Þjóðviljinn - 25.07.1981, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓDVILJINN Helgin 25. — 26. júll 1981
Frásögn Inga R. Helgasonar af ferö til Englands
og Ástralíu dagana 11. - 20. nóv. 1980
• •
64. Égsethérfram niðurstöður minar og árangur ferða-
lagsins til London og Canberra ásamt athugasemdum
minum og ábendingum um áframhaldandi rannsókn
málsins:
Vörureikningar verði sýndir
A
65. Niðurstaðan er fyrst og fremst sú, að fyrir liggur
óvéfengjanlega, að Alusuisse kaupir súrál af tveimur
aðilum i Ástraliu og selur það siðan Isal og að mismunur
kaup- og söluverðs er á timabilinu frá 1975 til miðs árs 1980
47.500.000dollarar (US). Þessi mismunur byggist á tölum,
uppgefnum af útflytjendum súrálsins, til yfirvalda i
Astraliu, og tölum uppgefnum af innflytjenda súrálsins
til yfirvalda á tsiandi.
66. Ekki liggja fyrir vörureikningar fyrir súrálinu frá
útflytjendum og er fræðilegur möguleiki, að þær tölur
komi ekki alfarið heim við hagskýrslutölurnar. Sérstak-
lega þarf að krefjast þess af Alusuisse, að vörureikn
ingarnir verði sýndir og framlagðir.
67. Vörureikningar um innflutninginn liggja hins vegar
fyrir og var þvi hvorki gerður útreikningur né stuðst við
islenskar hagskýrslur, heldur alfarið byggt á fob-verði,
sem tsal sjálft gaf upp á aðflutningsskýrslum sinum til
islenskra stjórnvalda hverju sinni.
68. Lagter til, að Alusuisse verði krafiö skýringa á þess-
um mismun, sem kallaður er hækkun i hafi þar sem
verðhækkunin nær ekki skattlagningu, hvorki i Astraliu né
á tslandi.
Undanskot skatttekna
snúr að íslendingum
B
69. t öðru lagier niðurstaða ferðarinnar sú, að upplýst
er, að Alusuisse geröi samning við áströlsku rikisstjórnina
1968 um kaup á súráli i 20 ár á arm’s length pricesog sá
samningur hefur lagagildi þar i landi á sama hátt og fyrir
liggur, að Alusuisse gerði samning við islensku rikis-
stjórnina 1966, sem einnig hefur lagagildi hér um rekstur
álvers á Islandi, sem hefur að geyma skuldbindingar um
aðsjá tsalfyrirsúráli.einnigá arm’s length prices.
70. Augljóst er, að ákvæðin i Nabalco-samningnum og
aðalsamningnum eru lögfest til að vera grundvöllur skatt-
lagningar i hvoru landinu íyrir sig. Þegar i báðum löndun-
um er notuð sama skýrgreiningin arm's length prices
hlýtur allur mismunur úi úr Ástraliu og inn til tslands að
vera afleiðing ákvörðunar um að leyna skattstofni i öðru
hvoru eða báðum löndunum.
71. Þar sem fyrir liggur, að ástralska rikisstjórnin
virði þá sölusamninga á súráli sem byggja á Nabalco-
samningnum og sættir sig við þau útflutningsverð, þá snýr
undanskot skattteknanna, sem fólgið er i hækkun i hafi
aðeins að íslendingum meðan kaupsamningar Alusuisse
eru I gildi (1968—1988).
72. Lagt er til, að endurskoðendur verði fengnir til að
reikna út, þegar Alusuisse hefur lagt fram skýringar
sinar, hver hækkun i hafi hafi raunverulega orðið allt
timabilið og hvaða áhrif hún hefur á arðsemi og skatt-
greiðslur tsals.
,,Ekki er vitað til þess, að Alusuisse hafi leitað fyrir sér að
afla ISAL forskauta (rafskautaanóða — ) annarsstaðar á
betra verði en i Hoilandi, sbr. aðstoðarsamninginn 2.03 (c)
eða hafi haft uppi áætlanir um að framleiða forskautin hér
viðstöðvarvegg I Straumsvík, sem alls staðar annarsstað-
ar er gert i heiminum (ncma hjá Alusuisse.) IVIér býður i
grun, að hér sé hækkun I hafi miklu alvarlegri en f
súrálinu.”
þessu efni, skv. ákvæðum aðstoðarsamninsins 2.03 (c)
með sérstöku tilliti til samhengisins við 27.03 i aðalsamn-
ingi. Einnig verði höfð hliösjón af réttindum Alusuisse til
súrálskaupa i Astraliu i þessu sambandi.
Rafskautamálið
í sviðsljósið
D
76. t f jórða lagikemur i ljós við rannsókn súralsverðsins
(þótt ég geti þess ekki i þessari skýrslu minni), að for-
skautin (anóður), sem ísal notar við álbræðsluna eru
keypt af dótturfyrirtæki Alusuisse i Hollandi. Forskautin
nýtast upp að 80%. Það sem eftir verður (um 20%) er flutt
til Hollands og notað i framleiðsluna þar aftur og kemur
siðan til íslands yfir hafið i nýjum forskautum. Mikið ó-
hagræði og kostnaðarauki er að þessari framkvæmd.
77. Ekki er vitað til þess að Alusuisse hafi leitað fyrir sér
um að afla tsal forskauta annars staðar á betra verði en i
Hollandi, sbr. aðstoðarsamninginn 2.03 (c) eða hafi haft
uppi áætlanir um að framleiöa skautin hér við stöðvar-
vegg i Straumsvik, sem allsstaðar annars staðar er gert i
heiminum (nema hjá Alusuisse). Mér býður I grun, að hér
sé hækkun i hafi miklu alvarlegri en í súrálinu.
78. Lagt er til, að erlendur iðnaðarráðgjafi verði fenginn
til að gefa ráðuneytinu verðsamanburð á forskautum og
umsögn um hagkvæmnisatriði i þessu efni.
Samuel Moment og
Bestu kjör í aðstoðarsamningi Coopers og Lybrand
C
73. í þriðja lagi kemur til skjalanna við rannsókn mátsins
nýtt samningsákvæði sem menn hafa til þessa litið fram
hjá, en hefur að geyma mjög rika skuldbindinu Alusuisse i
þá veru að sjá Isal fyrir hráefnum (súrál og anóður eru
um 90% hráefnanna) á langtimagrundvelli á bestu fáan-
legum verðum og kjörum. Þetta er ákveðið i aðstoðar-
samningi ísals og Alusuisse, grein 2.03 (c).
74. Þrátt fyrir að lsal greiði Alusuisse þóknum (2.2% af
heildarveltu) fyrir þessa umboðsmennsku, verður ekki
séð, að Alusuisse hafi nokkru sinni sinnt þessari samn-
ingsskyldu sinni með þvi að leita eftir langtimasamning-
um um súrál á góðu verði. Þó er vitað um mjög góða
samninga, sem gerðir hafa verið á þessu timabili milli
óskyldra aðila, einmitt frá Astraliu. í staðinn gerir Alu-
suisse súrálssamningana við Isal, þar sem verðið er ein-
hliða ákveðið i raun.
75. Lagt er til, að erler.du lögfræðifirma verði falið að
gefa lögfræðilega álitsgerð um skuldbindingar Alusuisse í
E
79. i fimmta lagier ljóst, að ákvæðin i 27.03 i aðalsamn-
ingi byggja á verði milli óskyldra aðila (arm’s length
prices), þegar arður Isals er reiknaður til skattlagningar.
Fræðilega séð þarf þvi kostnaðarverð á súráli eða hækkun
verðsins i hafi ekki að skipta máli við útreikning á arði og
sköttum Isals, svo framariega sem súrálsverðið til tsals
er i takt við verð milli óskyidra aðila á súráli (eða arm’s
length prices).
80. Hér skiptir þó mjög miklu hvernig túlka beri samn-
ingsskyldur Alusuisse skv. aðstoðarsamningnum, 2.03 (c),
um að tryggja ísal aðföng á besta verði með hliðsjón af
ákvæðum 27.03 i aðalsamningi svo sem rætt er i 75. hér að
framan.
81. Að sjálfsögðu er þvi nauðsynlegt að fá hlutlægan
samanburð á súrálsverði Isals og verði i langtimasamn-
ingum milli óskyldra aðila á þessu timabili og legg ég til,
að hinn virti ráðgjafi Samuei Moment verði fenginn til
þess, og Coopers & Lybrand verði látnir reikna út saman-
burðartölurnar með hliðsjón af arði og sköttum Isals.
ritstjornargrem
Ef Alusuisse greiddi Evrópu-
markaðsverð fyrir raforkuna
Einar Karl
Eftir skeytasendingar milli
rikisstjórnar og aðalstjórnar
Alusuisse hafa Svisslendingar
fallið frá neitun sinni og dregist
á að hefja viöræöur um súráls-
máliö. Vonandi þýöir þessi
stefnubreyting að auðhringur-
inn hafi séð sér þann kost vænst-
an að skipta um bylgjulengd i
samskiptum við islensk stjórn-
völd.
Morgunblaðið hefur gert
ákaflega máttleysislega til-
raun til þess aö gera litiö úr súr-
álsmálinu. Meginrök þess hafa
verið að sé tekið mark á niður-
stöðum Coopers og Lybrand
muni það fé sem Alusuisse hefur
snuðaö islenska rikið um i skatt-
greiðslum „aðeins” nema um 15
miljónum króna. Þetta gæti haft
þau áhrif aö skattinneign ISALS
hjá rikinu lækkaði úr 37 miljón-
um islenskra króna i 22 miljón-
ir. Afhverju þá allan þennan
hávaða út af smámunum?
Af þvi að súrálsmálið og end-
anlegar niðurstöður þess er að-
eins prófsteinn á heildarvið-
skipti islenska rikisins við
Alusuisse. Fram hefur komiö að
rafskautamálið kann að vera
jafn mikið eða meira umfangs.
Þá gætu grunsamlegar lána-
hreyfingar út og inn i reikning-
um ISALS verið leiö til þess að
færa gróða úr landi. Mergurinn
málsinsersá,aðenda þótt tSAL
og álverið i Straumsvik hafi
ekki sýnt gróða fyrstu tiu ár
starfsemi sinnar þá eru yfir-
gnæfandi likur á þvi að Alus-
uisse hafi allan þennan tima
haft bullandi gróða af álfram-
leiðslu sinni á Islandi án þess að
telja hann fram hér, eins og
áskilið er í samningum við rikiö.
Þrefalt hærra verð
Þessi bókhaldslega rekstrar-
afkoma álversins hefur að sjálf-
sögðu haft gifurleg áhrif á al-
mennt mat manna á þessum at-
vinnurekstri. Tökum dæmi af
raforkuverðinu með sérstakri
hliðsjón af ummælum Ragnars
Halldórssonar, forstjóra ISAL, i
dreifibréfi framkvæmdastjórn-
ar til starfsmanna álversins i
Straumsvik. Onnur megin nið-
urstaða Ragnars er þessi:
,,A árunum 1975—1980 hefur
ISAL greitt eðlilegt Evrópu-
markaösverö fyrirsúrál.” Enda
þótt þetta sé fráleit viðmiðun
virðist ISAL-forstjórinn geta
sætt sig viö hana þegar rætt er
um verð á aðföngum til álfram-
leiðslu. Með sömu rökfræði og
sannfæringarkrafti ætti hann
Ragnar Halldórsson forstjóri
ISAL telur eðlilegt að álveriö i
Straumsvfk greiöi Evrópu-
markaðsverð fyrir aðföng til ál-
vinnslu. Þaö yrði stórkostleg
kjarabót fyrir almenning I land-
inu ef álverið greiddi eðlilegt
Evrópumarkaösverð fyrir raf-
orkuna.
þvi að geta sagt: „A árunum
1975 til 1980 hefði verið sann-
gjarnt að tsal greiddi eðlilegt
Evrópumarkaösverð fyrir raf-
orku.”
Litum á hvernig þetta hefði
komiö út árið 1980. t nýútkom-
inni skýrslu Landsvirkjunar
fyrir það ár kemur i ljós að
þetta orkuvinnslufyrirtæki, sem
aflar 82% af allri raforku, sem
framleidd er I landinu, var rekið
með 1.4 miljarða gkr. halla. Ef
Alusuisse hefði greitt Lands-
virkjun eðlilegt Evrópumark-
aðsverð fyrir raforkuna til
álversins i Straumsvik hefði
tapiöá Landsvirkjun 1980snúist
upp i rúmlega 6 miljarða gam-
alla króna gróða. t ársskýrslu
Landsvirkjunnar segir: „Hefur
Landsvirkjun orðið að taka lán
vegnahalla áranna 1978, 1979 og
1980, sem hlaða á sig vöxtum, i
stað þess, að fé átti að fást úr
rekstri til byggingar Hrauneyj-
arfossvirkjunar.”
60% lækkun?
Og hvað gerir Landsvirkjun i
þessum vandræðum sinum.
Stjórn fyrirtækisins sækir að
sjálfsögðu um hækkun á heild-
söluverði til almenningsveitna
Haraldsson
skrifar
og þar með um hækkun á raf-
orkuverði til almennings i land-
inu. Ef hinsvegar Alusuisse
hefði greitt eðlilegt Evrópu-
markaðsverð fyrir raforkuna
hefði Landsvirkjun getað lækk-
aö söluverð raforkunnar til al-
menningsveitna um hvorki
meira né minna en 60%, eða átt
6 miljarða gkr. til þess að skella
i Hrauneyjarfossvirkjun.
Það eru landsmenn sem bera
kostnaðinn af of lágu raforku-
verði til álversins. Og þvi ekki
að taka Ragnar Halldórsson
forstjóra ÍSAL á orðinu og setja
fram kröfu um að raforkuvecð
skuli hið minnsta miðað við
Evrópumarkaðsverð. Það er nú
riflega þrefalt hærra en ísal
greiðir til Landsvirkjunar. Og
Alusuisse lætur sig hafa það að
greiða þrefalt til fjórfalt hærra
verð i Þýskalandi fyrir raforku
til nýlegs álvers á þeirra vegum
þar I landi. Fimmfalt ISAL-verð
til Landsvirkjunar þekkist i
samningum sem auöhringar
hafa orðið að sætta sig við.
Réttmætar kröfur
Hér er hagur alls almennings
i veði, og niðurstöður súráls-
málsins um að Alusuisse hafi
dulið og flutt úr landi gróða af
álverinu, eru til þess fallnar að
styrkja stöðu Islendinga er þeir
knýja Alusuisse til heildarend-
Framhald á bls. 22