Þjóðviljinn - 19.12.1980, Blaðsíða 11

10 SIDA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 16. desember 1980
Föstudagur 19. desember 1980 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11
á dagskrá
Og ég þykist þess umkominn aö geta
sagt, að aöall stórbrotinnar sögu
Breiöafjaröar felist i þessum tveimur
orðum: — Manndómur og mannúð.
I tilefni alþýðusnobbs
0, þú margfrelsaða
margblessaða
útúrdýrkaða
ALÞÝÐA.
Ó, þú samansafn snauðra
rændra
og gott ef ekki drepinna
dánumanna og kvenna.
Loksins, loksins,
eftir öll þessi sjónvarpslausu fimmtudagskvöld
eftir allt þetta brennivinsokur
eftir allt þetta ullabjakk,
kemur lausnarinn leðurbrók strekktur
riðandi rafmögnuðum óhljóðum
og ber hátt gunnfána sannleikans.
Hverju skiptir
þótt gunnfáni sannleikans
sé stagbætt drusla,
teygð og toguð
tuggin af gömlum vana,
en ekki það silki
sem skartklæðum einum hæfir?
Það eru ekki gæðin
sem máli skipta,
heldur tuggan maður.
Mundu ALÞÝÐA:
TUGGANSKAPAR MANNINN
TUGGANVEKUR MANNINN
TUGGAN FRELSAR MANNINN.
PjeturHafstein Lárusson.
Ljóð þetta er, eins og lesendur vonandi sjá, ort í til-
efni þess, að loks hafa glöggir menn veitt þvi at-
hygli, að alþýða þessa lands er ekki og hefur
væntanlega aldrei verið fær um að njóta vandaðs
skáldskapar. Hafa þessir glöggu menn (og konur)
þvi gefið út svohljóðandi dagskipun alþýðunni til
handa: LESIÐ LEIRBURÐ OG LATIÐ EKKERT
TÆKIFÆRI YKKUR OR GREIPUM GANGA AÐ
NJÓTA HANS, SIST ÞEGAR HANN ER RAF-
MAGNAÐUR AMERISKUM OHLJÓÐUM.
TIL VINSTRI SNÚ - AFRAM GAKK.
Var einhver að tala um forræöishyggju?
nafn hans. Það er einmitt í slikum
athöfnum einstaklingsins og þjoð-
ar sem sjálfstæðið.þetta glæsta
orð allra tima.ber sjálfu sér best
vitni. Það er þarna sem mér
þykir talsvert á skorta i meðferð
á máli franska flóttamannsins
Gervasoni sem hér hefur beðið
um landvist, en þú eða ráðuneyti
þitt hefur synjað um gistingu. Bg
efast ekki um að fyrir slikri neit-
un sé hægt að finna stoð i' lögum
sé vilji fyrir hendi. En hér er
brotin i'slensk hefð allra góðra
manna, sú að niðast ekki á li'til-
magna. Til er þó dæmi frá þessari
öld að það var gert, þegar
rússneski flóttadrengurinn á veg-
um Ólafs Friðrikssonar var rek-
inn úr landi. Af þvi máli hlaut
þjóð okkar engan sóma, en i stað
þess litilsvirðingu grannþjóöa.
Ég hef haldið fram að þessu, að
engan mann fýsti að endurtaka
söguna frá hans»inu 1921. Ennþá
er tirni til að breyta fljótræðis-
legri ákvörðuni Gervasonimálinu
og veita honum hér landvist.
Málið snýst ekki um það, hvort
finna megi lög sem hægt sé að
grundvalla brottvfsun á, þvi slik
lög eru sjálfsagt fyrir hendi sé
vilji til þess að beita þeim. Frá
minum sjónarhóli snýst Gerva-
sonimálið hinsvegar um það,
hvort okkar unga islenska riki
hefur manndóm til þess að sýna
mannúð gagnvart aðþrengdum
einstaklingi sem leitað hefur á
náðir þess og beðið um hæli. Þú
hefur liklega ekki skoðað málið
frá þessu jónarhorni, sem er mik-
ilvægast að minu mati.
Fyrir liggur beiðni til þin frá
stærstu fjöldasamtökum lands-
ins, þingi Alþýðusambands
Islands.um að veita Gervasoni
hér landvistarleyfi. Þessi beiðni
er óefað byggð á þvi sama sjónar-
miði sem ég hef hér sett fram.
Samkvæmt islensku stjórnar-
formi er það nú á þinu valdi hvort
tekið verður tillit til framan-
greindrar beiðni og fyrri ákvörð-
un i málinu breytt samkvæmt þvi.
Það er ósk min og von að þú,
Friðjón Þórðarson, dómsmála-
ráðherra,berir gæfu til að taka
slika ákvörðun, þvi að hún væri
byggð á mannúðarsjónarmiði
okkar bestu manna i gegnum alla
söguna. Yfir slikri ákvörðun vær;
breiðfirska reins.
Virðingarfyllst
Jóhann .1 .E. Kúld
,,1 Danmörku er ég álitin f-
haldssönv en i Bandarikjunum
er ég sögð róttæk. Ég veit ekki
hversu mikið þaö segir um mig,
en það segir allnokkuð um þessi
tvö þjóðfélög”. Þannig mælti
Anne R. Clauss kennari i banda-
riskum nútimabókmenntum við
Kaupmannahafnarháskóla. Hún
varhér á ferð fyrir nokkru og hélt
þá fyrirlestur um Imynd kvenna i
skáldsögum frá árunum 1970—80.
Hún tók einkum mið af banda-
riskum höfundum sem hafa látið
mikið að sér kveða.
Siðan Anne fór af landi brott hef
ég gluggaði pappira sem hún lét
mér eftir svo og þær bækur sem
hún minntist á og hér fylgir á eftir
það sem minnisstæðast er af
spjalli minu við hana.
Ég spurði Anne hvort hún
greindi ákveðna þróun eða breyt-
ingar á „kvennabókmenntum”
frá þvi að þær tóku að streyma á
markaðinn um og upp úr 1970.
Með kvennabókmenntum er þá
átt við bækur um og eftir konur.
Anne sagði að það væri komin
fram greinileg breyting. I upphafi
áratugarins (auðvitað skrifuðu
margar konur kvennabókmenntir
Konur í nú-
fyrir þann tima) voru höfundarn-
ir mjög undir áhrifum hinnar
nýjukvennahreyfingarog þeirrar
vitundarvakningar sem þá hófst.
Bjartsýni var rikjandi um að það
væri hægt að öðlast sterka sjálfs-
vitund og sjálfstæði. Karlmönn-
um var úthúðað, enda margar
konur kalnar á hjarta eftir
innihaldslaus og hamingjusnauð
hjónabönd (sbr. lýsingu Marilyn
French i Kvennaklósettinu).
Niðurstaðan varö samt sú að kon-
ur ættu ekki mikla möguleika,
einhvern veginn fundust ekki aðr-
ar lausnir en einmanaleiki og
ástleysi. Á allra siðustu árum
hefur orðið sú breyting að konur
eru farnar að taka sig alvarlegar
sem rithöfunda sem hafa skyld-
um að gegna við alla lesendur (þó
að skrifað sé frá sjónarhóli
kvenna).
I skugga karlmanna
Nú er uppi sú stefna að fjalla
um bæði kynin (það sem á dönsku
er kallað Mand-Kvindelittera-
tur). Karlmönnum er sýndur
meiri skilningur en áður, þvi
einnig þeir eru fórnarlömb
uppeldis og þjóðfélagsaðstæðna
sem ætla þeim ákveðið hlutverk.
Hverer orsök breyttrar stefnu?
J(l,svarar Anne,konur sem fengist
"hafa við ritstörf hafa uppgötvað
að við höfum það öll heldur skítt
(þ.e. þeir sem horfast i augu við
þá staðreynd), það rikir krisa i
sambandikynjanna auk þesssem
sú bjartsýni sem einkenndi árin
eftir 1968er horfin, i samræmi við
þau óveðursský sem hrannast
upp á himni kapitalismans.
Anne vitnaði hvað eftir annað
til þess slæma efnahagsástands
sem rikiri'Danmörku, en það hef-
urhaft sin áhrif á stöðu karla og
kvenna þar i landi.
1 fyrirlestrinum úti I Háskóla
minntist Anne á þá staðreynd aö i
bókmenntum hefur konum jafnan
verið lýst i skugga karlmanna.
Þærlifa sjaldan sjálfstæðu lífi, en
eru eiginkonur, ástmeyjar og
mæður (kvenhlutverkið). Hjá
eldri höfundum er sú mynd
algeng að konur sem reyna að
skapa sér sjálfstæöa tilveru og
vilja vera eitthvaö, þurfa að velja
milli heimilis eöa dauöans.
Persónur eins og Madame
Bovary í sögu Flauberts, og Anna
Karenina i sögu Tolstoys svo
dæmi séu nefnd. Báðar deyja, en
hins vegar má minna á Nóru i
Brúðuheimili Ibsens 'sem hleypur
út öllum til mikillar hneykslunar,
(svoleiðis er nú ekki hægt).
Málamiðlun eöa...
Nú hafa kvenlýsingar breyst,
það er ekki dauðinn sem biður, en
nægir erfiðleikar samt. Það er
eins og konur eigi einkar erfitt
kúrsusum nútimabókmenntir. Við
deildina eru aðeins tvær konur og
sagöi Anne það merki þess hve
konur væru skammt á veg komn-
ar, jafnvel i þeim löndum sem
stærasig af hvað mestum jöfnuði.
I kúrsusinum eru kenndar
bókmenntir eftir konur frá
1880—1980, en allan þann tima
hafa bandariskar konur skrifað
bækur sem höfða til okkar enn i
dag.
Að sigra heiminn
Ég spurði Anne hvað væri að
gerast i rannsóknum á kvenna-
bókmenntum og hún svaraði þvi
til að þar væri mikil gróska sem
beindist að ýmsum þáttum.
Nemendur hennar y nnu t.d. I nóp-
um að ýmis konar verkefnum, en
á öðrnm deildum er einnig unnið
að kvennarannsóknum .
Bókmenntafræðingar (kvk) hafa
rætt um það hvort ekki eigi að
nota önnur hugtök (termino-
logiu) við bókmenntarannsóknir
þegarveriðer að tala um kvenna-
bókmenntir vegna þess að þær
hafa að mörgu leyti sérstöðu,
enda hafa bókmenntir eins og
reyndar öll menning og saga
hingað til verið séð og túlkuð frá
sjónarhóli karlmanna. Uppeldis,
fjölskyldu og heimilis þess heims
sem konur hafa hrærst i um aldir
er ekki getið I sögubókum og er
oftast i bakgrunni i skáldskap.
Konur spyrja, eigum við ekki að
fjalla um kvennabókmenntír á
okkar eigin forsendum? Eins og
Annesagði: hingað til hafa sjónir
beinst aðheiminum (maðurinn að
sigra náttúruna, ef ekki heiminn
allan); nánasta umhverfi manna
hefur oröið útundan.
Anne sagði það sina skoðun að
þegar litið væri yfir áratuginn frá
1970—1980 væri kvennahreyfingin
og kvennabókmenntirnar meðal
þess merkasta sem þá kom fram.
Karlrithöfundar hafa sumir
hverjir viðurkennt þessa stað-
reynd;t.d. fjallar Gunther Grass
um það i bók sinni „Der Butt”
„Við megum auðvitað ekki
gleyma þvi aö bókmenntir eru
aðeins litið brot af þeim heimi
sem við lifum i og við þurfum á
öðru meira að halda en þvi
vonleysi, einmannakennd og
svartsýni sem einkennir stóran
hluta bókmenntanna (þjáningar
millistéttanna —ká). Mér finnst
konur á miðjum aldri vera ákaf-
lega spennandi; meðal þeirra eru
aðgeraststórkostlegir hlutir, þær
eru að brjóta veröld sina til
mergjar og eru hreint ekki
svartsýnar og það á eflaust eftir
að koma öðrum konum til góöa i
framtiðinni” sagði Anne R.
Clauss.
— ká
P.S. ég hef undir höndum
bókalista frá Anne R. Claus^og ef
einhver befur áhuga, þá ligggur
hanná lausu.
með að marka sér bás I heimi
bókmenntanna.
Doris Lessing sem býr i
Englandi en ólst upp i' Ródesiu er
kvenna afkastamest i ritun skáld-
sagna. Fyrir nokkrum árum
sendi hún frá sér söguna The
Summer Before Dark, táknrænt
heiti um tí'mabilið i ævi mannsins
rétt áður en tekur að hausta,
þegar menn vilja njóta siðustu
hlýju sumarsins. Sagan fjallar
um miðaldra konu sem fer að
heiman meðan fjölskylda hennar
er i frii. Hún fer til London, fæi
sér herbergi og vinnu, eða eins og
sagt er á vondu máli, hún flippar i
borginni. Undir lokin sér hún að
ekki er annarra kosta völ en snúa
aftur og þegar hún kemur heim
með töskuna sina i hendinni hefur
enginn tekið eftir þvi að hún fór.
Andblær
utan úr
.
tímabókmenntum
Spjallað við
Anne Clauss
háskóla-
kennara um
kvennabók-
menntir, o.fl.
Þriðji höfundurinn er Anne
ræddi um var Marv Gordon og
bókhennar Final Payments. Hún
segir frá konu1 sem fórnar sér
fyrirveikan föður sinnog hjúkrar
honum. Þegar hann deyr er hún
komin á miðjan aldur og þarf að
leggja út i lifið. Þarna verða tvö
viðfangsefni áleitnust, kona á
miðjum aldri og hvernig
samfélagið tekur á móti henni.
Ekki er að spyrja að þvi að hún
rekur sig illilega á, allt það sem
hún hefur lifað fyrir, ást til föður-
ins, fómfýsi og fleira i þeim dúr
er einskis metið. Hún verður ógn-
un við samféiag giftra kvenna
(heldur við giftan mann) og
hennar niðurstaða verður svipuð
og þeirra persóna sem áður var
sagtfrá: Það er litla hamingju að
finna I þessum heimi og eins gott
að vera áfram ein.
Líf án öryggis
og hlýju
I þessum bókum er fjallað um
það hvernig konurnar reka sig á I
leit sinni aö sjálfvitund og niöur-
staðan veröur i mörgum tilfell-
um, einmanaleiki, ástleysi, lif án
öryggis og hlýju, sem er þó það
sem flestar eru að leita að.
Þessi niðurstaða höfundanna
samrýmist skoðunum þess
hluta kvennahreyfingarinnar
sem litur svo á að i kapi'talisku
samfélagi sé konum ekki ætlað
annaðhlutverk en hið hefðbundna
ogþeim sem hafa gefið karlkynið
upp á bátinn. Anne R. Clauss
sagðist vera á öndverðum meiði
við þá siðasttöldu, hún teldi að i
framtiðinni hlytu konur að
sameinast karlmönnum til þess
aðþokamálum áfram,þaðeru nú
einu sinni þessi tvö kyn sem
byggja þessa jörð.
En það er ekki aðeins i bókum
eftirkonursem kvenimyndin hef-
ur verið að breytast. Höfundar af
hinu kyninu hafa tekið mið af
breyttri stöðu kvenna og baráttu
þeirra og þvi' til stuönings nefndi
Annemenneinsog John Irving og
Joseph Heller.
AnneR. Clauss leitinn i laugar-
dagskaffi Rauðsokka og það var
haldið áfram viö að rekja úr
henni garnirnar, enda sjaldan
sem andblær frá öðrum löndum
berst til okkar yfir höfin. Þar
sagði Anne frá fleiri höfundum
t.d. nefndi hún blökkukonuna
ToniMorrisson og Marge Piercey
sem skrifa um verkalýðsstétt-
ina. Ein sogáður segir kennir hún
við enskudeild Kaupmanna-
hafnarháskóla. Þar er hún með
Hún á enga möguleika aðran en
sinn gamla bás.
Baráttan fyrir sjálfstæði kostar
brostin hjörtu og oft á tiöum
verða konurnar að segja sig úr
samfélaginu (Val i Kvenna-
klósettinu), eða reyna að sætta
sig við málamiðlun og snúa aftur
eins og geröist hjá Doris Lessing.
Anne tók einnig dæmi af bók
Margaret Drabble, The Needle
Eye, þar sem söguhetjurnar
ganga mismunandi leiðir, en eru
flestar bæði andlegir og likamleg-
ir kripplingar i sinu kvenhlut-
verki. Niðurstaða hennar er, að
enda þóttsambúð kynjanna gangi
ekki eins vel og hin rómantiska
forskrift boðar, þá verði haldið
áfram að reyna sættir.
Anne fjallaði sérstaklega um
þrjá höfunda og sagði stuttlega
frá bókum sem sýna mismunandi
hliðar á leit kvenna að sjálfs-
imynd. Konur sem koma frá óliku
umhverfi oghafa gjörólika stööu i
samfélaginu, en tilheyra þó
flestar bandariskri millistétt.
Að horfa á
spegilmynd sína
Sara Davidson skrifaði bókina
Loose Changes. Hún segir frá
þremur konum sem ganga
menntaveginn. Þær eru börn
sjöunda áratugarins, ganga Ut i
lifið fullar af bjartsýni og trú á
æskuna, en hvað læra þær og hver
veröur reynsla þeirra? Undir lok-
in þegar k«nið er fram á áttunda
áratuginn hefur heldur betur
dökknað yfir. Tvær þeirra búa
einar, en sú þriðja giftist góða
gæjanum og gengst undir þai
hlutverk sem konum er og hefur
löngum verið ætlað. Hún segir
eitthvað á þá leið eftir aö hún er
gift að i fyrsta sinn á ævinni
finnisthenni hún vera falleg. ,,Ef
það væri nóg til að gera fólk
hamingjusamt þá væri nú auðvelt
löngu komist að þeirri niðurstöðu
að hjónaband þeirra sé kol
ómögulegt.
Hjónaskilnaðir
og fórnir
Þegar Marilyn French var á
ferð i Kaupmannahöfn var hún
spurð um þetta atriði og þá sagði
hún stutt og laggott: Þannig
gerðist þaðhjá mér, ég vissi ekki
hvaðan á mig stóð veðrið (segir
sina sögu um það hjónaband).
Anne tók Marilyn French sem
dæmi um höfund sem byrjar á þvi
að hella úr skdlum eigin reynslu
(það er deilt um það hversu mik-
innskáldskapsé að finna i þessari
tegund sagna og konum finnst
mörgum rangt aö leggja sama
mælikvarða á kvennabókmenntir
og þann sem hingað til hefur verið
notaöur^ bókmenntir i heild. Vist
er um þaö að margir rithöfundar
karlkyns senda slikum bókum
tóninn og kalla „játningar” sem
þykja jú vondar bókmenntir;
meira um það seinna).
I nýjustu bók isinni The
Bleeding Heart fer French inn á
nýjar brautir og fjallar um
samband karls og konu á mun
nærfærnari hátt; þar fær karl-
maðurinn lika að sýna sinar góðu
hliðar.
Anne R. Clauss
að lifa,” bætti Anne við. Ein
þeirra gekk i' gegnum hjónaband
og skilnað, giftist stúdenta-
leiötoga sem stóð i fremstu vig-
linu i stúdentabaráttunni i
Bandaríkjunum. Sú róttækni náði
ekki til fjölskyldunnar og konan
verður eins og skuggi hans, hún
týnir sinni sjálfsmynd (gamla
sagan um konurnar sem fengu
það eina hlutverk að hita te ofan i
byltinguna).
Næst minntist Anne á Kvenna
klósettið eftir Marilyn French
þar sem hjónabandið ogtilraun til
sjálfstæðis er enn á ferðinni. Anne
sagði að nafn aðalpersónunnar
væritáknræn|,enda minnir nafnið
Mira á mirror, sem þýðir spegiii
ísögunnier hún að horfa áspegil-
mynd sina og spyrihver er ég?
Anne sagði að það væri sin
reynsla að skoðanir manna væru
mjög skiptar á þessari bók, sum-
um finndist fyrri hlutinn betri,
öðrum hinn siðari og enn öðrum
finnst bókin bæði langdregin og
leiðinleg, allt eftir reynslu hvers
ogeins. Hitt væri ekki vafamál að
hún hefði mikilvægan boðskap að
flytja. Hún sagði frá þvi að
margir hefðu gagnrýnt frásögn
Marilyn French af hjónaskiln
aðinum, en honum er lýst þannig.
aö einn góðan veðurdag kemur
Norm maður Miru heim og biður
um skilnað. Hún er alveg granda-
laus, þó að lesandinn hafi rey ndar
Landvist fyrir
GERVASONI
Opið bréf til dómsmálaráðherra
íslands í nafni breiðfirskrar reisnar
Reykjavik 16. des. 1980.
Dómsmálaráðherra Islands
Friðjón Þórðarson; Ég sé það i
bókinni „Islenskir Samti'ðar-
menn”, að þú ert borinn og barn-
fæddur að Breiðabólstað á Fells-
strönd, og þú verður þvi að teljast
til Breiðfirðinga, en það er ein-
mitt tilefni þessa bréfs.
Ég tel það alveg vlst, að þú haf-
ir eitthvað gluggað i' sögu Breið-
firðinga á nitjándu öldog i byrjun
þessarar alda.r cg þú viijir upp-
runa þins vegna ekki aðhafast
neitt sem kastar rýrð á breið-
firska reisn; þessvegna skrifa ég
þetta bréf.
Hafir þú kynnt þér söguna, þá
veistu að Breiðafjörður fóstraði
löngum stóra menn og miklar
konur. Þaðan komu ásamt frá Is-
firðingum stór framlög til Jóns
Sigurðssonar sem gerðu honum
kleift að vera málsvari okkar
þjóðar i Kaupmannahöfn. Þetta
er veigamikill þáttur i islenskri
sjálfstæðisbaráttu. Við sem nú
lifum og teljum ættir okkar til
Breiðfirðinga, við höfum skyldur
að rækja við þá afreksmenn sem
nú eru til moldar gengnir, en
héldu áður á lofti merkjum and-
legrarogverklegrarmenningar á
landi hér. Ég hef verið að reyna
að kynna mér þessa stórbrotnu
sögu ibúa Breiðafjarðar, og ég
þykist þess umkominn að geta
sagt þér, að aðall þeirrar sögu
sem ber hana uppi, felst i þessum
orðum: Manndómur og mannúð.
Eg hef fylgst með afskiptum
þinum og islenska dómsmála-
ráðuneytisins af máli hins óláns-
sama franska flóttamanns sem
nú dvelur hér á landi og kom
hingað án löglegra skilrikja, en
þú og þitt ráðuneytí hefur úr-
skurðað, að verði að hverfa héðan
aftur út i óvissuna vegna þess að
hann vantar skilriki. Það er þó
ekki hægt að fela sig bak við það,
að menn viti ekki hver maðurinn
er. Alþjóða hjálparstarfsemi lög-
fræðinga hefur rannsakað feril
þessa manns og staðfest, að hér
er um samviskuflóttamann að
ræða sem getur ekki hugsað sér
að gegna herskyldu i föðurlandi
sinu. Þetta er sannleikur málsins
sem öllum er kunnur. Eftir fyrri
heimstyrjöldina voru hundruð
þúsundir flðttamaiina ráfandi
’neimilislausir viðsvegar um
Evrópu án allra skilrikja. En þá
átti heimurinn stórmennið Frið-
þjóf Nansen. Hann var forstöðu-
maður hinnar miklu flótta-
mannahjálpar þess tima. Hann
útbjó sjálfur vegabréf fyrir þessa
menn og leysti þeirra vanda. Að-
ur hafði hann oftsinnis á norður-
höfum staðið andspænis dauðan-
um og borið sigur af hólmi. Ekki
með þvi að rýna i vafasama laga-
króka, heldur með þvi einu að
beita skynsemi sinni.
Þvi' miður eigum við Islending-
ar engan Friðþjóf Nansen til þess
að leysa úr máli flóttamannsins
Gervasoni þannig að islenska
þjóðin hafi soma af. En það er á
þinu valdi. Og við sem viljum
telja ættir okkar til byggða
Breiðafjarðar, okkur er i dag
hollt að bera niður i sögunni. Egg-
ert i Hergilsey bað ekki Dani um
hjálp, þegar hann bjargaði stór-
um hópi flóttamanna að norðan,
aðframkomnum af hungri, og
flutti þá út i Oddbjarnarsker i
verbúðir Breiðfirðinga og gaf
þeim nýjan fisk svo þeir lifðu af
móðuharðindin. Þegar þetta
gerðist, þá var Island hluti af
Danaveldi og danskur selstöðu-
kaupmaður i Flatey. En Eggert
hinn mikli breiöfirski búhöldur,
hann leitaði ekki á annarra náðir,
hann greiddi fram úr vandanum
sjálfur og þvi mun sagan geyma