Þjóðviljinn - 12.03.1981, Page 9

8 SIÐA — ÞJÖÐVILJINN Fimmtudagur 12. mars 1981.
Fimmtudagur 12. mars 1981. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Jarða-
sjóður
fjáryana
Fyrir nokkrum árum var stofn-
aður svonefndur Jarðasjóður.
Skyldi hlutverk hans vera
þriþætt. 1 fyrsta lagi að aðstoða
sveitarfélög við eigendaskipti á
jörðum. 1 annan stað að aðstoða
bændur við samskonar eigenda-
skipti. 1 þriðja lagi að kaupa jarð-
ir ef þannig stendur á.
A sl. ári voru tekjur Jarðasjóðs
55 milj. gkr. Af þeirri upphæð fóru
30 milj. i afborganir og vexti
vegna áður gerðra jarðakaupa. A
þessu ári er veitt til sjóðsins á
fjárlögum 60 milj. gkr. Til
viðbótar koma svo vextir af lán-
um og jarðasölu.
Nú liggja fyrir óskir 5 aðila um
fyrirgreiðslu: tvö sveitarfélög
hafa beðið um lán og 3 bændur
hafa óskað eftir að sjóðurinn ■
kaupi af þeim jarðirnar. Ráðgert
er og að sjóðurinn kaupi hálfa
jörð að kaupverði 20 milj.gkr.
Siðan er að standa skil á afborg-
unum og vöxtum. Jarðasjóður er
þvi algerlega fjárvana nema
aukafjárveiting frá ríkissjóöi
komi til.
Fyrir Búnaðarþingi lá álit
milliþinganefndar um Jarðasjóð.
Búnaðarþing lagði til að tekjur
sjóðsins skuli vera:
Arlegt framlag á fjárlögum að
upphæð kr. 2.000.000,- Framlagið
sé verðtryggt, þannig að árlega
sé greidd á það verðlagsuppbót er
samsvari hækkun visitölu bygg-
ingarkostnaðar milli ára miðað
við 1. okt. ár hvert, i fyrsta sinn
frá og með 1. okt. 1980.
Andvirði seldra rikisjarða, og
vaxtatekjur.
Þá verði og breytt útlánaregl-
um Lánasjóðs sveitarfélaga
og/eða Byggðasjóðs á þá lund, að
þar komi heimildir til að lána
sveitarfélögum til jarðakaupa, ef
fyrirgreiðsla Jarðasjóðs nægir
ekki.
Taldi Búnaðarþing að fáist ekki
aukið fjármagn sé ,,i raun brost-
inn sá hlekkur jarðalaga, sem
annars tryggir sveitarfélögum
áhrifastöðu i þessum málum og
þau verða nauðug viljug að halda
að sér höndum”. — mhg
Líf og land:
Tengsl
við lands-
byggðina
aukin
Aðalfundur Lifs og lands var
haldinn 26. febrúar s.l. og voru á
honum kosnir tveir stjórnarmenn
svo og félagar í allar stjórnar-
nefndir.
Úr stjórn samtakanna gengu
Bjarki Jóhannesson arkitekt og
Tómas Ingi Olrich, konrektor.
Þeirra i stað voru kosnar Þóra
Kristjánsdóttir listráðunautur og
Magdalena Schram. Aðrir i stjórn
eru: Jón óttar Ragnarsson, for-
maður, Sigurður Blöndal, vara-
formaður, og Hans Kr. Arnason.
Formaður framkvæmdanefnd-
ar var kosinn Þórður Sverrisson
viðskiptafræðingur, formaður
fjölmiölunarnefndar Helga Thor-
berg leikari og formaður fjáröfl-
unarnefndar Valgerður Bjarna-
dóttir viðskiptafræðingur.
A aöalfundinum voru sam-
þykktar nokkrar breytingar á
félagslögum, m.a. var samþykkt
að koma á fót sérstöku trúnaöar-
mannaráði er verði tengiliður
samtakanna viö landsbyggðina.
Frá álverinu í Straumsvík
Hér gildir samkvæmt álsamningnum reglan um við-
miðun við verð i //viðskiptum óskyldra aðila"/ — en hinn
bandaríski höfundur þessarar greinar segir:
Það verður að segjast að sú aðferð/ sem bandaríska
rikisf járhirslan beitir er með öllu úrelt/ en aðaleinkenni
hennar er reglan um aðskilið bókhald eða „viðskipta-
regla óskyldra aðila". Þá er litið á útibú og deildir f jöl-
þjóðahrings sem sjálfstæða viðskiptaaðila, en það gerir
fjölþjóðamöngurum kleift að koma ágóðanum fyrir í
edenslundum skattleysis eða lágra skatta. Þetta hefur
mjög bitnað á vanþróuðum löndum.
gagnvart
fjölþjóða-
hringum
á að vera:
Álagning í hverju
skattumdæmi
(landi/héraði) á að
fara eftir hlutdeild
í eignum, launa-
greiöslum, söluveltu,
en ekki eftir við-
skiptareglu óskyldra
aðilja og fjölskiptu
bókhaldi
Bandarískur
skatt-
fræöingur
segir sitt álit
Höfundur greinarinnar,
Jonathan Rowe, er velmet-
inn bandarískur sér-
fræðingur í skattamálum.
Á árunum 1977—79 var
hann aðstoðarritari opin-
berrar nefndar sem
fjallaði um samtíma
skattaálagningu af hálfu
tveggja eða fleiri fylkja
innan Bandaríkjanna.
Hann er nú einn af for-
göngumönnum hreyfingar
sem krefst réttlætis til
handa skattgreiðendum.
Greinin er þýdd og
endursögð úr bandaríska
tímaritinu Multinational
AAonitor, 9. hefti 1980.
Hvað á að vera
á hverjum stað?
Þjóðir heims standa frammi
fyrir miklum vanda i skatta-
málum: að greiða úr flóknum
reikningsskilum fjölþjóðahringa
og setja reglur um það, hvað telja
eigi fram af ágóða þeirra á
hverjum þeim stað, þar sem þeir
koma við sögu.
Reynslan sýnir að það þýðir
ekki að leggja skatt á fjölþjóða-
hringana eftir 18. aldar
mælistiku. Slikt leiðir aðeins til
þess að hringavaldið getur skotið
ágóða sinum undan réttmætum
skatti.
Það verður að segjast að sú
aðferð, sem bandariska rikis-
fjárhirslan beitir er með öllu
úrelt, en aðaleinkenni hennar er
reglan um aðskilið bókhald eða
viðskiptaregla óskyldra aðilja.
Þá er litið á útibú og deildir
fjölþjóðahrings sem sjálfstæða
viðskiptaaðilja, en það gerir
fjölþjóðamöngurum kleift að
koma ágóðanum fyrir i
edenslundum skattleysis eða
lágra skatta. Þetta hefur mjög
bitnað á vanþróuðum löndum.
Eignir, laun
og sa la
Hér á eftir er fjallað um annað
og miklu vænlegra fyrirkomulag
sem kalla má hlutdeildarregluna.
Þessi nýja aðferð hefur hlotið
verðskuldaða athygli þrátt fyrir
andbyr af hálfu bandarisku rikis-
fjárhirslunnar. Raunar er reglan
upprunnin hjá skattyfirvöldum
fylkjanna hér vestra, og leikur
enginn vafi á þvi að skattyfirvöld
þjóörikja gætu beitt henni með
árangri til að koma lögum yfir
fjölþjóðahringa, hvað fjárstreymi
snertir.
Um það er að ræða að hverfa
frá reglunni um viðskipti
óskyldra aðilja — enda eru
aðiljarnir ekki óskyldir heldur
náskyldir eða öllu fremur hlutar
sömu heildar — og taka upp
einfaldari aðferð sem felst i þvi
að lita á raunveruleg viðskipti
fyrirtækis, afklædd venju-
bundnum bókhaldshjúpi. Þetta
hafa mörg fylki innan Bandarikj-
anna þegar gert og taka þá til at-
hugunar þrjár helstu kennitölur
viðskiptanna innan lögsögu
sinnar: eignir, launagjöld og
söluveltu. A grundvelli þessara
kennitalna eru tekjur af starf-
seminni metnar.
Skattskil milli fylkja
Setjum svo að einn fimmti hiuti
eigna, launagreiöslna og "veltu
fyrirtækis falli innan lögsögu
tiltekins fylkis — eða lands — og
ætti þá viðkomandi fylkisstjórn
eða landstjórn að skattleggja hjá
sér einn fimmta hluta af heildar-
ágóðafyrirtækisins, óháð þvi hvar
hann er bókhaldslega fram
talinn. Þessi aðferð, hlutdeildar-
aðferðin, losar tekjuskattsálagn-
ingu fyrirtækja að miklu leyti
undan gerræðislegum og breyti-
legum reikningsskilum og dregur
stórlega úr skattamisferli.
Langt er siðan fylki
Bandarikjanna tóku að kljást við
vandamál sem spretta af starf-
ræsklu fyrirtækja beggja vegna
landamæra. Þetta hófst raunar á
fyrri öld þegar farið var að leggja
járnbraut um álfuna þvera og
endilanga. Aöalskattstofninn á
þeim tima var eignarskattur, og
skattstjórar áttu við þann vanda
að etja, hvernig meta skyldi til
eignar járnbrautarteina sem lágu
um lögsagnarumdæmi þeirra.
Formælendur járnbrautanna
höfðu svör á takteinum: Hér væri
eingöngu um járn og tré að ræða
sem ekki væri hægt að skatt-
leggja nema að verðgildi efnisins.
Hófarnir:
hestur eða lím?
Skattstjórum fannst ekki mikið
vit i þessu, eða væri hægt að meta
eignarhluta i veöhlaupahesti eftir
þvi, hvað fengist fyrir hófana til
límgeröar? Vitaskuld voru
brautarteinarnir annað og meira
en járnbitar og timburstokkar.
Þeir voru óaðskiljanlegur hluti
döngunarsams fyrirtækis, undir-
staða hrings sem tæki til vöru-
geymslna, brautarstöðva, skrif-
stofuhúsnæðis oþh. Ógerlegt væri
að meta brautarteinana af neinni
sanngirni án þess að taka tillit til
alls fyrirtækisins sem þeir eru
hluti af. Það væri ábyrgðarlaus
leikur að tölum, ef verðmæti alls
rekstursins væri dreift á einstaka
hluta hans samkvæmt
bókhaldslykli. Þess vegna styttu
fylkin sér leið með formúlunni
sem við kölluðum hlutdeildar-
reglu.
Hlutiaf heild,
ekki einangraður
rekstur
Þegar fylkin tóku upp tekju-
skatt á atvinnurekstur, fyrr á
öldinni, var hlutdeildarreglan til
reiðu, enda komin reynsla á hana
frá eignarskattsálagningu.
Beiting bókhaldsbragða til að
skjóta tekjum undan skatti i
tilteknu fylki var ekki annað en
nýtiskuleg útgáfa af gömlu
sögunni um brautarteinana sem
ekki áttu að vera meira virð' en
brotajárr. og brenni.
Kaliforniufylki var brautryðj-
andi að framkvæmd skattalaga
gagnvart stórfyrirtæk jum.
Fyrsta skrefið var að lita á hvert
fyrirtæki sem eina heild, enda
þótt forráðamenn þess hefðu
skipt rekstrinum i hundruð að-
skilinna dótturfélaga, eins og
oliufélög og aðrir gera i skjóli
lagareglna. I annan stað tók Kali-
fornia fyrir svo sem 15 árum að
telja þá heild, sem fylkið skatt-
legði að hluta, vera alheimsvið-
skipti hringsins en ekki aðeins
reksturinn innan Bandarikjanna
einna.
Að halda
ágóðanum heima
Hlutdeildarreglan hefur þann
meginkost að draga úr forskoti
erlends fyrirtækis gagnvart
innlendu að þvi er varðar mögu-
leika á þvi að flytja ágóða út úr
viðkomandi skattumdæmi.
Fiestir fjölþjóðahringar hafa
beitt sér mjög gegn hlutdeildar-
reglunni. Það hefur komið fram i
málarekstri þeirra fyrir
dómstólum, i itökum þeirra á
löggjafarþingum og i áróðri á
þeirra vegum i fjölmiðlum. Þvi er
haldið fram að hlutdeildarreglan
leggi þeim slika skýrslugerðar-
byrði á heröar að þeir fái ei undir
risið. Þetta stenst engan veginn
gagnrýni, þvi að viðskiptaregla
óskyldra aðila gerir mun meiri
kröfur um sundurliðað bókhald.
Reglan er einföld
og sanngjörn
Aðferðir rikisfjárhirslunnar
bandarisku til að skattleggja
f jölþjóðahringa samkvæmt
viðskiptareglu óskyldra aðilja
eru harla fálmkenndar, enda
lýkur flestum deilumálum með
hljóðlátlegum samningum milli
hringanna og skattheimtumanna.
Má geta nærri hvort þetta sé ekki
að skapi þeirra sem eiga að snara
út skattpeningi hringanna.
Vitaskuld er hér tekist á um
fjárhæðir fremur en fræðilegar
reglur. Það sem prýðir hlut-
deildarregluna er einfaldleiki og
sanngirni, og sum fylki hafa tekið
hana upp af þessum raunhæfu
ástæðum einum. Staðreyndin er
lika sú, að reglan kemst fyrir
ágóða sem ella mundi hafna i
erlendum skattfriðindalundum
eða gufa upp i dauðaholum bók-
haldsklækja.
Reglan í Kaliforníu
og Idaho
Um Kaliforniu er svo ástatt að
hlutdeildarreglan aflar fylkinu
um 1500 miljón dollara viðbótar-
skatts á ári (upphæðin fer stækk-
andi) og helmingur þess kemur
frá oliufélögunum. Ýmis minni
fylki hafa hagnast á sambæri-
legan hátt; t.d. tvöfaldaði Idaho
fyrirtækjaskattinn hjá sér með
þvi að beita hlutdeildarreglunni.
Reglan hentar einkar vel til að
komast að reikningsskilaklækj-
um oliufélaga. Hæstiréttur hefur
nýlega kveðið upp tvo dóma og
þar með heimilað stjórnvöldum
að beita hlutdeilarreglunni gagn-
vart stórfyrirtækjum sem gefa
upp litinn sem engan hagnað.
Hæstiréttur Bandal-
rikjanna
ver regluna
Annað þessara hæsta-
réttarmála varðaði oliuhringinn
Mobil sem notfæröi sér aðskilið
bókhald til að greiða 1900 doliara i
skatt á þremur árum til Vermont-
fylkis af samtals 27 miljón dollara
sölu i fylkinu. Tvö árin hafði
Mobil reyndar sagst tapa á
viðskiptum i Vermont. I hinu
málinu var Exxon-hringurinn
staðinn að þvi aö beita aðskildu
bókhaldi til að telja fram nær 4ra
miljón dollara tap á fjórum árum
i Wisconsin, en á þeim tima hafði
salan þar numið yfir 60 miljón
dollurum.
Gagnvart báðum þessum aðilj-
um studdust stjórnvöld við hlut-
deildarregluna til þess að ná
amk. einhverjum skattgjöldum af
umsvifunum. Og i báðum málum
hafnaði hæstiréttur málsrökum
oliumanna þess efnis að álagn-
ingaraðferðin væri ólögmæt eða
ósanngjörn.
Hagsmunagæsla
rikisf járhirslunnar
Þess mátti raunar vænta að
fyrirtækjasamsteypur væru
andvigar hiutdeildarreglunni við
framtal til skatts og álagningu
skatta. Hitt kynni að vekja furðu,
af hverju rikisfjárhirsla Banda-
rikjanna hefur tekið sér stöðu við
hlið hringavaldsins.
Formælendur rikisfjárhirslunnar
halda þvi fram, að viðskiptaregla
óskyldra aðilja sé „viðurkennd
alþjóðahegla” og þvi verði að
byggja samræmi i viðskiptum
þjóða á þeim grundvelli. Gott og
vel. Það sem þessir embættis-
menn Bandarikjastjórnar þegja
yfirer ósköp einfaldlega þetta, að
sú alþjóðaviðurkenning sem
viðskiptaregla óskyldra aöilja
nýtur, sprettur af opinberum
stuðningi Bandarikjanna við
hana. Það væri rétt eins auðvelt
að hvetja til notkunar á hlut-
deildarreglunni. Raunar mundi
hlutdeildarreglan fela i sér
miklu strangara samræmi milli
þjóða en gamla bókhaldsaðferðin.
Hvernig mótast
alþjóöareglur?
Þá má og nefna að lögfræðingar
og hagfræðingar rikisfjárhirsl-
unnar hneigjast af sálfræðilegum
ástæðum við viðskiptareglu
óskyidra aðilja, en hún virðir
formgerð stórfyrirtækja og hug-
myndir um markaðsfrelsi, og þeir
eru aldir upp til skilyrðislausrar
hollustu við slik markmið. Þar að
auki er innangengt á milli alþjóð-
legu skattadeildanna hjá rikis-
fjárhirslunni og þeirra ráðgjafar-
fyrirtækja sem vinna fyrir
hringana, og það hefur ekki aukið
likurnar á eftirgjöf af hálfu
alrikisins.
Rikisfjárhirslan virðist gripin
af sömu hræðslu og fjölþjóða-
hringarnir þjást af; hræðslu við
það að vanþróuð riki komi sér upp
virku og hagkvæmu skattkerfi.
Þetta kemur fram hvað eftir ann-
að i viðræðum við embættismenn-
ina, þegar þeir leyfa sér að vera
hreinskilnir. Þeir eru raunveru-
lega hræddir við það, að rikis-
stjórnir þriöja heimsins taki að
beita hlutdeildarreglunni banda-
riskum atvinnurekstri i.óhag, og
þetta er áðalástæöan fyrir þvi að
rikisfjárhirslan leitast við að fara
skattasamningaleiðina til að
girða fyrirútbreiöslu reglunnar.
Hlutdeildar-
reglan vinnur á
Andstaða rikisfjárhrislunnar
hefur að visu mátt sin mikils út á
við, en innan Bandarikjanna vex
hlutdeildarreglunni fiskur um
hrygg. Sérstaklega hafa fylkis-
stjórnirnar laöast aö hlut-
deildarreglunni fyrir það, hve
hún er einföld, hve miklar tekjur
hún getur skapað og hversu vel
hún hentar til að koma álagningu
mismunandi skattumdæma á
sameiginlegan grundvöll. Vissu-
lega hefur þó veriö farið varlega i
sakirnar. Samskattanefnd 19
fylkja hefur mælt með reglunni,
og nær 10 þeirra beita henni nú
reglubundið.
Svo er komið að fylkin geta nú
stuðst við fræðilegar álitsgerðir,
þar sem virt timarit og höfundar
telja hlutdeildarregluna tækni-
iega fullkomnari en aðrar aðferð-
ir til að deila niður skatti milli
skattumdæma.
Vitnisburður að bestu
manna yfirsýn
Lögfræðitimarit Harvard-
háskóla hefur gert nákvæman
samanburð á hlutdeildarreglunni
og viðskiptareglu óskyldra aðilja,
og telur að hin fyrrnefnda
„verðskuldi að vera tekin til al-
varlegrar athugunar sem form-
legur valkostur gagnvart
núverandi fyrirkomulagi” (að
reglu óskyldra aðilja).
I álitsgerð um viðtæka athugun
Brookings-stofnunarinnar á
bandariskum fjölþjóðafyrirtækj-
um var komist að þeirri niður-
stöðu, að hlutdeildarreglan kynni
að vera „að lokum eina
fullnægjandi lausnin” á vanda-
málum' varðandi framkvæmd
skattheimtu.
Þeir sem hafa atvinnu af þvi að
fást við skattskil eru einnig að
slást i förina. Brian Augiers á
Lundúnaskrifstofu Peat,
Marwick og Mitchell, skrifað i
timaritið Tax Planning
Internationa) að hlutdeildarað-
ferðin „kunni að vera fyrirheit
um framtiðina”.
Hættir bókhaldsf lækjan
að bera sig?
Hér lýkur endursögn á grein
Jonathans Rowe. t siðasta kafla
hennar fjallar hann um viðhorf
stórfyrirtækja til hlutdeildarregl-
unnar, og bendir hann á að þar
megi nú þegar finna dæmi þess að
menn sætti sig allvel við hana,
enda sé viöskiptaregla óskyldra
aðilja með eindæmum vinnufrek
og kosti mikla sérfræðiaðstoð. Og
það verði æ erfiðara aö réttlæta
hið flókna bókhald fyrir aðgangs-
hörðum endurskoðendum hins
opinbera. Niðurskurður á
bókhaldsbyrði fyrirtækjanna
kunni til lengdar að vera meira
virði en sá skammtima sparn-
aöur i skattgreiðslum sem
fjölskipt bókhald á að færa með
sér. _ hj
á dagskrá
Dæmi um mikilsvert mál sem hefur
verið borið fram í sölum alþingis en
ekki náð fram að ganga, er þingsálykt-
unartillaga, sem Guðrún Hallgríms-
dóttir flutti á síðast liðnu vori um könn-
un á áhrifum af ákvæðislaunakerfum
Könnun á ákvæðis-
launakerfum
Þau eru mörg málin sem ber
á góma á Alþingi tslendinga, en
þau hljóta misjafna athygli. Það
verðum við vör við, sem.lesum
blöð og hlustum £ útvarp og sjón-
varp. Það virðist ekki ávallt fara
eftir mikilvægi mála hvort þau
eru rædd til hlitar og siðan af-
greidd, eins og þau eiga sannar-
lega skilið. Þar liggja mörg góð
mál eftir.
Dæmi um mikilsvert mál, sem
hefur verið borið fram i sölum al-
þingis en ekki náð fram að ganga,
er þingsályktunártillaga, sem
Guörún Hallgrimsdóttir flutti á
siðastliðnu vori um könnun á
áhrifum af ákvæðislaunakerfum.
I greinargerð, sem fylgdi tillög-
unni.segir orðrétt:
„A undanförnum árum hefur
komist á i ýmsum starfsgreinum
ýmiss konar fyrirkomulag launa-
greiðslna, sem vikja frá hefð-
bundnu timakaupi eða öðrum
hliðstæðum launaformum, og er i
þessu sambandi oft talað um af-
kastahvetjandi launakerfi, en
meginatriði þeirra eru einhvers
konar ákvæði um afköst og tengsl
þeirra við laun. Notkun þessara
iaunakerfa er yfirleitt studd þeim
rökum, að þau leiði til framleiðni-
aukningar hjá fyrirtækjum og til
kjarabóta fyrir launafólk. Þeim
starfshópum fer sifellt fjölgandi
sem vinna eftir þessum kerfum,
enda þótt litlar upplýsingar liggi
fyrir um áhrif þeirra á heilsu
verkafólks og félagsleg samskipti
þess”.
Það sem gert er ráð fyrir aö
kannað verði er eftirfarandi:
• „Hve stór hluti verkafólks i
landinu vinnur eftir ákvæðis-
launakerfum, hvaða kerfi og
afkastamælikvarðar eru notuð
i cinstökum greinum?
• Hver cru heilsufarsleg áhrif
ákvæðisiaunakerfa með tilliti
til slitsjiíkdóma, streitu og
slysatiðni?
0 Hver eru áhrif ákvæðislauna-
kerfa á samstarf fólks á
vinnustað, á meðalstarfsaldur
i viðkomandi grein og skipt-
ingu í aldurshópa svo og á
þátttöku yngra og eldra fólks i
atvinnulffi?”
0 „Hve stór hluti verkafólks i
landinu vinnur eftir
ákvæðislaunakerfuin,
hvaða kerfi og afkastamæli-
kvarðar eru notuð I einstök-
um greinum?
0 Hver eru heilsufarsleg áhrif
ákvæðislaunakerfa með
tilliti til slits júkdóma,
strcitu og slysatiðni?
0 Hver eru áhrif ákvæöislauna-
kerfa á samstarf fólks á
vinnustað, á meðalstarfs-
aldur i viðkomandi grein og
skiptingu i aldurshópa svo
og á þátttöku yngra og eldra
fólks I atvinnulifi?”
Það eitt, að ekki skuli liggja
fyrir hve stór hluti verkafólks hér
á landi vinnur eftir einhvers
konar ákvæðislaunakerfi er
nægjanlegt tilefni könnunar. En
þó fjöldinn sé óljós er vist að þeim
fer fjölgandi, sem taka laun eftir
ákvæðislaunakerfi og i sifellt
fleiri starfsgreinum eru afkasta-
hvetjandi kerfi lögð til grund-
vallar þeim launum, sem greidd
eru. Það er einnig umhugsunar-
vert, að þaö virðist fara saman,
að i erfiðum störfum og illa
launuðum eru betri laun háö af-
köstum fólksins, en i þeim störf-
um, sem oft eru léttari, þrifa-
legri og eftirsóttari eru ekki
greidd laun i hlutfalli við afköst.
Nei, þar eru launin greidd án
tillits til afkasta og gæða. Þeir
sem á gólfinu standa þurfa sem
sagt að keppast við til að bera
meira úr býtum, en þeir sem á
teppinu eru og fylgjast gjarna
meö hinum i gegnum glugga eöa
á sjónvarpsskermi fá sin laun
hvað sem li"ður afköstum og gæð-
um.
Allir þeir, sem vinna eftir af-
kastahvetjandi launakerfum eins
og hreinu ákvæöi, bónus og jafn-
vel premiu þekkja þá galla, sem
þeim fylgja og geta vitnað þar
um. Margir þeirra geta vitnað um
slæma heilsu sina, sem rekja má
til vinnunnar og þess kerfis, sem
vinnan er háð. Mörg slik dæmi
mætti rekja, en verður ekki gert
hér.
Að sjálfsögðu er ástæða til að
gera sér grein fyrir þvi, að af-
kastahvetjandi kerfi, eins og til
að mynda bónus i frystihúsum,
verður ekki afnumið. Að minnsta
kosti ekki i bráð. Launaviðbótin,
sem bónusinn gefur er meiri en
svo að honum verði auðveldlega
sleppt. Ekki nema álika laun
verði tryggð eftir sem áður, og
þaðhefur sjaldnastveriðgert,þvi
miður. Guðmundur J. Guð-
mundsson sagði i ágætri ræðu á
alþingi i tilefni af tillögu
Guðrúnar Hallgrímsdóttur að
tekjuaukningin lægi allt frá
30%—100%, eftir þvi hver ætti i
hlut. Hann sagði að bónuskerfið
hefði þvi hækkað laun fólks meira
en flest annað, jafnframt sem
hann gagnrýndi réttilega marga
þá þætti sem bónusnum fylgja.
Ekkisistþa semsnúaað heilsufari
fólks.
I ljdsi þess að við munum búa
viö afkastahvetjandi launakerfi i
einni og annarri mynd á komandi
árum er enn brýnna að sniönir
verði af þeim þeir agnúar og
gallar sem unnt er og launakerf-
unum fylgja. Og til þess að það
veröi gert er nauðsynlegt aö fyrir
liggi sem áreiðanlegastar og
gleggstar upplýsingar um þau
áhrif, sem launakerfin hafa i för
meö sér. Þaðer mikilvægast fyrir
launafólkið sjálft og þvi ber
stéttarféiögunum aö hvetja
stjórnvöld til þess að könnun sem
þessi fari fram. Reyndar bendir
margt til þess nú, að nokkur
stéttarfélög sem ásamt ýmsum
sérfræðingum hafa átt aðild að
vinnuverndarhópi og starfað
hefur að undanförnu verði fyrri til
meö könnun, sem leitt getur til
niðurstaðna, sem orðið geta starfi
hreyfingarinnar að góðu gagni á
sviði vinnuverndarmála. Enn-
fremur hefurfrést af þvi, að hlið-
stæð könnun sé á dagskrá á vett-
vangi Jafnréttisnefndar Norður-
landaráðs fyrir frumkvæði Svövu
Jakobsdóttur. Það er góðs viti ef
mál af sama toga eru viða til um-
ræðu, þc með nokkuð ólíkum
hætti sé.
Reyndar er ástæða til að hafa i
huga, þegar þessi mál eru rædd,
að ef greidd eru föst laun fyrir
ákveðin störf, eins og t.a.m. fast
timakaup, þá er ekki þar með
sagt aö öeðlilegt vinnuálag sé úr
sögunni. Það er mikill misskiln-
ingur. Hvers konar kapp og eftir-
rekstur getur orsakað vinnu-
hraða, sem er langt fyrir ofan
það, sem talist getur eðlilegur
vinnuhraði, og ef unnið er eftir
föstum launum hefur aukið
vinnuálag ekki i för með sér aukin
laun, þrátt fyrir að afrakstur
vinnunnar verði mun meiri. Það
er i raun einnig galli. Það, sem
þó stendur upp úr eru hinir geig-
vænlegur annmarkar, sem fylgja
afkastahvet jandi launakerfum og
verður mörgum manninum dýr-
keypt. Liöur i þvi að breyta
ástandinu til betri vegar er að
ýtarleg athugun á rikjandi
ástandi fari fram. A niðurstöö-
unum veröur hægt að byggja til-
lögur til úrbóta. Það væri þvi
ánægjulegt ef tillögu Guðrúnar
Hallgrímsdóttur frá liðnu vori
verður fylgt eftir á alþingi með
endurflutningi, umræðum, sam-
þykkt og að siðustu framkvæmd.