Þjóðviljinn - 25.07.1981, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 25. — 26. júll 1981
bókmenntir
Vésteinn Lúðvíksson
hefur á undanförnum
árum komið við bók-
menntasögu með eftir-
minnilegum hætti. Hann
prófaði að reisa við hefð-
bundna skáldsögu til að
koma vandamálum á dag-
skrá eins og Brandes kvað.
Hann leitaði að Stalín karl-
inum hér og þar. Og nú
tekur hann sig til og smíðar
barnabók sem kom út hjá
Iðunni fyrir skömmu.
Barnabókin heitir Sólar-
blíðan.
Sólarbliöan er stelpa sem á rika
foreldra, sem gefa sér litinn tima
til að skipta sér af henni Hún er
fyrirsina parta „erfitt barn” sem
gerir það sem henni sýnist best og
hlýðir ekki fyrirmælum. Foreldr-
arnir leggja á flótta og ráða
„yfirstjóra” til að kúga Sólarblið-
una til hlýðni. Hann er sterkur og
þrjóskur og sjálfumglaður, enda
tákn og imynd Valdsins. Sólar-
bliðan ásérekkimargra kosta völ
gegn ofureflinu. En eins og i svo
mörgum islenskum skáldsögum á
hún hauk i horni i gömlum manni
i Garðshorni og vinkonu hans,
sem höfundur hefur eins og ýmsir
aðrir, gefiö nóg af mannkærleika
og Taó. Þessi gamli maður leitar
svo sem titt er i islenskum ósk-
hýggjusögum aftur i fortið
þjóðarinnar að einhverju þvi sem
er ungviöi til halds og trausts og
kemur upp með galdra. Galdur-
inn fer að visu ekki alveg eftir
áætlun, verður hremmilegri en til
stóð. Til dæmis er ekki hárið
galdrað af Yfirstjóranum heldur
hverfur af honum tippið. Er það
reyndar stærst mála i bókinni að
tippi á valdhöfum fara á tvist og
bast. Nema hvað: þessi tippa-
rugiingur er nógu skelfilegur til
aö valdhafarnir gefast upp og
Sólarbliðan mun fá að stjórna sér
upp frá þvi.
Þetta er lipurlega skrifuö bók
og ýmsar uppákomur eru vel til
fundnar. Fullorðinn lesari verður
þó var við ýmsa erfiðleika á þvi
aö læða göldrunum inn i sögu-
ramma úr samtimanum svo vel
smelli saman — það er eins og
eitthvað skorti á i skopvisi til að
svo verði.
Fljúga í
Ijósinu,
passa
blómin
Forvitnilegast er að skoða
Sólarbliöuna sjálfa og þann boð-
skap sem henni fylgir. Við sjáum
stelpuna i einu heiftarlegu Neii:
aldrei skal hún láta tugta sig til að
vera þæg, sitja kyrr, ganga i
finum fötum og leika sér að
dúkkulisum! Yfirstjórinn ætlar
svo að brjóta þessa þvermóðsku á
Árni
Bergmann
skrifar
bak aftur. Þvi miður nær sagan
ekki mikið lengra en að bregða
upp þessum einföldu andstæðum.
Það verður ansi litil saga af
Sólarbliðunni: hún stendur á
hleri, hún fylgist með afleiöingum
galdurs sem er framinn að sögu-
baki. En hún þarf aldrei að prófa
á sjálfri sér nein vandræöi frelsis-
kröfunnar miklu. Til dæmis i þá
veru, aö hennar vilji rækist á vilja
og þarfir annarra, sem eru ekki
fyrirfram fordæmdar sálir eins
og Yfirstjórinn, lögreglustjórinn
og borgarstjórinn.
Undir lokin iiður Sólarbliðunni
afskaplega vel. „Nú gæti hún gert
hvað sem hún vildi”. „Hún yrði
hún sjálf alla ævi”. Þetta
hljómar afskaplega vel. Mann
langar til aö skrifa undir slikan
hamingjuvixil hikstalaust. En
vandinn er sá, að þegar stórum
staðhæfingum er fram slengt, þá
fara á kreik ýmsir púkar og viija
gera sinar meinfýsnu athuga-
semdir. Hver er hún sjálf? Eru
menn fæddir með kippu af góðum
eiginleikum, sem fá þvi aðeins að
þroskast að enginn skipti sér af
þeim? Tja, hvað segir Vésteinn
Lúðviksson? Hann gefur nánari
skýringu á sæluástandinu utan
valdsins:
„Hún gat gert næstum allt sem
húr. vildi. Hlustað á fuglana og
talað við blómin, sungið fyrir trén
og byggt hús i moldinni, hlustað á
sögurnar hans Dána og sofið
þegar hún var þreytt, borðað,
þegar hún var svöng og gengið i
skitugum fötum þegar henni
fannst það þægilegt”.
Semsagt: i þessari óskmynd
höfundar er upp vakinn aldin-
garðurinn Eden, hinn göfugi villi-
Nú verðum við vinir, sagði yfirstjórinn. Myndirnar teiknaði Malin
Orlygsdóttir.
maður laus við andskotans sið-
menninguna og annað fólk sem
flækist fyrir gæfu okkar, af þvi að
það hefur komist nokkur regla á
samskipti við það.
Auðvitað er þetta táknræn stór-
ýkjusaga og allt það. En tökum
eina smástund alvarlega þessa
ágætu dægradvöl: að hlusta á
fuglana og tala við blómin. Þvi
miður minna svona formúlur
fyrir sælunni meira á háðslega
lýsingu Halldórs Laxness á
miðilsfundi en á tilveruvanda
þeirra sem veröa táningar eftir
fimm ár og fullorðnir eftir tiu ár.
(A miðilsfundi i Sviðnisvik kom
drengur að handan og tilkynnti
móður sinni að hann væri alltaf að
„fljúga i ljósinu, passa blómin”).
Þvi miður lendir Sólarbliðan
aldrei i stærri vanda en að segja
þvert nei viö Uppeldið og biða
eftir að þjóðleg galdraviska
tryggi að hún komist upp með
það. Það reynir aldrei á neinn
eiginleika hennar nema þrjósk-
una. En þvi miður er ekki á það
að treysta að allir Yfirstjórar séu
jafnmiklir fáráðlingar og sá sem
hún á i höggi við. Ef að Yfirstjór-
inn hefði átt til ögn af kænsku, þá
hefði hann náttúrlega ekki byrjað
á þvi að taka Sólarbliðuna i
bóndabeygju — heldur hvatt
hana meö öllum ráðum til að gera
hvað sem hún vildi, já endilega
hreint.
Sara Lidman um rithöfundastarfið:
Þær stundir þegar maður
þvælist ekki sjálfur fyrir
Söru Lidman finnst
sjálft orðið afþreying
móðgun við fólk. Það þýði
að freista manneskj-
unnar til að taka aldrei
nokkurn hlut alvarlegum
tökum.
Þetta sagði Sara Lidman i
viðtali viö sænska timaritið
ETC. Hún er að vinna að þriðja
hluta skáidsagnaflokksins um
heimabyggð sina i Norður-Svi-
þjóð — fyrir annan hlutann fékk
hún bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs i fyrra. Og
henni finnst enn þaö vera einn
merkilegastur hvati á það að
vinna verkið, áð reyna að koma
til skila þvi kraftaverki að hægt
var að nema svo harðbýlt land
og erfitt við þær aðstæður sem
hún lýsir.
Innblástur
Sara Lidman sagði ýmislegt
fróðlegt I viðtalinu um rithöf-
undarstarf sitt.
Hún er ekki með þeim mörgu
sem lita „innblástur” smáum
augum og halda að það sem
máli skiptir sé að fara snemma
á fætur og taka til óspilltra
mála — það séu bara letingj-
arnir sem biöa eftir innblæstri.
Þaö held ég ekki, segir Sara. En
ég held ekki að innblásturinn sé
náðargjöf, sem fæst fyrir ekki
neitt. Menn verða aö vinna
mikið undirbúningsstarf, menn
verða aðhenda reiðurá þúsund
smáatriðum, sem mörg þarf að
sannprófa. En svo kemur hins-
vegar að þvi, að manni finnst á
stundum sem það sé eiginlega
ekki maður sjálfur sem skrifar,
heldur efniviðurinn sjálfur. Að
orðin komi eins og sjálfsögð og
maður er frjáls undan sjálfum
sér. Maður er ekki að þvælast
fyrir, hvorki með tilætlun sina,
metnað eða hégómaskap, sem
er vist meira en ærinn. Heldur
er það sem efnið sjálft fái að
njóta sin og sækja til allra
möguleika. En þetta reyna
menn sjaldan...
Rósaflúr
og smámunir
Ein sú versta synd i stil er að
vefja hann rósaflúri, sukka i
myndum, smyrja þykkt á með
lýsingarorðum og ýkjum...
Best er að halda sig fast við
efnið. Reyna að hlusta eftir þvi
hvað það er sem maöur vill
segja. Svo fylgir þaö kunnáttu-
sémi að vissa hluti þarf maður
ekki að segja þvi við höfum svo
mikiö af textum sem segja frá
þviað „hanngekk um reykjandi
og hann klæddist”..
Söru Lidman finnst fátt verra
en að láta undan hvunndags-
leikanum í skáldskap — um leið
og hún minnir á aö hið hvers-
daglega hefur lika „sál”, sem
hægt sé og nauðsynlegt að draga
Sara Lidman: afþreyingin gerir allt flatt...
fram. Og, seg’ir hún, viö skulum
sleppa þvi sem gerir tilveruna
flata, leiðinlega og meiningar-
lausa. Afþreyingarbók-
menntirnar eru einmitt i þess-
um punkti jafn skelfilegar og
raun ber vitni. Þær geta verið
spennandi „út á við”, en i þær
vantar aila innri spennu. Þær
eru án spennu i þeim skilningi,
að hvert augnablik getur verið
engu likt, þótt grámugga sé allt
um kring. Aðeins ef menn
höndla sálina i augnablikinu.
Leitin
Sara Lidman kveðst ekki gera
nákvæmar áætlanir fyrirfram.
Þótt hún hafi gert sér beina-
grind að skáldsögu er ekki farið
eftir henni — Maður veit aldrei,
segir hún, frá hverju maður
ætlar að segja fyrr en maöur er
byrjaður á þvi. Ef maður vissi
það, þá ætti sá hinn sami að
gera eitthvað annað. Þá gæti
maður farið i pólitiskan flokk,
eða boðið sig fram til þings, eöa
messaö á torgum eða skrifað
greinar, ef maður væri svo viss
um hvað maöur vildi segja.
Þannig verður það aö skrifa
einskonar aðferð til að leita
sannleikans.
Sara Lidman kveðst ekki lita
oft i sinar fyrri bækur. En þegar
hún gerir það finnur hún alltaf
eitthvað sem vantar I þær. Og
það er kannski viss örvun til
þess að halda áfram.
Henni fannst afskaplega
gaman að fá Norðurlandaráðs-
verðlaun. En hún hefði tekið
þeim tiðindum af meiri alvöru
hefði hún verið yngri. „Þegar
maður er orðinn eldri er það að-
eins eitt sem manni finnst sjálf-
um vera dálltiö merkilegt'— og
það eru þessar stuttu stundir
þegar maöur getur skrifaö,
þegar maður finnur að textinn
villbað...”_____(Endursagt)