Þjóðviljinn - 12.05.1981, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 12. mal 1981 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
mörg atriði til álita. Eru þessi
helst, og er þá röðinni ekki endi-
lega ætlað að sýna mikilvægi
hvers um sig:
— Krafan um virk islensk yfirráð
yfir framleiðslu, tækniþróun
og markaðsstefnu.
— Arðsemi
— Nálægð við helstu virkjunar-
staði
— Umhverfisvernd
— Byggðasjónarmið
— Staðhættir, þar með talin rösk-
unarhætta á byggð og atvinnu-
starfsemi sem fyrir er.
— Markaður fyrir afurðir sé
tryggður.
Tillit þarf að taka til áltilegra
þróunarmöguleika i öðrum at-
vinnugreinum og fella orkuöflun-
ar- og orkunýtingarstefnuna að
efnahagsgetu þjóöarbiísins og
viðtækum þjóðhagsáætlunum.
Varast ber óeðlilega þenslu á
vinnumarkaði af þessum sökum
svo sem föng eru á og ná þarf sem
bestri og jafnastri nýtingu vinnu-
afls og tækja á þessu sviði.
Með hliðsjón af framanrituðu
og að teknu tilliti til allra þeirra
sjónarmiða, sem rakin voru, er
eðlilegt að ganga út frá eftirtöld-
um megindráttum:
— Farið veröi með gát I uppbygg-
ingu orkufreks nýiðnaðar og
tryggt verði virkt islenskt
forræði, ma.meðþvi að leggja i
fyrstu áherslu á þá kosti að
öðru jöfnu, sem minni eru i
sniðum og viðráöanlegastir.
Höfuðáhersla veröi lögð á slika
miðlungsstóra iðnaöarkosti
(400—500 GWh), fram undir
lok þessa áratugar.
— Siðar kemur einnig til álita að
ráðast i stærri fyrirtæki. Þar
ber sérstaklega að leggja
áherslu á traustan markað,
staðgóða tækniþekkingu og
hátt raforkuverð.
— Almennum iönfyrirtækjum og
smáum orkufrekum fyrirtækj-
um verði komið upp i öllum
landshlutum eftir þvi sem hag-
kvæmt þykir.
— Huga ber að þróun úrvinnslu úr
afurðum orkufreks iðnaðar i
landinu.
Orkunýting og
dreifing iðnaðar
Eins og að framan greinir er
stef nt að þvi að draga verulega úr
oliunotkun i iðnaði. Athugun sem
nú er unnið að á vegum Orku-
stofnunar o.fl. aðila og nú er langt
komin, bendir til að hagkvæmt
geti verið að nota raforku i stað
oliu til gufuframleiðslu i loðnu-
bræðslum. Raforkunotkun i þessu
skyni fyrir allar helstu loðnu-
bræðslur landsins yrði um 200
GWh/ári. í heild er þvi ekki óvar-
legt að reikna með 200—300
GWh/ári vegna átaks sem gert
yrði til að draga úr oliunotkun á
næstu 10—15 árum. Minni ný-
iðnaðarverkefni, svo sem stein-
ullarframleiðsía, saltvinnsla,
stálbræðsla o.fl. munu kalla á
raforku umfram það sem orkuspá
gerir ráð fyrir til almenns iðnað-
ar og má ætla i þessu skyni
100—200 GWh/ári að lágmarki á
næstu 10—15 árum.
Þá er m.a. i athugun á vegum
iðnaðarráðuneytisins orkufrekur
iðnaður svo sem pappirsverk-
smiðja (350—400 GWh)m natri-
umklóratvinnsla (200 GWh),
magnesiumvinnsla (500 GWh),
kisilmálmverksmiðja (450 GWh)
og eldsneytisframleiðsla og
vinnsla úr innfluttri hráoliu með
svonefndri vetnisauögun
(„hydrocracking”) sem hugsan-
lega myndi nýta verulega raforku
(allt að 1000 GWh).
Bent hefur verið á hagkvæmni
þess að nýta aöstöðu við þau stór-
iðjuver sem fyrir eru, svo sem ál-
verið i Straumsvik, en ýmsum
grundvallarforsendum þyrfti að
breyta frá þvi sem nú er, áður en
slikt kæmi til álita.
A næstu misserum og árum
mun skýrast nánar hagkvæmni
þeirra iðnaðarkosta sem nú eru
til athugunar og margir fleiri
munu eflaust fylgja á eftir.
Aherslu ber aö leggja á fyrrnefnd
grundvallaratriði I þessu sam-
bandi, þar á meðal að iðnaöar-
kostir, einnig orkufrekur iðnaður,
dreifist á landshlutana, með tilliti
til atvinnuástands, byggöaþróun-
ar og öryggis i orkumálum. Meö
tilliti til áætlana um uppbyggingu
raforkukerfisins er mikilsvert að
fyrir liggi stefnumörkun um slika
dreifingu iðnaðar á einstaka
landshluta i viðráðanlegum
áföngum.
íslensk orkustefna
Hagur Islendinga byggist öðru
fremur á lifrænum auðlindum og
hagnýtingu þeirra, svo og orku
fallvatna og jarðhitasvæða. Þá
undirstöðu má nýtá til fjölþætts
iðnaðar og öruggrar afkomu ef
vel er á haldið. Fáar þjóðir eiga
að tiltölu yfir að ráða slikri gnótt
af virkjanlegri vatns- og varma-
orku sem Islendingar. Það er
mikilvæg auðlind iheimiþar sem
main eiga við sivaxandi orku-
vandamál að etja og stöðugt
hækkandi orkuverð. Nú stendur
yfir lokaátak við að koma inn-
lendum orkugjöfum i gagnið i
upphitun húsa i landinu og á
öðrum sviðum, eftir þvi sem hag-
kvæmni og núverandi tækni leyf-
ir. Enn munum við þó um hrið
þurfa að flytja inn röskan þriðj-
ung þeirrar orku sem við notum i
formi fljótandi eldsneytis og öflun
þess og endurgjald varðar I senn
efnahagsþróun þjóðarinnar og
öryggi.
Eðlilegt er að við stefnum
markvisst að þvi að jafna metin
með afurðum er við framleiðum
til Utflutnings i eigin fyrirtækjum
ikrafti innlendrar orku. A má)an
við erum ekki sjálfum okkur nóg-
ir á þessu sviði hljótum við að
freista þess að tryggja viöskipta-
lega hagsmuni okkar og öryggi i
oliuinnflutningi sem best og
gagnkvæm skipti á innfluttri orku
og útfluttum orkuiðnaðarafurð-
um með einum eða öðrum hættí
sem hljóta að teljast áhugaverð
stefnum iö.
Að þeirri mynd falla gagnkvæm
samskipti við grannþjóðir, er
hafa oliuá boðstólum sem og aðra
trausta viðskiptaaðila. Vatnsorka
mun fyrirsjáanlega standast
samanburð við aðra orkugjafa
varðandi framleiðslukostnað um
langa hrið og vinnslu hennar fylg-
ir engin umhverfismengun. Enn
er lftill hluti fallorkunnar virkjaö-
ur og nýting jarðvarma til raf
orkuvinnslu er á byrjunarstigi.
Ráðstöfun þessara orkulinda er
eitt örlagarikasta mál þjóöarinn-
ar og ákvarðanir þar að lútandi
geta skipt sköpum um efnahags-
legt og stjórnarfarslegt sjálfstæði
hennar.Þess vegna ber að leggja
höfuðáherslu á islenskt forræði
yfir öllum meginþáttum orku-
framleiðslu og orkunýtingar —
virkjunum, iðnaðarfyrirtækjum
og markaðsstefnu. Hér er um
stórbrotið þróunarátak að ræða,
verðugt viðfangsefni fyrir inn-
lendar rannsókna- og verkfræði-
stofnanir og þekkingu uppvax-
andi kynslóða. Hagnýtingu þess-
ara dýrmætu auðlinda þarf að
tengja eflingu annarrar atvinnu-
starfsemi i landinu. Ljóst er að
vaxandi áhugi hlýtur að verða á
næstu árum á nýtingu orkulind-
anna og þvi er brýn nauðsyn að
þjóðarsamstaða takist um
islenska orkustefnu, jafnt orku-
vinnslu og orkunýtingu til fram-
búðar.
Nýtingarstefnu varðandi orku-
lindirnar þarf jafnframt að fylgja
verndarstefna, þar sem hugað er
að islensku umhverfi, verndun
þess er mestu máli skiptir og
ströngum kröfum gegn mengun
náttúru og á vinnustööum. Nýleg
friðlýsing Gullfoss og Þjórsár-
vera, er dæmi um eölilegt tillit
gagnvart gersemum islenskrar
náttúru, sem við höfum full efni á
að sýna tillitssemi. Sérstök sam-
starfsnefnd iðnaðarráðuneytisins
og Náttúruverndarráðs hefur
starfað frá árinu 1972 að telja og
að þvi er stefnt að móta áætlun
um verndun þeirra svæða og nátt-
fyrirbæra er verðmætusteru talin
og snerta hugsanlega hagnýtingu
orkulinda landsins.
Með greinargerð þeirri sem
birt er með frumvarpi þessu eru
dregin fram nokkur almenn
grundvallaratriöi, sem rikis-
stjórnin telur að leggja beri
áherslu á við mótun islenskrar
orkustefnu, en að tiUögum um
fleiri þætti og langtimastefnu-
mörkun i þessum mikilvæga
málaflokki er unnið, og mun af-
rakstur af þvi starfikoma fram á
næstu mánuðum og misserum.
á dagskrá
Stefnuskrár hafa alltaf verið þyrnir i mínum
augum. Og ég hef alltaf getað nefnt
stefnuskrár karlakjaftæði, orðaflaum án
Mábyrgðar, fjálgleg orð og lofori
Æ sem aldrei stendur til að framkvæma
Um stefnuskrá sam-
viimuhreyfingarinnar
Eftirfarandi erindi var flutt á
aðalfundi Kf. Vopnfirðinga á
sumardaginn fyrsta 1981. Eftir að
hafa hlýtt á undirtektir félags-
manna að flutningi þess loknum,
þykir mér rétt að birta það opin-
berlega svo það komi fyrir augu
sem flestra samvinnumanna.
Umræðan um stefnuskrármálin
fram að þessu hefur verið nokkuð
einlit, svo varla skaöar að bæta
fleiri litbrigðum við.
Kemur þá erindiö:
Hér stend ég og get víst ekki
annaö, þar sem ég hef opinberað
það fyrir félögum hér I félaginu
okkar og öðrum félagsmönnum f
samvinnuhreyfingunni aö eitt
aðaláhugamál mitt er fram-
gangur samvinnuhugsjónar-
innar. En ástæöan fyrir þvi að ég
nánast biðst afsökunar á þátttöku
minni i þessari umræöu er hve
dæmalaust litinn áhuga ég hef á
málefninu. Og þrátt fyrir land-
burð af pésum og fræðsluefni um
væntanlegt framtak samvinnu-
manna i stefnuskrárgerð sem á
fjörur minar hefur drifið undan-
fariö hefur áhuginn ekkert lifnaö.
Eftir þvi sem ég les meira um
efniö, þeim mun meiri andúð hef
ég á þvi; ég er nánst kominn á þaö
stig að vilja berjast gegn þvi.
Einsog ykkur mun öllum kunn-
ugt hefur á allra siðustu árum
heldur lifnaö yfir þátttöku al-
mennra félagsmanna innan sam-
vinnufélaganna. Meö ári hverju
hefur aukist jákvæð umræða
félagsmanna um störf og tilgang
samvinnufélaganna. Fræðsla
meðal félagsmanna hefur aukist
og tengsl félagsmanna við for-
svarsmenn félaganna stööugt
oröið virkari. Atti það vel viö aö
hreyfingin okkar gengi I endur-
nýjun lifdaga nú þegar tæp 100 ár
eru liöin frá þvi að elsta starfandi
samvinnufélagið var stofnað.
t tilefni af þeim timamótum
fékk einhver þá hugmynd að timi
væri til aö gefa nú hreyfingu okk-
ar stefnuskrá. Og þá erum viö
komin aö kjarna máls mins.
Stundum, en ekki mjög oft, prisa
ég mig sæla að vera kona. Stefnu-
skrár hafa alltaf verið þyrnir i
minum augum. Og (kannske
vegna sárlltillar þátttöku kvenna
i félagsmálum) hef ég alltaf getaö
nefnt stefnuskrár karlakjaftæöi,
orðaflaum án ábyröar, fjálgleg
orð og loforðaskrum sem aldrei
stendur til að framkvæma. Þær
stefnuskrár sem við þekkjum
best eru stefnuskrár stjórnmála-
erlendar
bækur
Farewell to Europe
A Novel by Walter Laqueur.
Weidenfeld and Nicolson 1981.
Þessi skáldsaga Laqueurs er
framhald The Missing Years,
flokkanna og öll vitum viö um
efndir þeirra i reynd.
t tuttugu ár hef ég reynt aö vera
fyndin á kostnað stefnuskrár-
gerðar stjórnmálaflokkanna með
þvi aö segja söguna af simastúlku
stjórnmálaflokks eins, sem kall-
aði eitt sinn inn á skrifstofu fram-
kvæmdarstjóra flokks sins, rétt
fyrir kosningar „Siggi, hefur
flokkurinn einhverja stefnu-
skrá”. Og nú sit ég uppi meö þaö
aö samvinnuhreyfingin, sem
komist hefur af i 100 ár án stefnu-
skrár, ætlar að fara að sjóöa sam-
an orðagraut og loforöasúpu.
Frumherjarnir gáfu okkur sam-
vinnuhugsjónina og hún hefur
dugaö okkur vel. Að hætti góðra
hugsjóna hefur hún lagað sig að
breyttum timum og aðstæðum og
iyft grettistaki vfða um byggöir
landsins. Án þess að vera njörvuð
niöur i stefnuskrá eöa loforða-
lista, sem kannski hefði á stund-
um orðið sem haft á kraft siungr-
ar hugsjónar.
Lögö hafa verið fram drög að
stefnuskrá samvinnuhreyfingar-
innar, rit sem ég er tilbúin að lána
þeim sem áhuga hafa á efninu.
En þvl miður gefur það ekki til-
efni til umræðu um stefnuskrá
fyrir samvinnuhreyfinguna, ef fé-
lagsmenn hefðu virkilega áhuga á
aö stefnuskrá yrði mörkuð. Ef
einhvert ykkar hefur I fórum sin-
um stefnuskrá einhvers Isl.
stjórnmálaflokks má eins nota
hana sem umræöugrundvöll.
Uppsetningin er sú sama, niður-
röðun á stefnuskráratriöum ná-
kvæmlega eins og orðalag nánast
það sama. Dæmi: atvinnugreina-
kaflarnir teknir I þessari röö,
landbúnaðarmál, sjávarútvegur,
iðnaður; siöan kemur undantekn-
ingin sem sannar regluna, fjár-
mál, og siöan er almenna reglan
notuð aftur, fræöslumál, menn-
ingarmál, félagsmál, neytenda-
mál. Þaö eins sem vantar er kafl-
inn um heilbrigðismál. Sam-
vinnuhreyfingin er ekki pólitiskur
flokkur og þarf þvi ekki á að
halda loforðalista til að krækja
sér i atkvæði. Samvinnuhreyfing-
in hefur ekkert að gera viö félags-
menn sem laðast aö henni fyrir
fögur orð og fyrirheit I stefnu-
skrá, heldur fólk sem litur á verk-
in og framkvæmdirnar og gengur
til liös við hreyfinguna til þess að
taka þátt i störfunum, móta
hreyfinguna á hverjum tima aö
eigin vilja og annarra, heildinni
til hagsbóta. Samvinna og sam-
staöa, án einstaklingshyggju sem
oft býr aö baki ákvörðunar um
sem kom út i fyrra og sem vakti
verðskuldaöa athygli og hlaut
ágæta dóma. Höfundurinn er
sagnfræðingur og hefur meðal
annars skrifað bók um þjóðar-
morð gyöinga „The Terrible Se-
cret”, sem kom út 1980.
Dr. Lasson er aðalpersóna þess
arar sögu og heldur áfram veg-
ferð sinni eftir lok siðari heims-
styrjaldar, en fyrra bindinu lauk I
striðslok.
Sagan hefst i rústum Berlinar
og slðan segir frá dr. Lasson og
sonum hans. Sögusviðið er um
tima Palestina og siðan Kali-
fornia, baráttan við Araba og
upplausnin i bandariskum há-
skólum. Lasson hefur kvatt
Evrópu og hann á i rauninni
hvergi heima eftir það, viö honum
þátttöku sem tekin er að loknum
lestri loforðalista.
Mig langar að benda ykkur á að
lesa Rochdaie-reglurnar svo-
nefndu sem samþykktar voru á
þingi Alþjóðasamvinnusam-
bandsins 1966, en þar er I tiltölu-
lega stuttu máli komiö á framfæri
öllu þvl er þörf er á aö hafa i
stefnuskrá samvinnuhreyfingar-
innar og öll nánari útfærsla að -
eins orðaleikur. Þykir mér liklegt
aö loknum þeim lestri séu margir
mér sammála að nóg sé að stiga á
stokk og strengja þess heit að
vinna eftir þessum reglum næstu
100 árin og mun þá vel fara, ekki
siöur en þegar frumherjarnir*
settu fyrsta kaupfélaginu á
tslandi lög og starfsreglur.
Það eru þó nokkur mál sem
margir félagsmenn vildu gjarnan
ræöa við forystumenn samvinnu-
hreyfingarinnar, svo sem hluta.-
félagaþátttöku breytingar á þátt-
töku starfsmanna I félagsstarfi,
aukið lýöræði og slðast en ekki
Sist aukið jafnrétti. Þessi mál
koma hvergi fram i drögum að
stefnuskrá sem dreift hefur veriö.
Og umræöan hefur litiö snúist um
þau. t afmælisgjöf til hreyfingar-
innar gætu félagsmenn iagt hver
sinn hlut til aukinnar umræðu og
virkari þátttöku I félögunum og
reynt með þvi að snfða af sam-
vinnustarfinu þá vankanta sem
mörgum eru þyrnir I augum, i
stað þess að eyöa öllu sinu púðri i
stefnuskrárgerð sem ekkert nýtt
færir okkur, aðeins setur á prent
sumt aö þvi sem við höfum veriö
að gera, ásamt þvi sem við getum
aldrei gert.
Góöir félagar, sjálfsagt þykir
nú einhverjum nóg komiö af svo
neikvæðu tali um þetta svokall-
aöa merkismál samvinnuhreyf-
ingarinnar; vænti ég þess aö þeir
hinir sömu standi nú upp og sann-
færi mig um aö ég hafi rangt fyrir
mér og bendi okkur öllum á ein-
hvern raunhæfan umræðugrund-
völl og starfsgrundvöll fyrir
stefnuskráriði samvinnuhreyf-
ingarinnar.
Agústa Þorkelsdóttir.
Rétt er að láta fylgja með til-
lögu sem tveir félagar i Kf.
Vopnf. lögðu fram á áöurnefndum
aöalfundi og var samþykkt i einu
hljóöi: „Ef talið er nauðsynlegt aö
setja samvinnuhreyfingunni
stefnuskrá, sem fundurinn dregur
I efa, þá hljóði hún þannig: Sam-
vinnuhreyfingin skal stuöla að al-
mannaheill. Siðan komi Roch-
dale-reglurnar og ekkert annað.”
blasir útþynning þeirra verö-
mæta, sem voru honum einhvers
viröi. Israel varö honum von-
brigöi og óljósar frjálsræðishug-
myndir bandariskrar æsku, rugl.
Laqueur skrifar þessa bók með
miklum ágætum og afstaða sögu-
persónunnar minnir stundum á
andrúmsloftið i ævisögu Zweigs,
„Veröld sem var”. Sögunni lýkur
i fornum byzönskum rústum I
tsrael og með hugrenningum dr.
Lassons um forgengileikann og
e.t.v. hina eilifu endurtekningu
mennskrar viðleitni.
Þessi skáldsaga er meöal
þeirra, sem lesandinn man eftir
og höfundinum hefur tekist að
skapa spegilmynd heims, sem nú
er aö hverfa og móta andrúmsloft
sem glæðir heim sögunnar llfi.