Þjóðviljinn - 29.09.1981, Qupperneq 7

Þjóðviljinn - 29.09.1981, Qupperneq 7
Þriðjudagur 29. september 1981 ÞJóÐVlLJINN — SIÐA 7 Minning Þórleifur Bjarnason rithöfundur og námsstjóri Fæddur 30. janúar 1908 Dáinn 22. sept. 1981 ,,Deyr fé, deyja frændur, deyr sjálfr it sama, en orðstlrr deyr aldregi hveim sér góðan getur”. Rithöfundurinn og skáldið Þór- leifur Bjarnason, fyrrverandi námsstjóri er látinn. t dag verður hann jarðsunginn frá Akraneskirkju, og jaröaöur viö hlið konu sinnar Sigriöar Hjartar i kirkjugarðinum á Görðum. Þórleifur var Hornstrendingur, fæddur i Hælavik á Hornströnd- um 30. janúar 1908. Eftir þvi sem hann sjálfur segir i bók sinni Hjá afa og ömmu, mun ekki hafa rikt mikill fögnuður yfir komu hans i þennan heim. Móðir hans Ingibjörg Guðnadóttir varð fyrir þvi óláni eins og það var nefnt, að eiga hann meö kvæntum manni. Hún var þá i fööurgaröi aðeins tvitug að aldri, og á Þorr- anum i einangrun vetrarins tók afi hans á móti honum. Hann var yfirsetumaður, hafði hug til lækn- inga og las allt sem hann náði i um þau fræði. Hjá afa slnum og ömmu, þeim Guðna Kjartanssyni og Hjálm- friöi tsleifsdóttur ólst hann svo upp. Fljótt hefur ólán dótturinnar vikið fyrir gleöinni yfir nýrri manneskju i Hælavikurbaðstofu, og hjá afa og ömmu nýtur hann ástrikis bernskuáranna og verður smámsaman þátttakandi i llfi og starfi fólksins. Lifsbaráttan er hörð og það er annaðhvort að duga eða drepast, baráttan er upp á lif og dauöa við náttúruöflin, björgin, hafið, hreggbarinn fjöll. Það voraði oft seint á þessum árum I Hælavlk, og stundum virt- ist að ekkert sumar mundi verða, eins og þegar f jórar vikur voru að sumri og ekki sást i dökkan dil, oftast blindbylur og snjótröppum upp frá bæjardyrunum fjölgaði dag frá degi, i bænum alltaf hálf- rokkið og gaddurinn leitaði um helaða veggi. Það gekk á heyja- foröann, svo draga varð úr gjöf handa fénu, sem bar auðsæ merki harðindanna.” Einhvernveginn er þraukaö af og svo skeður undrið. Voriö kemur. „Skin á himni skir og fagur hinn skæri hvitasunnu- dagur” er sungið I baöstoíunni. Jörðin bræðir af sér snjóinn og amma segir aö lifsteinn sé kominn i jörðina. Grasið kemur grænt undan fönninni og lækir spretta upp úr hjarnbreiðunni. Hrognkelsanetum er komiö I sjóinn og strax er góð veiöi og undir bjargi er kominn færafiskur og það er róið nætur og daga. Það kveða við þungir dynkir, drunur og óhlóö, sveimur fugla er á lofti sem ský beri fyrir. Moldar- og aurmökkur hylja bergstalla. Bjargið er að ryðja sig. Það er eins og dimmur rómur Hallvarðar Hallssonar á Horni kveði: „Hornbjarg undir harðast stynur, þá Hælavikurbjargið hrynur.” Nú munu mestu viðburöir vors- ins gerast. Skarar karla og kvenna koma aö austan og vestan og breyta hljóöum húsum vor- harðindanna i glaum annrikis og umsvifa. Timi eggsiga er kominn. Þannig lýsir Þórleifur lifi Horn- strendinga. Annarsvegar er hinn langi vetur, þegar þurfti ekki að- eins að þreyja þorrann og Góuna heldur lika einmánuð og jafnvel hörpu, en hinsvegar hið yndislega stutta sumar, með öllum sinum fjölbreytileika. 1 Hælavik var talsverður bóka- kostur, þá fyrst og fremst tslend- ingasögurnar og sú bók sem Þór- leifur nam sina lestrarkunnáttu á var Njála, enda kunni hann utan- bókar mikiö úr Njálu. A löngum vetrarkvöldum voru lesnar eða sagðar sögur, kveðnar rimur, og rætt um atburöi sögu eða rimna. Fölkið lifði sig inn i heim sagnanna. „Þegar myrkrið hneig að stafni og stéttum, stormur geigvænn kvein”. Lestrarfélag var i hreppnum og voru allflestar bækurnar lesnar. Lestrar og fróðleiksþrá fólksins var mikil. Sem dæmi um hana segir Þórleifur frá þvi er frændi hans fór til Hesteyrar og keypti Góöa stofna eftir Jón Trausta, sem hann las á hestbaki á heim- leiðinni. Það veganesti, sem sambúðin við náttúruna og mannlifið á Hornströndum veitti Þórleifi dugði honum vel, er hann lagði frá landi, frá afa og ömmu i Hælavik. Hann hafði næga undirstöðu- menntun að heiman til þess að fara i Kennaraskólann og þaöan Grímur S. Norðdahl: Verðbólgan Veröbólgan vinnur eins og eilifðarvél, sem gengur fyrir þrýstihópaorku. 1. Kaupgjaldsvisitalan upp. 2. Landbúnaðarvörur upp. 3. Fiskvcrðupp. 4. Gengið niður. Svona hefur hún malaö i áratugi. Og þykir mörgum nóg um. Aöferöin til að stöðva.' verðbólguna er þessi: Færa alla hækkunarþættina á einn og sama dag. Þegar sá dagur rennur upp, hækka þá ekki neitt. Festa gengið. Koma rentum niður i lágmark. Fjármunir sem launagreiðendum sparast með þessu móti, komi fram sem afsláttur á vörur og þjónustu. Hagfræöingar geta reiknaö þetta nokkuð rétt út. Það ranglæti sem eftir yrði, væri aldrei nema brot af þvi, sem verðbólgan skapar. Veröstöðvunarafslátturinn er kaupmáttarauki: Grimur S. Norðdahl. Engin sularól. Engin fórn. Greiöari leið til almenns velfarnaðar. Vilji er allt sem þarf. 18. sept. 1981. lauk hann kennaraprófi. Siðan aflaði hann sér framhaldsmennt- unar i Danmörku. Hann var lengi kennari á Isafirði, en siðan gerð- ist hann námsstjóri á Vesturlandi með búsetu á Akranesi. Þórleifur var kvæntur Sigriði Hjartar, dóttur Þóru Jónsdóttur og Friðriks Hjartar, sem lengi var skólastjóri Barnaskólans á Akranesi. Sigriður var vestfirsku bergi brotin eins og Þórleifur. Með þeim hjónum var mikið jafnræði og oftast nefnum við vinir þeirra þau saman. Þórleif og Siggu. Sigriður var glæsiieg kona, gáfuö( skemmtileg, og svo gest- risin, góö við alla aö heimili þeirra stóð jafnan sem i þjóð- braut. Sigriður var ein sú ágæt- asta manneskja sem ég hef kynnst. Hún lést árið 1972, langt um aldur fram, eftir langa og þunga sjúkdómsþraut, sem Þór- leifur bar með henni. Umhyggja hans og barátta fyrir lifi hennar, sýndu best manndóm hans og þrek. Sigriöur var öllum mikill harmdauði og vinir þeirra ætluðu seint að sætta sig við þessi mála- lok. Þótt Þórleifur væri Horn- strendingur i húð og hár, og öll gerð hans bæri þess merki, festi hann ótrúlega djúpar rætur hér á Akranesi. Hér dvaldi hann hluta af sinum manndómsárum. Hér héldu þau áfram að byggja upp heimili sitt. Börnin uxu úr grasi, flugu burt út i veröldina. Börn þeirra eru fjögur: Þóra, bókasafnsfræðingur, bú- sett i Noregi gift norskum lækni, Kristjáni Mötes. Þau eiga fimm börn. Hörður tannlæknir á Akur- eyri. Hans kona er Svanfriður Larsen, kennari. Þeirra börn eru fjögur. Friðrik Guðni, tónlistar- kennari og söngstjóri á Hvols- velli, giftur Sigriði Sigurðar- dóttur, söngkennara. Þau eiga eina dóttur. Björn, skólastjóri Húsabakkaskóla i Svarfaðardal, giftur Júliönu Lárusdóttur. Júli- ana á eina dóttur, sem Björn gengur i föðurstaö auk þess á Bjöín tvo drengi með fyrri konu sinni Sigrúnu Stefánsdóttur, fréttamanni. 011 eru börn þeirra Þórleifs og Siggu vel menntuð og gjörfuleg á allan hátt. Barnabörnin, sem eru komin misjafnlega á legg eru öll hin mannvænlegustu. Þórleifur og Sigga voru miklir aflgjafar i menningarlifi okkar Akurnesinga. Sigriður i kirkju- kórnum, þau bæði félagar i stúk- unni Akurblóm og i einnig I Odd- fellowstúku. Þórleifur var auk þess frábær leikari, svo aö öllum þeim er til muna, verður persónu- sköpun hans ógleymanleg. Hann lék meö leikfélagi Akraness um árabil, fyrst lék hann séra Sig- valda i Manni og konu, þá nýkom- inn á Akranes, siðan þá Jónana i Gullna Hliöinu Islandsklukkunni. Túlkun hans á þessum persónum var slik að ég hygg að fáir eða engir hafi gert þeim betri skil. Það var mikil gróska I leik- listarstarfsemi á Akranesi á þessum árum og þar átti Þór- leifur stóran hlut að máli bæði meö leik sinum og uppsetningu á leikritum. A þjóðhátiðarárinu 1974 samdi Þórleifur leikrit, um landnám Akraness, sem sýnt var á hátiða- höldum hér. Þar kom söguþekk- ing hans vel fram einnig hugur hans til byggöarinnar, sem hann haföi valið sér til búsetu um tima og hann vildi sýna sóma. Hann nefndi leikritiö „Ljós I Holti”. Garðar er landnámsjörðin, Land- námsmennirnir þeir Bresasynir voru kristnir komnir frá írlandi. Jörundur hin kristni sá ljósi i Holtinu, hann var friðarins maður, ljósberin. Þetta var þaö sem Þórleifur vildi flytja með leikriti þessu. Honum þótti vænt um Garða og þaö er ekki að ófyrirsynju at hann hefur kosið sér legstað einmitt þar. Þórleifur var frábær kennari, vel menntaður og haföi vald á viðfangsefninu, enda naut hann virðingar nemenda sinna. Hann var einnig farsæll i starfi sem námstjóri, en þvi starfi varð hann að hætta, fyrr en hann ætlaði, vegna þess að hann þoldi ekki lengur hin erfiðu ferðalög sem þvi fylgdu. En það heföi ég fyrir satt að margir hafi saknað komu hans, þegar þessum þætti I lifs- starfi hans var lokið. Viö vorum lengst af nágrannar meðan þau bjuggu á Akranesi, lóðir húsa okkur lágu saman. Þau höfbu ræktaðupp fallegan trjá- og blómagarð fyrir utan húsið, og þar undu þau mörgum stundum. Milli fjölskyldna okkar bundust vináttubönd, sem ekki hafa slitn- aö. Við nutum þess i rikum mæli að eiga svo góða nágranna. Allur heimilisbragur bar merki is- lenskrar menningar eins og hún verður best. Þar voru sagðar sögur, talað um bækur og lesib upp úr þeim, kannski úr bók, sem ekki var komin út. Hversu gott var að sitja inni á skrifstofu Þór- leifs, sjá hann sýsla um bækur sinar, næstum tala við þær eins og lifandi verur, en hjálpi þeim sem heföi fært þær úr staö. Oftkomu skáld og rithöfundar á heimili þeirra, og nutum við þess oft, en alltaf fannst mér Þórleifur bera af i frásögn og samræðum. Einn var sá þáttur i menn- ingarlifi þessa tima, sem Þór- leifur stóð að. Hann stofnaöi bók- menntaklúbb, ásamt fleira fólki sem áhuga haföi á bókmenntum. Þessi starfsemi er ennþá viö liði, án þess nokkur virðist stjórna henni, en allir hafa lagt sitt að mörkum. Við höldum þessa fundi inn á heimilum okkar, þeir eru skemmtilegir, og við höldum alltaf þeim sið, aðekki mega vera aðrar veitingar á borðum en kleinur og pönnukökur eða vöflur. Það má með sanni segja að oft var góðra vina fundur á heimili þeirra. Þar voru fagrar veislur, eins og sagt var I fornsögunum, þó aldrei væri mjöður á boröum. En þá er það eftir sem mestu máli skiptir, og lengst mun halda nafni hans á lofti. Þaö eru ritstörf hans. Eftir Þórleif hafa komiö út niu bækur auk smásagna i timaritum og annara greina ásamt kennslu- bók i Islandssögu. Hornstrend- ingabók kom út 1943, og er það fyrsta bók hans. Hún var þegar svo vinsæl aö hún seldist upp á skömmum tima og var gefin út aftur 1976 i þrem bindum. Mjög fallegri útgáfu. Ef til vill er hún bók bóka hans, skrifuð af mikilli tryggð við átt- hagana, og með henni er bjargað til komandi kynslóöa sögu byggöar, sem komin er i eyöi. Bókin geymir minningar um lifsbaráttu fólksins, hvernig það lifði og starfaði. Baráttan við björgin,sagnir sem lifðu á vörum fólksins, náttúrulýsingar og um staðhætti alla. Hann skráði einnig sögu Grunnavikurshrepps, mjög nákvæmt verk, sem hann lagði mikla innu i. Bækur Þórleifs bera merki uppruna hans. Hann skrifar um það fólk sem hann þekkir, lif þess og starf. Svo kom voriö, kom út 1946. Hvaö sagöi tröllið? 1948. Þrettán spor 1955. Tröllib sagði 1958, en þaö er framhald af, Hvaö sagöi Trölliö? en hann ætlaði sér að skrifa áframhald af þeirri sögu, en nú er hennar ekki lengur aö vænta, þvi miður. Hjá afa og ömmu kemur út 1960. Hrein og tær frásögn frá sjónarhóli bernskunnar. Afi og amma eru hans lifsakkeri á þessum árum. Margar af smásögum Þórleifs eru mér eftirminnilegar, eins og „Ósköp” i Þrettán spor og „Fylgdarmaöur” i Hreggbarinn fjöll, sem var gefin út 1974. Þá kom llka út bók hans Aldahvörf, Land og saga, ellefta öldin. Þórleifur var mikill sögumað- ur. Hann bjó yfir leiftrandi frá- sagnargleði, og þegar hann sagöi sögu, þá fylgdi hann eftir meö lát- bragði. Hann hreif mann um- yrðalaust inn I heim sögunnar og siöan þekkti maður persónurnar og umhverfi þeirra eins og maður hefði sjálfur veriö þátttakandi I atburðinum. Þannig finnst mér ritverk hans vera. Hvort sem þaö er skáldsaga, þjóðsögur, sannir þættir, eöa endurminningar hans sjálfs, ég heyri hann sjálfan segja fram söguna. Siðustu æviárin stóð heimili hans á Akureyri, I skjóli Haröar sonar hans og Svanfriðar. Þar liföi hann i friði og ró með bókun- um sinum, en farinn að heilsu. Það var gaman að koma til hans i sumar og horfa á hann eins og fyrr taka á bókunum sinum, sýna bækur sem voru hans stolt, hans heimur. Ég held aö þrátt fyrir þverrandi þrótt og önnur áföll, hafi þetta siöasta sumar fært hon- um þó nokkra gleði. Dóttir hans Þóra og tengdasonur, ásamt dótt- urdóttur komu frá Noregi, og hann gat komist hingað suöur á Akranes og hitt venslafólk sitt og vini. Og þegar hann kom aftur noröur, var stutt i þaö að Sigga litla, yndi afa og eftirlæti hlypi aftur um létt og kát eins og áður. Þórleifur, vinur minn. Nú er þessu öllu lokið, eða hvað? Ég held um minningarbandiö, sem ér eins og talnaband, meö perlum sem ég tek fram eina eftir aðra, hverja með sina merkingu. Hafðu þökk fyrir þær allar. Fjölskylda min færir þér hjart- ans þakkir fyrir allt sem þú og þitt heimili var okkur. Þér og ástvinum þinum öllum biðjum við blessunar guös og manna. Reyniviöurinn sem þú gróöur- settir á lóðarmörkunum okkar, skartar nú sinu fegursta með rauðum berjaklössum, einmitt rétt áöur en hann fellur fyrir haustvindunum. Ég minnist þess, að þú sagðir mér þá sögu eitt sinn, að foröum hefði verið átrúnaður á reynivið. Ég horfi út um gluggann minn á reyniviöinn, og trúi þvi að eins og hann hefur laufgast hver vor, siðan þú gróð- ursettir hann, haldi það annað sem þú hefur gróðursett áfram að laufgast, þótt haustvindar næöi nú um. „Orðstirr deyr aldregi, hveim sér góðan getur” Bjarnfriöur Leósdóttir, Akranesi. AÐ LYNGHÁLS11 SKRIFSTOFAN ER FLUTT 832 33 SIMI HANS PETERSEN HF

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.