Þjóðviljinn - 01.09.1981, Síða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 1. september 1981
Til þess aö ná fram markmiðum námskrár veröur að opna menntunina og aliar aöstæöur hennar, segir Haukur Viggósson i þessari grein.
Myndin er úr Seljaskóla I fyrra.
Krafan um lífrænan
skóla er staðreynd
öllum opinberum stofnunum
eru settar skoröur, sem markast
af lögum og reglugeröum og opin-
berum plöggum, þar sem kveöiö
er á um stjórnunarhætti, hlutverk
og markmiö. Aö þessu leyti er
grunnskólinn ekki frábrugöinn
öörum opinberum stofnunum.
Þau plögg sem kveöa á um
stjórnunarhætti, hlutverk og
markmiö hans eru lög um grunn-
skóla, erindisbréf ýmiskonar fyr-
ir starfsfólk svo og námskrár, en
þær hafa n.k. reglugeröarígildi.
Reglugeröir eru frekari skýring,
útfærsla og túlkun iaga. t nám-
skrám koma ljóst fram hug-
myndir menntamálayfirvalda
um hvernig haga beri skólastarf-
inu svo þaö megi best þjóna
markmiðum grunnskólans. Skýr-
astar eru þessar hugmyndir i Al-
mennum hluta Aöalnámskrár. En
þar er bent á leiöir til aö veröa viö
þeim kröfum sem stafa af breytt-
um viöhorfum til kennslu og upp-
eldismála. Þar stendur m.a. eft-
irfarandi:
„Hlutverk grunnskólans er aö
búa nemendur undir lif og starf I
lýöræöisþjóöfélagi sem tekur
örum breytingum. Skólinn leitast
viö aö leysa þetta hlutverk meö
þvi aö koma á fjölbreyttum
námssamskiptum milli nemenda
og kennara, nemenda og
viöfangsefnis og milli nemenda
innbyröis.
Margir hafa litiö svo á aö hlut-
verk kennarans sé fyrst og fremst
aö miöla þekkingu, hafa eftirlit
meö heimavinnu og stjórna verki
i sumum greinum. Þess vegna
hefur samskiptum nemenda sin á
milli og viö breytileg viöfangsefni
I daglegu skólastarfi veriö minni
gaumur gefinn en skyldi.
Námssamskipti hafa fram til
þessa einkum veriö fólgin i
bekkjarkennslu sem yfirleitt hef-
ur veriöi fastmótuöu formi I sam-
ræmi viö félagslegar aöstæöur og
tiöaranda áöur fyrr. Skipan á
skólastofunni minnir oft á fyrir-
lestrarsal, kennaraboröiö fremst.
Oft upphækkað andspænis
nemendaboröunum I beinum
rööum, þar sem hver nemandi á
sitt fasta sæti og er ekki ætlast til
teljandi samskipta þeirra á
milli.....
Skipting nemenda í bekkjar-
deildir og stundatafla meö skýrt
afmarkaöri námsgreinaskiptingu
hefur stuölaö aö því aö skóla-
starfiö hefur oröiö lftt sveigjan-
legt....
Litiö úrval verkefna, einhæfar
vinnuaöferöir og fábreytt
hjálpargögn hafa takmarkaö
raunhæf námstækifæri nemenda.
Afleiöingin hefur veriö sú aö
hvorki hefur veriö hægt aö koma
nægilega til móts viö mismunandi
þroska og áhugasviö nemenda,
glæöa námslöngun einstakra
nemenda né vekja áhuga eöa for-
vitni þeirra á nýjum viöfangs-
efnum.
Of litiö hefur veriö um samstarf
kennara viö aö koma á umbótum
og leysa I sameiningu vandamál i
skólastarfinu.
Allt þetta hefur átt sinn þátt I aö
skapa venjur og heföir i námi og
kennslu, þar sem meira hefur
boriö á kennaranum I samskipt-
um en minna á nemandanum og
vinnubrögöum hans i náminu.
Nemandinn hefur um of veriö
hlutlaus viötakandi þess sem
boriö hefur veriö á borö fyrir
hann i staö þess aö vera áhuga-
samur leitandi og þátttakandi I
þvi sem fram fer.
Mikil áhersla hefur veriö lögö á
heimanám. Þaö hefur oft verið
fólgiö i þvi annaöhvort aö læra I
námsbókum minnisatriöi sem
hlýtt er yfir i skólanum eöa leysa
skrifleg verkefni sem leiörétt eru
i kennslustundum. Litlum tima
hefur veriö variö i aö fjalla um
annaö en efni námsbókanna.
Verkefni i náminu hafa oft á
tiðum veriö of einhæf og of bók-
stafskennd.
Námiö hefur fyrst og fremst
beinst aö þvi aö læra reglur, lög-
mál og staöreyndir fremur en aö
leita þeirra eöa beita þeim i hag-
nýtu samhengi. Innri námshvatn-
ing hefur veriö vanrækt en ytri
hvatningu beitt, námiö hefur
höföaö meira til skyldurækni
nemenda en áhuga þeirra á aö
glíma viö verkefni, leita svara viö
spurningum eöa komast aö eigin
niöurstööu.”
Hér kemur fram aö formleg
gerö skólans einkennist af skýrt
afmörkuöum hlutverkum nem-
enda og kennara, lóöréttu valda-
kerfi innan skólastofu, litlu sam-
starfi kennara og fastmótuöu, litt
sveigjanlegu skipulagi.
Kröfur
námsskrár
Meginboöskapur hins almenna
hluta námskrár fjallar um hinar
nýju og breyttu kröfur sem gerö-
ar eru til skólans og stafa af
breyttum viöhorfum I þjóðfélag-
inu. Markmiöin eru enn þau
sömu, en túlkun þeirra og leiöir til
aö ná þeim hafa breyst.
Gert er ráö fyrir aö hinum hefö-
bundna skilningi á hlutverki skól-
ans verði varpaö fyrir borö og
starf hans skuli ætiö vera i stöö-
ugri þróun og endurskoöun. Er
þessum breytingum lýst á bls. 4 I
almennum hluta námskrár. Þar
segir:
„Kennarar eiga aö vinna
saman aö skipulagningu og einnig
aö framkvæmd námsstarfs mis-
stórra og mismunandi hópa.
Þaö á aö samþætta hefö-
bundnar námsgreinar i
ákveðnum viöfangsefnum og
foröast aö gera mun á mikilvægi
einstakra námsgreina. Þaö á aö
koma starfinu þannig fyrir aö
ákveönir hópar nemenda og
kennara starfi ekki of lengi
saman og reyni heldur aö láta
eölileg skil viöfangsefna ráöa.
Reyna ætti innan ákveöinna
marka að hafa nemendur á mis-
munandi aldursstigum saman i
hópum.
Stærö hópa nemenda og
kennara á aö vera mismunandi
og ráöast af aöstæöum og viö-
fangsefnum hverju sinni.”
Hér koma fram helstu einkenni
þeirrar stjórnskipunar grunn-
skólans sem yfirvöld boöa, þ.e.
gert er ráö fyrir aö dregiö veröi
úr verkaskiptingu meö samvinnu
sem miöist viö hæfileika einstak-
lingsins og aö samþætta beri
hinar einstöku greinar a.m.k. aö
vissu marki. Einnig er lögö rik
áhersla á hreyfanleika einstak-
linganna innan hópa þannig aö
samvinna og tjáskiptanet ein-
staklinganna vfkkar. Þessi
hreyfanleiki miðast einnig viö
þaö aö fella burt i einhverjum
mæli skil milli árganga.
Af þessu má sjá aö hin boöaöa
stefna er I anda svokallaðrar lff-
rænnar stjórnskipunar.
' Hugsjónin og
kerfið
Starfshættir þeir sem hér eru
taldir fram eru mjög erfiöir f
framkvæmd, þar sem þeir hafa
ekki fest i sessi og áunnið sér hefö
innan skólakerfisins. Ómæld
vinna hlýtur þvi aö hvila á
herðum þeirra kennara sem
ryöja brautina og safna reynslu
fyrir ókomnar kynslóöir. Einnig
hlýtur öllum brautryðjendum aö
mæta nokkurt mótlæti, sem ekki
einvöröungu stafar af breyttu
vinnulagi, heldur einnig af þeirri
heföartryggö, sem rikir I is-
lenskum skólum og vegna eigin
uppeldis.
Þar á ofan bætist þaö aö fram-
lag rikisins til þessara mála
markast af tviskinnungi og
„nauösynlegri” tvöfeldni. Hér er
viö þaö átt aö flestir Islenskir
skólar starfa á heföbundinn hátt,
bæði i kennslu og stjórnun, eöa
eru skammt á veg komnir i til-
raunum sinum til breytingat áö
kennarar nútfmans ólust upp viö
heföbundinskólakerfi og aö rikis-
valdiö leggur ekki fram þaö fé
sem nauösynlegt er og þaö einnig
aö rikiö þarf aö þjóna, hvaö
námsgögn varöar, mismunandi
geröum skóla, en getur ekki ein-
vöröungu snúiö sér aö verkefna-
gerð sem beinlínis er ætluö opn-
um menntunaraöstæöum. Afleiö-
ingar þessa veröa þær aö kennar-
ar þeir sem áhuga hafa á aö vinna
viö aöstæöur sem eru I anda nám-
skrár (Almenna hlutans), verða
aö gefa vinnu sina aö miklum
hluta og vinna sitt verk sem hug-
sjónafólk.
Til aö ná fram markmiðum
námskrár veröur aö opna mennt-
unina og allar aöstæöur hennar.
Þetta þýöir einfaldlega miklu
flóknari samskipti einstakling-
anna sem vinna innan skólans,
eins og námskrá gerir ráö fyrir.
Þetta gildir bæöi um nemendur
ogkennara. Auk þessa veröur allt
stjórnunarkerfiö mun flóknara og
óljósara a.m.k. hvaö stööur -
starfsfólks snertir. Og sú yfirsýn
sem skólastjóri og yfirkennari
hafa aö jafnaöi I hefðbundnum
skólum veröur mun ótryggari viö
þessar nýju aöstæöur, þegar um
námsefni og yfirferö er aö ræöa,
en hin mannlegu samskipti veröa
mun ríkari sé rétt á málum
haldiö. Þetta stafar af meiri þörf
þeirra á aö hafa samband viö
starfsfólkiö. Þar af leiöandi
veröur þaö grundvallaratriöi aö
starfsliöiö veröi samhentur hópur
þvi á þeim byggist raunverulegt
stjórnunarform opins skóla, eöa
opinnar menntunar. Hér er átt viö
aö stjórn skólans I öllum fag-
legum efnum sé meira og minna á
hendi hópa kennara og sameigin-
legra funda þeirra og yfirstjórnar
skólans (skólastj. og yfirkenn.).
Einnig má gera ráö fyrir að
niöurstööur séu opinberlega séö
ekki jafn afdráttarlausar og i
hinu heföbundna kerfi, enda er I
opinni menntun gert ráö fyrir
fleiri sviöum menntunar en þeim
sem brugðiö veröur mælistiku á.
Lífrænt
stjórnarform
Rétt er aö gera nokkra grein
fyrir þeim áhrifum, sem telja má
aö séu eölilegar afleiöingar þessa
lifræna stórnunarforms, á starfs-
skilyröi starfsfólksins innan
skólans.
Sérfræöingar af ýmsu tagi
leysa vandamál kennslu og
stjórnunar sameiginlega, sem
þýddi aö skil milli greina og sér-
fræöinga þeirra yröu óljósari en
viö hefðbundiö kerfi, þar sem
markmiö þeirra stefna I sömu átt.
Litið væri á námiö sem heild, en
ekki sundurgreinda þætti hvern
meö sjálfstætt markmiö. Og á
þennan hátt myndu ólikt mennt-
aöir sérfræöingar meö mis-
munandi hlutverk deila meö sér
ábyrgö i staö þess aö bera hana
hver I sinu lagi, hver fyrir slna
grein. Þetta ætti aö hjálpa til viö
aö jafna viröingu greina en á slíkt
hefur mjög skort, sem kemur
m.a. fram i stundatöflugerð og
Haukur
Viggósson
kennari
skrifar