Þjóðviljinn - 25.07.1981, Blaðsíða 2

2 SÍÐA — Þ.ÍÓÐVILJINN Helgin 25. — 26. júlí 1981
mér er spurn
Kristjana Gunnarsdóttir svarar Helgu Kress...
Hvað er kvennamenning?

Þessi spurning gengur lit frá
þvi að til sé fyrirbæri sem kalla
má „kvennamenningu”, og aö
hUn sé að einhverju leyti frá-
brugðin „karlamenningu” eða
„menningu” yfirleitt. Grund-
völlur spurningarinnar er sá, að
kvenmenn hafa hugsað sér sér-
stakt „kvennaskipulag” á póli-
tiska sviðinu vegna þess hve
seinlega nUverandi stjórnar-
kerfi gengur að koma á fuilum
réttindum kvenna i þjóðfélag-
inu. t svari minu vil ég fyrst
halda þvi' fram að „kvenna-
menning” sé að mörgu leyti
gagnstæð „karlamenningunni”
og draga fram þá athugasemd
að frábrugðin menning þýðir i
sjálfu sér ekki að fólkið sjálft,
karlar og konur i þessu tilfelli,
sé frábrugðið að eðlisfari. Sein-
ast vil ég varpa fram þvi
sjónarmiði að þessar tvær hlið-
stæðu menningar ættu að vera
aögengilegar bæði körlum og
konum samtimis, þvi hvor um
sig stendur undirtveimandstæð-
um hliöum tilverunnar, eða þvi
sem kínversk heimspeki hefur
kallað „yin” og „yang”.
Menning kvenna, viöhorf
kvenna sem byggir á reynslu
þeirra, hefur haft sina svara-
mern um aldirnar, þótt ekki
allir væru þeir kvenmenn. Einn
skýrasti uppdrátturinn kemur
frá Lao Tzu, klnverska spek-
ingnum, sem sagði á fjóröu öld
f.Kr.: „Þrjátiu hjólspölir sam-
einast um eina hjólnöf. Not-
færðu þér tómið i miðdeplinum
og þií hefur vagninn. Hnoöaðu
leir og biíöu til ilát. Notfærðu
þér tóm iö i þvi og þú hefur skál-
ina. Skerðu Ut hurðir og glugga
og búðu til herbergi. Notfærðu
þér tómið i þvi og þU hefur hds.
Þannig öðlumst við eitthvað Ur
engu”. Hjá Lao Tzu verður allt
öfugt, og sá sem þykir veiklu-
legri i karlamenningunni, er i
kvennamenningunni sterkari.
Dæmið hjá honum er vatnið sem
nagar niður heil fjifll.
Það má segja að þetta sjónar-
mið sé hið mótstæða við þvi sem
nU ræður, og þyrfti þvi talsverð-
an umsnUning ef menning
kvenna ætti að verða jafn vel
metin og viðhorf karla. Það
væri þá eins og Roland Bainton,
sem skrifaö hefur ævisögu Mar-
teins LUthers, sagði þegar Mar-
teinn LUther var að reyna að
sannfæra fólk um gildi kvenna-
menningar: „HUn færi i þveröf-
uga átt við óskir manna nUna.
HUn mundi auömýkja stærilæt-
ið, kremja hrokann, og skilja
allt mikillætið eftir i ryki og
ösku”.
Irsk vi'sa frá fjórtándu öld
lýsir konum þannig: „Konur
myrða ekki og eru ekki svik-
ular, gera ekkert sem er harð-
neskjulegt né hatursfullt, van-
helga ekki heilaga staði; vei
honum sem talar illa um
konur!” Hér er átt við menn-
ingu kvenna fremur en kven-
menn, þvf alls konar fólk er til
innan við bæði sviðin. Fólk
hefur alltaf kannast við þessa,
hinu, hlið tilverunnar, en hingaö
til hefur hdn ekki veriö fram-
reidd sem kvennamenning i
sjálfu sér. Þó eru ýmsir sem
koma býsna nálægt þvi að skilja
hvað um er að vera. Má nefna
skáldið Stephan G. sem komst
svo að orði f Minni kvenna : „Og
oft hefði kaldlynd karlaþjóð, á
klakann ýmsu fargað, og borið
Telur þú að
almenn sam-
tök séu líkleg
til þess að
forða heim-
inum frá
kjarnorku-
stríði?
NU hefur verið friðarfundur á
Alandseyjum, kröfuganga frá
Kaupmannahöfn til Parisar,
mótmælafundir I Vestur Þýska-
landi og Californiu, og til eru
kjarnorkuandstæðingasamtök
s.s. Pugwash, o.fl. Ég spyr Sól-
rUnu B. Jensdóttur sagnfræð-
ingi: Telur þU að almenn sam-
tök séu likleg til þess að
út fegurð, frelsi og ljóð, sem
fleyttuð þið til bjargar”.
Konur virðast hafa fórnað
sinu viðhorfi fyrir samvistina
við karlmenn, þvi ekki geta
tveir hUsbændur stjórnað i
sama hUsi, og það liggur nær
þeuzi að skynja það sem Lao
Tzfrsagöi: „Sá sem gefur allt á
mest sjálfur”. t staðinn hafa
þær beðið betri tima, eins og
skáldið Jóhann Hjálmarsson
segir i Mynd af langafa: „Syst-
urnar þrjár horföu oft Ut á sjó-
inn eða sátu á steini niðri i
fjöru”. Mótbárurnar hafa verið
fáar og langt á milli. En nú eru
komnir timar einstaklingsfrels-
is, og konur eru farnar að viöur-
kenna sársaukann sem þvi fylg-
ir aö eiga ekki fullan tilverurétt
ef svo má segja. Anne Sexton.
skáldið ameriska, hefur málað
myndina svona i Fagra konan
min: „Ég var alein, ég beið eins
og skotspónn”.
Það er þó meira en einstakl-
ingshyggja sem veldur þvi að
kvennamenning verður að fær-
ast i garð. Karlamenningin
hefur þvi miður leikið þann
skollaleik, að við erum langt á
veg komin i eyðileggingarátt.
Við vitum öll að stórveldin tala
ekki lengur um hvort hægt sé að
drepa óvininn, heldur hversu oft
sé hægt að drepa hann; við töl-
um ekki um dauða heldur
Sólrún B. Jensdóttir
bjarga heiminum frá þvi að
lenda i kjarnorkustriöi? SólrUn
er höfundur ritsins tsland á
bresku valdsvæði og kemur
hingað með frábæra sagnfræöi-
menntun frá LundUnaháskóla.
HUn hefur e.t.v. til reiðu dæmi
frá siðari heimsstyrjöld um al-
mennar mótmælaaðgerðir sem
við gætum lært af.
„megadauða”. Þess vegna er
áriðandi aö konur taki forystuna
og komi jafnvægi á heims-
ástandið, annars er hættan sú
að allt fari i súginn. Það þarf
aðeins að li'ta einu sinni i tíma-
ritið Bulletin of the Atomic
Sciences til að átta sig á raun-
veruleikanum. Þess vegna töl-
um við nú um kvennaframboð
og kvenréttindi, og til eru
margir karlmenn sem vilja fá
kvenréttindi fyrir sina hönd
h'ka.
Við erum sem sagt i leit að
h'fssinnuðum mönnum. Þetta er
auðvitað ekkert nýtt á nálinni,
og til er irskur söngur frá
sextándu öld sem fer afar vel
með þetta: „Ég hef týnt þeim
sem eiga ljdfa hönd og göfugt
auga. Ég ætla að fara inn i
Gwent án tafar og biðja sólin og
mánann um að finna þann sem
hefur ljúfa hönd og göfugt auga.
Ég ætla að leita i öllum löndum,
i dalnum, á fjallinu, i kirkjunni,
og á markaðsstæðinu: hvar er
sá sem hefur ljUfa hönd og
göfugt auga?” Og þegar fer
raunverulega að bera á kvenna-
menningunni, þegar lifið verður
loksins göfugt, þá verða þeir
sem einbeita sér að karlamenn-
ingunni eins og Erasmus forð-
um, en LUther kvartaði undan
honum og sagði: „Gallinn við
Erasmus er sá, að hann furðar
sig ekki á fegurð sóleyjarinnar
né á ferskjusteininum þegar
hann brýst Ur hylki sinu. Hann
horfir á þessi undur eins og kýr
á nýja hurð”.
Manni er þó spurn, hvers
vegna fleiri konur hafi eiginlega
ekki bætt Ur þessu ástandi, og
séð fyrir sinum bát, sjálfs sins
vegna. Drög að svari við þessu
má e.t.v. f inna i grein sem heitir
Sálrænar rannsóknir á æviatrið-
um snillinga, eftir P.E. Vernon,
en hann segir: „Konur sem
gætu verið skáld, rithöfundar,
lögfræðingar, læknar, og vis-
indamenn iöulega fórna slíkum
áhugamálum fyrir heimiliö,
eiginmanninn, og börnin. Þessi
hollusta þeirra gagnvart heim-
ilisverkum rænir frá listum og
visindum stóran hluta af þeim
snillingum sem þau annars
hefðu átt að. Gögn min visa ein-
dregið til þess að þessu ræður
þeirra eigið val og takmarkaðir
möguleikar i þjóðfélaginu,
fremur en dugnaðar- eða hæfi-
leikaleysi þeirra”.
Það þykir I fljótu bragöi
undarlegt aö konur skuli ekki
hafa viljað taka þátti þvi þjóð-
félagi sem þær, með sinni þögn,
viöurkenna. En þaö stendur
þeim ihálsi, aö þeir sem eru svo
aö segja lokaðir inni á heimilinu
lengi haga sér að mörgu leyti
eins og þeir gera sem eru lengi I
fangelsi eða Uti i óbyggðum.
Þaö sem skeður i mannsheilan-
um við þvilika einangrun má
lýsa með smákafla Ur frum-
býlissögu kanadakonunnar Sus-
anna Moddie: „Ég hafði bUiö
við einangrun frá umheiminum
I sjö ár, lfkaminn var orðinn
gróflegureftirerfiðisvinnuna og
útivistina. Ég leit Ut fyrir að
vera tvisvar sinnum eldri en ég
var og hárið mitt var þegar
orðið gráleitt. Ég hélt mér fast
við einveruna. Ég vildi ekki
dragast Ut i skemmtanalifið, I
annriki borgarinnar með tisku-
klæddu fólki. Ég var ekki lengur
hæf ifélagsskap, ég hafði glatað
allri lyst á gleði mannfélagsins,
og gerði mig ánægða með það
eittað lifa og deyja i ókunnleika
og framaleysi”. Þegar við nú
tölum um „kvennamenningu”,
þá er að hluta til átt við það að
þess konar reynsla, sem býr i
mörgum konum, fái jákvæða
útrás.
Þó að við tölum um kvenna-'
Kristjana Gunnarsdóttir
og karlamenningu, og höldum
þvi fram að þetta sé tvennt
ólikt, þá er markmiðið I endan-
um að afnema þessi karla- og
konuhlutverk sem við bUum við,
og lita á manneskjur sem
manneskjur frekar en tákn.
Þegar alit er á botninn hvolft,
standa konur og karlmenn á
sama palli gagnvart lifinu. Eins
hafa hin mismunandi þjóðlönd
með mismunandi menningu það
þó sameiginlegt að þau byggir
fólk, og mannveran er alls-
staðar i' grundvallaratriöum
eins. thaldssamir menn halda
þvi stundum fram að öðruvísi
horfi með konur en karla, en
sem svar við þvi má vitna i
sjálfan kirkjuföðurinn St.
AgUstinus frá Hippó, en hann
segir við Guð i Syndajátningum
sinum : „Þvi' þU geröir menn að
körlum og konum, en i anda þin-
um eru þau eins. Þinn andi gerir
ekki mari greinarmun á kynj-
unum en hann greinir á milli
gyöinga og grikkja eða þræla og
frjálsra manna”.
Þessa staðreynd má i lokin
leiða aðeins lengra. Lifsreynsla
og skilningur verða ekki til með
einhliöa lifnaðarhætti. Til þess
að maður nái einhverjum
þroska þarf viðáttumeira svið
en okkur er i bili ætlað. Karlar
og konur verða að ganga I hlut-
verk hvors annars um tlma, og
skiptast á „menningarmálum”
eins og þjóðir. Þvi það er eins og
Francoise Sagan, franski rit-
höfundurinn, segir i Or á sál-
inni: „Ekkert getur breytt trU
minni á það, að einungis með
þvi aö draga fram öfgar manns-
eðlisins, allar þær mótstæður,
þá löngun, andUð, hatur sem þar
er að finna, getur maður áttvon
á þvi að skilja ögn — ég viður-
kenni, aðeins ögn — i tilver-
unni”.
og spyr Sólrúnu B. Jensdóttur, sagnfræöing
mest, best, verst
r
Ovanalegasti
kyrralífs-
málarinn
Óvanalegasti kyrralifsmálar-
inn var Paul Cézanne og sá sem
best var að nafninu kominn.
Hann var svo hægfara Við mál-
verkiö að þegar hann notaði.
skál meö eplum sem fyrirmynd,
urðu eplin jafnan ónýt áður en
hann kom þeim á léreftið. Til
þess aö eyöileggja ekki mynd-
ina, sem átti aö vera af falleg-
um, þroskuðum eplum, varð
hann aö láta gera vaxepli sem
ekki skemmdust á meöan hann
dundaöi viö að mála þau.
Óvanalegasta
þýðingin
Óvanalegasta þýðingin er lik-
lega latnesk þýöing Alexander
Leonard á Bangsimon sem heit-
ir á þvi mæta máli „Winnie ille
Pu”. Hann lauk henni árið 1960
eftir 3ja ára yfirlegu. Þvi miö-
ur entust fáir foreldrar til að
lesa þessa bók fyrir börn sin,
sem var myndskreytt i anda
rómverskra kappa og nafngift-
irnar I samræmi viö það. Enn
siöur lásu börn hana, enda
latina ekki kennd börnum á
þeim aldri sem Bangsimon er
ætlaöur. Það voru helst ýmsir
sérvitringar og tungumála-
Bangsimon I rómverskum her-
kiæöum utan á latnesku þýðing-
unni.
menn sem keyptu bókina og fyr-
ir áhugasama bókasafnara þótti
hún ómissandi.
Besta mál-
aratœknin
Fuilkomnasta tækni við að
koma lit á léreft var hjá Henri
Matisse, sem hélt áfram að
mála portret rúmliggjandi með
fjögurra feta löngu priki með
kolamola á endanum.
Minna þekktur var klnverski
málarinn Huang Erhnan, sem
var uppi um 1920. Hann fyllti
munninn af svörtu bleki og geröi
listafögur málverk á silkipappir
meö þvi að strjúka tungunni um
pappirinn. Uppáhaldsmótifin
voru fiðrildi og lótusblóm.