Þjóðviljinn - 16.10.1981, Blaðsíða 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 16. október 1981
Föstudagur 16. október 1981 ÞJÓÐVILJINN — StDA 9
Þegar lögin um aðstoð við
þroskahefta ttíku gildi i ársbyrjun
1980 má segja aö þáttaskil hafi
oröið i málefnum þroskaheftra
hér á landi. Með gildistöku þess-
ara laga var mörkuð ný stefna i
þessum málum, þar sem mark-
miðið er, eins og fram kemur í 1.
gr. laganna, aö tryggja þroska-
heftum jafnrétti við aðra þjóðfé-
lagsþegna og skapa þeim skilyrði
til að lifa sem eðlilegustu lifi i
samfélaginu.
Uppbygging laganna hvað
varðar framkvæmda vald og
stjómun tekur rækilega mið af
þeim markmiðum, sem sett eru
meö lögunum, þ.e. að tryggja
þroskaheftum jafnrétti á við aðra
þjóðfélagsþegna þar sem þjtín-
ustan við hina þroskaheftu skipt-
ist eftir svæðum og meö lögunum
eru sett á fót 8 starfssvæöi með
sérstakri svæöisstjórn. Með þvi
að dreifa framkvæmdavaldinu,
eins og þannig er gert i lögunum,
er kominn grundvöllur til að
byggja upp þjónustuna svæðis-
bundið i samræmi við þarfir
hinna þroskaheftu i heimabyggð-
inni, eða á hverju svæði fyrir sig.
Mikilvægur þáttur jafnréttis er
einmitt fólginn i þvi að þroska-
heftir og aðstandendur þeirra fái
notiö þjónustu á heimaslóðum og
lifa þar sæmilegu iifi þrátt fyrir
fötlun hvers eölis sem hún er.
Þannig er að minnsta kosti að
einhverju leyti komið i veg fyrir
aö ftílk þurfi aö flytja búferlum til
að fá þjónustu fyrir þroskaheft
börn sfn.
Samkvæmtlögunum um aðstoð
við þroskahefta fer sérstök
stjórnardeild i félagsmálaráðu-
neytinu með yfirstjtírn málefna
þroskaheftra. Þessi deild tók til
starfa i marsmánuði 1980 og var
Margrét Margeirsdóttir ráðin
deildarstjóri hennar. Deildin
starfar i náinni samvinnu við
stjórnar nefnd um málefni
þroskaheftra sem er ætlað að
samhæfa og samræma, ásamt
ráðuneytinu þá þrjá meginmála-
flokka sem snerta fatlaða, eink-
um félagsmál, heilbrigðismál og
merntamál. Stjórnardeildin i fé-
lagsmálaráðuneytinu hefur frá
upphafi ieitast við aö stuðla að
virku og góöu samstarfiviðsvæð-
isstjórnimarog hefur alla tið ver-
ið litiðsvo á að það sé mjög mikil-
vægt hlutverk deildarinnar að
veita þessum svæðisstjórnum
faglega aðstoð, upplýsingar og
leiöbeiningar i þeirra starfi.
Kannanir
Samkvæmt lögum og reglugerð
fyrir svæöisstjórnir er eitt megin-
verkefni þeirra aö gera áætlanir
um uppbyggingu á þjónustu fyrir
þroskahefta hver á sínu svæði. Á
siðasta ári óskaði ráðuneytið eftir
slikum áætlunum frá svæöis-
stórnunum enda þótt fyrirfram
væri vitaö aö slikt yrði þeim erf-
itt, a.m.k. fyrst um sinn að gera
langtimaáætlanir, þar sem ekki
var Hðinn lengri timi frá stofnun
þeirra. Fyrstu skrefin sem stigin
hafa verið til að gera svæðis-
stjórnunum kleift aö gera slikar
langtimaáætlanir hefur verið
vinnsla félagsfræðilegra kannana
á svæðunum. Þegar hefur verið
lokiö við að gera kannanir á hög-
Framkvæmd á lögum um aðstoð við þroskahefta
Jafnrétti til þess að
leggja sitt af mörkum
um þroskaheftra og öryrkja á
Suðurlandi og Noröurlandi
vestra, verið er að ljúka gerð
könnunar á högum fatlaðra á
Stór-Reykjavikursvæöinu og i
undirbúningi er gerð kannana
fyrir svæðisstjórnir á Vestfjörð-
um og Vesturiandi. Ráðuneytiö
hefur samið við félagsvisinda-
deild Háskóla tslands um gerð
þessara kannana og hefur hún
annast þær hingaö til. Þess verð-
ur þó að geta að i sambandi viö þá
könnun sem fram fer á iiögum
fatlaðraá Stór-Reykjavikursvæð-
inu þá er þeirri könnun upphaf-
lega hleypt af stokkunum af hálfu
framkvæmdanefndar árs fatl-
aðra, ALFA-nefndarinnar, en i
nánu samstarfi viö ráðunevtið.
Annað skrefið sem stigið hefur
verið til aö átta sig betur á þörf'-
inni fyrir þjónustu og á þvi hvaða
rekstrarfyrirkomulag er æskileg-
ast á stofnunum fyrir þroskahefta
og aðra fatlaða, eru úttektir sem
gerðar hafa veriö nú þegar á
tveimur vistheimilum, þ.e.
Skálatúni i Mosfellssveit og vist-
heimilinu Sólheimum i Grims-
nesi. Brýnt er að gera slfkar út-
tektir á fleiri stofnunum þar sem
vera kann að æskilegt sé að
breyta einhverjuum rekstrarfyr-
irkomulag þessara stofnana frá
þvi sem verið hefur.
Aður var sú stefna rikjandi h já
stjtírnvöldum varðandi uppbygg-
ingu þjónustu fyrir þroskahefta
og fatlaða, að takmarka þjónust-
una fyrst og fremst við Stór-
Reykjavikursvæðið og Akureyri.
Aðrir landshlutar og svæöi hafa
þvf verið mjög illa sett og ftílk ut-
an af landi hefur þurft aö sækja
þessa þjónustu um langan veg.
Með lögunum um aðstoð við
þroskahefta eru boðaðir gjör-
breyttír timari' þessum efnum. Á
þessu ári hefur verið úthlutað eða
veitt fé til framkvæmda i þágu
þroskaheftra á öllum svæðunum
8, þóað þær séu aö vísu mismun-
andi stórar I sniðum en engu að
siður spor i rétta át.
A Vcsturlandier veriö aö koma
upp ieiktækjasafni. A Vestfjörö-
um er áformað að byrja á bygg-
ingu þjónustumiðstöðvar fyrir
þroskahefta á Isafirði og hefur
þegar verið lokið við hönnun.
A Norðurlaudi vestra er áform-
að að koma upp vfsi að ráðgjafa-
þjónustu sem verður staösett á
Blönduósi.
A Akureyri hefur nýtt sambýli
tekið til starfa og nýr vemdaður
vinnustaður veriðtekinn inotkun,
en fjármögnun til þessarar starf-
semi var sótt i framkvæmdasjóð-
inn, en reksturinn greiðir félags-
málaráðuneytið.
Á Austurlandihefur verið tekið
i notkun vistheimilið eða þjón-
ustumiðstööin að Vonarlandi.
. Áformað eraö koma þar upp leik-
tækjaþjónustu.
A Suðurlandi er gert ráð fyrir
að nýtt sambýli taki til starfa á
þessu ári sem verður staðsett á
Selfossi auk þess sem hafin er
bygging verndaðs vinnustaðar i
Vestmannaeyjum.
1 Keflavik er fyrirhugað að
hefja framkvæmdir i tengslum
við sjúkraþjálfun og leiktækja-
safn.
1 Reykjavikeru þegar rekin tvö
sambýli á vegum Styrktarfélags
vangefinna sem kostuð eru af op-
inberum aðilum og i þessum
mánuði verður hafinn rekstur af-
þreyingarheimilis við Stjörnugróf
auk litils verndaðs vinnustaðar,
hvort tveggja er á vegum Styrkt-
semhlýturaö vera æskileg þróun,
en þó verður að fjölga sambýlum
að sama skapi.
Greiningarstöð
rikisins
A næsta ári er gert ráð fyrir að
hægt verði aö bjóöa út fyrsta
áfanga við Greiningarstöð rikis-
ins en verið er að teikna þá bygg-
ingu nú. Starfandi er sérstök
byggingarnefnd og hefur Grein-
ingarstöðin fengið lóð sem er við
Dalbraut i Reykjavik. Gert er ráð
fyriraö sú starfsemi sem þegar á
sérstað i Kjarvalshúsi muni flytj-
ast alfarið yfir á Greiningarstöð
rikisins. Greiningarstöðin er mið-
punktur i framkvæmd laganna
um aöstoð við þroskahefta og ber
að leggja áherslu á að flýta þar
framkværridum svo sem frekast
er kostur.
A siðastliðnu ári var keypt
15. gEeinin
Erindi félagsmálaráðherra
á aðalfundi Þroskahjálpar
arfélags vangefinna, en fármagn-
að af framkvæmdasjóöi og rekst-
urinn greiddur af félagsmála-
ráðuneytinu. Þá er í byggingu
skólabygging við Lyngás, viðbót
við öskjuhltðarskólann, skóla-
dagheimili, kennsluhúsnæði við
Dalbraut o.fl. Auk þess er veriö
að bæta húsakost sólarhrings-
stofnananna án þess þó að fjölga
vistfólki, en frekar er gert ráð
fyrir að fækka vistmönnum þar,
tveggja hæða ófullgert hús i
Breiðholti, þar sem ætlunin er að
koma á fót heimili fyrir einhverf
börn. Innrétting þessa húsnæðis
er langt komin og væntanlega
verðurhægt að opna þetta heimili
i byrjun næsta árs. Þetta verður
fyrsta heimiliö hér á landi sem
eingöngu er ætlað einhverfum
börnum og mun það leysa úr
mfldum vanda þeirra einstakl-
inga sem hér er um að ræða.
Verulegur kostnáðarþáttur i
sambandi við framkvæmd á lög-
unum um aðstoð við þroskahefta
er greiðsla framfærslustyrks
samkvæmt 15. gr. þeirra laga. 1
dag njóta um 40 einstaklingar
þessa framfærslustyrks sem
nemur hálfu daggjalctí á meðal-
stofnun og er gert ráð fyrir að
heildarkostnaður vegna þessarar
framfærslu sé tæpar 2 milj. á ári.
í sjálfu sér er þetta mun ódýrara
fyrirhið opinbera að greiða þenn-
an framfærslustyrk, en þessir
einstaklingar dveljast á stofnun-
um.
Engu að siður má teljast nokk-
uð óeðlilegt að núverandi fyrir-
komulag skuli vera við lýði, þ.e.
að félagsmálaráðuneytið annist
þessar graðslur af fjárveitingu
til framkvæmda á lögum um að-
stoð við þroskahefta. Eðlilegasta
fyrirkomulagið á þessu hlýtur að
vera að Tryggingastofnunin ann-
ist þessar greiðslur af almanna-
tryggingafé, en til þess að svo
megi verða, þurfa að koma til
ýmsar breytingar á almanna-
tryggingalögunum. Hugsanleg
leið i þessum efnum væri að lög-
festa barnaörorkuna og hækka
hana til móts við þarfirna.r,
Mál þetta er nú til athugunar á
vegum þeirra ráöuneyta sem ég
sinnj, félagsmála- og heilbrigðis-
málaráðuneytis, en þetta tengist
einnig hinni fyrirhuguðu laga-
setningu í sambandi við málefni
fatlaðra.
Rekstrarkostnaður
Á fjárlögum ársins 1981 var
gert ráð fyrir tæpum 3.7 milj. kr.
til framkvæmda á lögum um að-
stoð við þroskahefta. Þessu fé
hefur verið varið til að greiða
kostnað vegna starfa allra svæð-
isstjómanna, stjórnarnefndar-
innar.rekstrar tveggja sambýla i
Reykjavik, auk tveggja sambýla
á Akureyri. Þá er um að ræða
vinnustaö á Akureyri, nokkur
leiktækjasöfn, þjónustumiðstöð
þroskaheftra á Egilsstöðum auk
kostnaðar við framfærslu 35 - 40
einstaklinga skv. 15. grein laga
um aðstoð viö þroskahefta.
30 verkefni í ár
A næsta ári munu bætast við
sambýli I Reykjavík og á Selfossi,
verndaður vinnustaður á Selfossi
og i Reykjavik, leiktækjasöfn,
auk heimilis einhverfra barna við
Trönuhóla.
A f járlögum þessa árs var gert
Menntunarmál efst á baugi
„Tryggt verði, að
þroskaheft börn undir
skólaaldri fái viðhlítandi
kennslu og þjálfun, strax
og fötlunar verður vart, og
sú kennsla og þjálfun fari
fram í eða sem næst heim-
kynnum þeirra, enda eru
það sjáifsögð mannrétt-
indi."
Þannig ályktaði lands-
þing Landssamtakanna
Þroskahjálpar, sem kom
saman á Hótel Loftleiðum
um síðustu helgi. Aðalum-
ræðuefni þingsins voru
menntunarmál þroska-
heftra og nauðsynlegar að-
qerðir stjórnvalda til úr-
bóta.
Hér á eftir fara þær á-
lyktanir, sem þingheimur
sendi frá sér, en auk
menntunarmálanna var
einnig fjallað um frum-
varp það um málefni fatl-
aðra sem nú er í undirbún-
ingi, svo og byggingu or-
lofsbúða fyrir þroska-
hefta.
Þannig ályktaði landsþing
Landssamtakanna Þroskahjálp-
ar, sem kom saman á Hótel Loft-
leiðum um siöustu helgi. Aðalum-
ræðuefni þingsins voru menntun-
armál þroskaheftra og nauðsyn-
legar aðgerðir stjórnvalda til úr-
bóta.
Hér á eftir fara þær ályktanir,
sem þingheimur sendí frá sér, en
auk menntunarmálanna var
einnig fjallað um frumvarp þaö
um málefni fatlaðra sem nú er I
undirbúningi, svo og byggingu or-
lofsbúða fyrir þroskahefta:
• Samtökin leggja áherslu á að
Greiningarstöð rikisins veröi
komið á fót hið fyrsta.
• 1 sérkennslumálum skal fylgt
þeirri meginstefnu, að sem flestir
nemendur er þurfa á sérkennslu
að halda, njóti hennar I heima-
byggð án veruiegrar röskunar á
tengslum við fjölskyldu og ná-
grenni.
• Gerð verði könnun á sér-
kennsiuþörf og úttekt á þvi hvern-
ig best verði að framkvæmd sér-
kennslunnar staðið í hinum ýnsu
fræðsluumdæmum landsins og
hún felld að ákveðnu skipulagi.
• Landsþingið leggur rika á-
herslu á að frumvarp til laga um
framhaldsskóla verði að lögum
hið fyrsta og að nú þegar verði
hafinn undirbúningur að gerð
reglugerðar um sérkennslu i
framhaldsskólum skv. frumvarp-
inu.
• Landsþingið feiur stjórn
samtakanna að ieita eftir viðræð-
um við yfirvöld KHÍ, Þroska-
þjálfaskólans, Fósturskólans og
H1 um lausn á þeim vanda, er
skorturinn á sérmenntuðu fóiki
skapar i kennslu og þjálfun
þroskaheftra.
• Landsþingið feiur stjórn
samtakanna aöhefja undirbúning
að byggingu orlofshcim ilis
þroskaheftra hið fyrsta.
Á þinginu var Eggert Jóhann-
esson endurkjörinn formaður
Landssamtakanna. Aörir i stjórn
voru kjörin: Jóhann Guömunds-
son, Garðabæ, Dúfa Sylvia Ein-
arsdóttir, Kópavogi, Svanhvit
Pálsdóttir, Stykkishólmi, Þór-
hildurSvanbergsdóttir, Akureyri,
Sylvia Guömundsdóttir, Reykja-
vík og Kristján J. Jónsson, Isa-
firöi.
ráð fyriru.þ.b. 21 milj. kr. i fram-
kvæmdasjóð þroskaheftra og ör-
yrkja. Stjórnarnefnd hefur á
þessu ári úthlutaö til yfir 30 verk-
efna úr þessum sjóði. Þar má
nefna afþreyingarheimili i
Reykjavik, vinnustofú við það af-
þreyingarheimili, sambýli i
Reykjavik, endurhæfingarstöð
við Háaleitisbraut, vinnustofur á
vegum öryrkjabandalagsins,
verndaðan vinnustaö á vegum
Múlalundar, vinnu- og dvalar-
heimili Sjálfsbjargar, iðjuhús við
Kópa vogshæli, gistiheimili
Þroskahjálpar, leiktækja- og
sjúkraþjálfunarstöð Þroska-
hjálpar á Suðurnesjum, leik-
tækjaþjónustu á Vesturlandi,
visthimili á Vestfjöðrum, framlög
til Sólheimaog Tjaldanessheimil-
isins, Blindrafélagsins, þjónustu-
miðstöðvar á Isafirði, tengibygg-
ingar við Sólborg á Akureyri,
framlag vegna sambýlis á Akur-
eyri auk verndaðs vinnustaðar
þar, ennfremur má nefna endur-
hæfingarstöð Sjálfsbjargar á Ak-
ureyri, Plastiöjuna Bjarg á Akur-
eyri, þjónustumiðstöð á Vonar-
landi, leiktækjaþjónustu á Aust-
fjörðum, verndaðan vinnustað i
Vestmannaeyjum, sambýli á Sel-
fossi, leiktækjaþjónustu og þjón-
ustumiðstöð á Blönduósi, nýtt
visthús við Skálatún, heimili ein-
hverfra barna i Reykjavik,
Greiningarstöð rikisins, skóla-
byggingar við Lyngás og öskju-
hliðarskóla, lausar kennslustofur
við geðdeild Barnaspitala
Hringsinsog skóladagheimili, svo
helstu verkefnin séu nefnd.
Endurskoðun laga
1 tiiefni af ári fatlaðra óskaði ég
eftir þvi' á siðastliðnu ári við
framkvæmdanefnd árs fatlaðra,
ALFA-nefndina, að kannað yrði
hvort ekki væri nauðsynlegt aö
taka til endurskoðunar og endur-
bóta gildandi lög og reglugerðir i
málefnum fatlaöra. 1 framhaldi
af þvi skipaði ég þrjá menn til
þess verkefnis að gera tillögur
um endurskoðun, samræmingu
og endurbætur gildandi laga og
reglugerða er lúta að málefnum
fatlaðra.með það fyrir augum að
athuga sérstaklega hvort ekki
væri æskilegt að koma skipulagi
félagslegrar þjónustu við fatlaða
saman ieinum lagabálki án tillits
til þess hver fötlunin væri. 1 dag
er til meðferðar i rikisstjórninni
frumvarp til laga um málefni
fatlaðra sem unnið var af þessum
þremur mönnum, ALFA-nefnd-
inni auk fulltrúa frá stjórnar-
nefnd um málefni þroskaheftra,
félagsmálaráðuneytinu, Lands-
samtökunum Þroskahjáip, ör-
yrkjabandalagi Islands, Sjálfs-
björg og Endurhæfingarráði. Þá
var haft samráð við Samband ísl.
sveitarfélaga, Sálfræðingafélag
Islands og fleiri.
Tilgangur þessa frumvarps er
að sameina i' einum lagabálki
þrenn gildandi lög. 1 fyrsta lagi
löginum aðstoðvið þroskahefta, i
öðru lagi lögin um endurhæfingu,
sem eru frá 1970 og 2. og 3. gr.
laga um ráðstöfun erfðafjár-
skatts og og Erfðafjársjóðs rikis-
instil vinnuheimilafrá 1952.Þó svo
að ýmsum þætti þaö e.t.v. hæpin
ráðstöfun að fella úr gildi svo ný
lög sem lögin um aðstoð við
þroskahefta eru, þá ber að hafa
það i huga, að það er i anda jafn-
réttishugsjónarinnar sem fram
kemur i' þeim lögum, að veita öll-
um föthiðum sömuþjónustu alveg
án tillits til þess hver fötlunin er.
Þess ber einnig að geta aö i frum-
varpinu til laga um málefni fatl-
aðra haldast öll ákvæði laganna
um aðstoð við þroskahefta og er
reyndar uppbygging þessa frum-
varps alfariö hliðstæð viö þá upp-
byggingu þjónustukerfis sem gert
er ráð fyrir að sett verði á ftít
samkvæmt lögunum um aðstoð
við þroskahefta með nokkrum
viðbtítum. Með frumvarpi þessu
er ætlunin að koma á heildar-
skipulagi félagslegrar þjónustu
hins opinbera við alla fatlaöa i
landinu og má telja þetta mjög
mikilvægt skref til að tryggja
fullkomnari þátttöku og aukið
jafnrétti fatlaöra i þessu þjóöfé-
lagi.
Af hverju sérlög?
Ef til vill mætti færa þau rök
gegn lagasetningu af þessari
gerð, að æskilegra væri að koma
ákvæðum slikra laga fyrir i al-
mennum lögum um félagslega
aðstoð rikis og sveitarfélaga viö
almenning i landinu. Hafa ber
hins vegar i huga aö þörfin er
ákaflega brýn til að leysa úr
stærstu vandamálum fatlaðra hér
á landi þannig að neyðin raun-
verulega kallar á setningu sér-
laga.
Hins vegar verður áfram unnið
á vegum félagsmálaráðuneytis-
ins að skoða það mál hvort ekki sé
nauðsynlegt að semja félags-
málalöggjöf á hliðstæöan hátt og
gert hefur veriö i Danmörku og
Sviþjóð, en ég vil minna á að þar
tók það 10 og allt upp i 13 ár að ná
samkomulagi um efnisatriði
slikrar löggjafar. Ég held að allir
geti verið sammála um það að við
getum ekki beöið svo lengi hér á
landi. Þess vegna þurfum viö nú
að leggja áherslu á afgreiðslu
þessa máls. Frumvarpið verður
lagt fram nú við lok árs fatlaðra
og vonandi tekur alþingi þvi vel.
Jafnréttishugsjónin
Lögin um aðstoð við þroska-
hefta og framkvæmd þeirra
byggjast á hugsjónum samvinnu
og samhjálpar; engin leið er aö
tryggja fötluðum jafnrétti nema
skapa viðtækan skilning meðal
landsmanna allra á nauðsyn
samstöðu og samstarfs. Jafnrétti
verður aldrei náð nema samstað-
an sé leiðarljós þeirra sem jafn-
réttivilja ná. Jafnréttishugsjónin
á að vera grundvallarþáttur okk-
ar þjóðfélags — hún snertir öll
svið þess,alla meginþættiþess, ef
vel á að vera. Þannig verður jafn-
réttisbaráttan snar þáttur þjóð-
lifsins, megineinkenni allra fé-
lagslegra athafna og þar með
hornsteinn okkar samfélags.
Arangur i baráttu fyrir jafn-
rétti fatlaðra næst ekki nema
þessi viðhorf eigi lýðhylli i orði og
einnig i athöfnum. Það er ekki
unnt að ná árangri fyrir jafnrétti
fatlaðra á sama tima og krafist er
minnkandi samneyslu. Þeir sem
hraustir eru og ófatlaðir eiga og
geta lagt af mörkum vinnu og
fjármuni i þágu heildarinnar allr-
ar og þannig á það að vera. En
jafnframt er ljóst að aukin þátt-
taka fatlaðra i þjóðlffinu bætir
samfélagið á alla lund, jafnréttis-
hugsjónin verður þá þáttur þjóð-
menningarinnar. tslendingar
eiga að hafa betri forsendur en
allir aðrir til þess að ná jafnrétti
einfaldlega vegna þess að við er-
um fáir, við þekkjumst og hlut-
verk einstaklingsins verður
stærra en i miljónasamfélögun-
um. Við gerum okkur ljóst að bar-
áttan fyrir jafnrétti fatlaöra
byggist áþvi meginatriði að þeir
fái að njóta fullrar virðingar; viö
viljum styðja og styrkja sjálfs-
viröingu hvers einstaklings. Bar-
átta fatlaðra fyrir jafnrétti er
ekki barátta fyrir þvi að þeim
hlotnist molar af borðum góð-
gerðarstarfseminnar; þvert á
móti vilja fatlaðir leggja sitt af
mörkum til þróunar þjtíðfélagsins
ekki siður en aðrir.
Þeir vilja jafnrétti til þess að fá
aö leggja sitt af mörkum. Jafn-
ljóst er okkur öllum aö brautin
verðuraldrei brotiná enda;sifelli
munu ný verkefni krefjast úr-
lausnar. 1 þeim efnum verðum
við að vera I senn framsækin og
raunsæ. Það er raunsæi að gera
sér ljóst hvaða fjárhagslegar for-
sendur er við að búa. Það er raun-
sæi að gera sér ljóst að kreppu-
boðar hrannast upp viða og koma
fram i atvinnuleysi miljónanna i
grannlöndum okkar, þar sem fé-
lagsleg þjónusta er skorin niður
með markvissum hætti í þágu
markaðsaflanna. En hagvextin-
um eru takmörk settog við verð-
um að nýta vel þá fjármuni sem
okkur er trúað fyrir að ávaxta,
jafnframt þvi sem við berum
fram eðlilegar og sanngjarnar
óskir um mannréttindi.
Ég óska Þroskahjálp til ham-
ingju með afmælið. Ég læt i ljós
þá ósk að samtökin megi starfa
sem best, að þau megi dafna og
blómstra vegna þess að öflug
starfsemi slikra samtaka skapar
betri möguleika en ella til árang-
ursrfks starfs. Ég tel að stofnun
Þroskahjálpar hafi valdið mfldu
um setningu laganna um aðstoð
við þroskahefta og að fram-
kvæmd slikrar löggjafar hafi orð-
ið auðveldari vegna þess aö gott
samstarf hefur tekist með stjórn-
völdum og samtökum ykkar.
Kristján J. Jónsson um málefni þroskaheftra:
„Algjört svartnætti
ríktl áður”
Einn þeirra er sóttu þing
Landssamtakanna Þroska-
hjálpar um síðustu
heigi, var Kristjan J. Jóns-
son, hafnsögumaður á ísa-
firði. Hann hefur verið
ötull i baráttunni fyrir
bættri aðstöðu þroska-
heftra og var kjörinn i
stjórn Landssamtakanna á
þinginu. Við spurðum hann
fyrst hver hefðu verið
efstu mál á baugi.
,,A þinginu var sérstaklega
fjallaö um menntunarmál
þroskaheftra, Einnig var fjailað
um ýmis mál önnur, sem beinast
að þvi að þetta fólk geti lifað sem
eöliiegustu lifi.”
— Hverjar eru helstu breyt-
ingarnar sem orðiö hafa á stöðu
þroskaheftra undanfarin ár?
„Sumir vilja kalla þetta bylt-
ingu — ég veit ekki hvort mér er
óhætt að taka svo sterkt til oröa,
en hitt er vist að gifurlegar fram-
farir hafa átt sér stað undanfarin
10 ár eða svo. Hér áður fyrr rikti
algjört svartnætti i þessum efn-
um og likja mátti ástandinu hér á
landi við ástandið eins og þaö er
nú i vanþróuöum löndum. Islend-
ingar voru alveg skilningslausir.
Við fórum mjög seint af staö I
þessum efnum. Einmitt þess
vegna verða ráöamenn þessarar
þjóðar aö skilja að ekki tjóar að
horfa i kostnaðinn. Margt þetta
fólk getur lifað góðu lifi og orðið
liötækt á ýmsum sviöum, — ef við
horfum slfellt i kostnaðinn má
alveg eins leggja allt þetta starf
niður og gera aðrar ráöstafanir
þessu fólki til handa.
Ég þakka þessar breytingr þvi
fólki, sem að þessum málum hef-
ur starfað, en það eru sjáifboöa-
liöarupp til hópa. Landssamtökin
voru stofnuö 1976 og með tilkomu
þeirra fórum viö aö geta skiptst á
skoðunum og borið saman bækur
okkar. Brautryðjendur
þessa starfs eiga miklar þakkir
skildar.”
Kristján er formaöur Styrktar-
félags vangefinna á Vestfjörðum,
en á Isafirði er áformað aö reisa
byggingu fyrir þroskahefta á
Vestfjöröum. Styrktarfélagið hef-
ur fengið land hjá Isafjaröar-
kaupstað og látiö hanna hús.
Kristján kvaðst finna eindreginn
vilja i sinu byggöarlagi til að
vinna að málefnum þroskaheftra,
og ýmis félög biöu hreinlega eftir
þvi að geta lagt þessum málum
lið. „Ég er mjög þakklátur öllu
þessu fólki og vil að það komi
skýrt fram. A þinginu kom fram
eindreginn vilji um aö heildarlög-
gjöf sú um byggingar fyrir
þroskahefta, sem nú er unniö aö,
nái fram að ganga. Hins vegar
munum við fyrir vestan, a.m.k.,
ekki una þvi aö þessi löggjöf
skeröi þann rétt sem við nú
höfum. Við teljum þessum
málum best borgið heima i
héraöi. Lögin um aðstoð við
þroskahefta frá 1980 opnuðu gif-
urlega möguleika um aðstoð
þessu fólki til handa — við
megum ekki stiga nein skref aftur
á bak. Til þess eru þessi mál of
viðkvæm”
Kristján J. Jónsson, hafnsögu-
maður tsafirbi.
— Ef þú berð saman stöðu þess
unga fólks sem i dag stendur
frammi fyrir þvi, að eiga þroska-
heft barn og þina stöðu þegar þú
stóðst frammi fyrir hínu sama,
hvað kemur þér þá helst i hug?
„Staða fólks i dag er ekki að
neinu leyti sambærileg viö það
sem áður var. Ég á i rauninni
engin orö yfir stöðuna þá. Það
stóð bara allt fast og viö sáum
ekki fram á annað en svartnætti.
Allir læknar sögðu að þótt viö
kæmum barninu frá okkur,
myndi þaö ekki vega upp á móti
þvi tilfinningatjóni, sem aðskiln-
aðurinn myndi valda bæöi þvi og
okkur. En ég dreg eftirfarandi
lærdóm af minni reynslu til handa
ungu fólki meö þennan vanda:
leitiö til læknis um leið og þið áttiö
ykkur á aö eitthvaö er aö barninu.
Þaö er eina leiðin, ef þessi börn
eiga að'fá einhverja möguleika i
lifinu.”
Eggert Jóhannesson, formaöur Þroskahjálpar:
„Við höfum aðeins
bjartsýnina”
A þingi Landssamtak-
anna Þroskahjálpar um
síöustu helgi var Eggert
Jóhannesson, Selfossi,
endurkjörinn formaður
samtakanna, en hann var
fyrst kjörinn formaður ár-
ið 1979. Hann hef ur starfað
með samtökunum allt frá
stofnun þeirra árið 1976 og
verið virkur í starfi
Þroskahjálpar á Suður-
landi, en það var stofnað
1974. Við inntum Eggert
eftir starfi hans á suður-
landi.
„Fyrsta verkefni Þroskahjálp-
arinnar á suöurlandi var að koma
á fót skóladagheimili fyrir
þroskahefta, en þörfin fyrir slikt
heimili var ákaflega mikil. Við
tókum okkur saman 6 - 7 foreldrar
og komumst yfir hús, og siöan
komu riki og bær smám saman til
liös viö okkur. 1
Við höföum I rauninni ekkert
annaö en bjartsýnina framan af.
Grunnskólalögin gerðu alls ekki
ráð fyrir stofnunum af þessu tagi,
þótt andi þessara laga sé auðvitaö
i þá átt að allir fái að njóta sin
innan skólakerfisins.
— Hvaö er framundan hjá ykk-
ur núna?
„Þaö er að fara af stað nokkur
uppbygging hér. Bæjarstjórnin er
að koma upp húsi fyrir fullorðna
sem ráðgert er að opni um ára-
mótin. Einnig eru ráðageröir uppi
um skammtima fósturheimili
fyrir börn, en það er auövitað
einnig að þjóna sveitunum hér I
kring. Þá hefur svæðisstjórnin
samþykkt að hefja viöræöur viö
Fjölbrautaskóla Selfoss um að
skipuleggja kennslu fyrir þroska-
hefta unglinga, þannig að þau fái
aðgang að skólakerfinu eftir
grunnskóla. Viö höfum rætt þetta
viö skólameistárann, og hann tók
vel I okkar málaleitan.”
— Hvað finnst þér um viðhorfin
til þessara mála nú miöað við það
sem áöur var?
„Þaö eru allt önnur viðhorf
núna á öllum sviöum. Viðhorf al-
mennings er allt annað og upp-
bygging er hafin um alit land.
Staöa þessa fólks, svo og aðstand-
enda, gjörbreyttist við setningu
laganna um aðstoð við þroska-
hefta — áður var ekkert til að
heita mátti.annaö en þaö sem aö-
standendur höfðu lagt á sig við
misjöfn efni. Nú er það menntun-
armálin sem viö leggjum höfuö-
áherslu á — þau hafa ekki fylgt
þróuninni. Lögin eru fyrir hendi,
en það vantar kraftinn til að
fylgja þeim eftir. Og nú berjumst
við fyrir menntunarmálunum
fyrst og fremst.”
— Hvernig finnst þér staðan
vera I dag?
„Ég er ákaflega bjartsýnn á
framtiöina. Miðað við þá þróun
sem átt hefur sér stað undanfariö
get ég ekki annað. Þessum mál-
um þokar áleiðis, þótt hægt gangi
á ýmsum sviöum, en þaö hafa
óneitanlega verið stigin stór
skref. Uppbygging er hafin um
allt land, og þaö er mikiis virði.
Börnunum og foreldrum þeirra er
ómetanlegt aö hafa þessa þjón-
ustu i sinu byggðarlagi en þurfa
Eggert Jóhannesson, formaður
Landssamtakanna Þroskahjáip-
ar.
ekki að feröast til Reykjavikur
með allt. Við treystum okkur t.d.
ekki til að senda son okkar til
Reykjavikur i vetur eins og und-
anfarið, þvi þegar hann sér bróð-
ur sinn ganga yfir götuna i skóla
finnst honum auövitað óréttlátt
aö verða að fara suður á hverjum
mánudegi og koma ekki heim fyrr
en á föstudegi. Það er þvi nauö-
synlegt aö menntunarmálin séu
skipulögö i hverju byggöarlagi
fyrir sig, o'g að þvi er unnið núna
Ég er þvi bjartsýnn um framtiö-
ina.”