Þjóðviljinn - 09.03.1982, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 9. mars. 1982.
ÞriOjudagur 9. mars. 1982. ÞJ6ÐVILJINN — SIÐA 9
„Sá þingmaður, sem styö-
ur allar tillögurum einokun,
mun ekki aðeins uppskera
viðurkenningu fyrir að skilja
verslun og viðskipti, heldur
mun hann og uppskera virð-
ingu og þakklæti þeirra, sem
mikil völd og áhrif hafa. Ef
hann hins vegar stendur á
móti tillögum um einokun,
mun hann fá litlar þakkir
fyrir”
„V erðum varir við
mikiim meðbyr”
— thaldið hefur alltaf stjórnað I
Grundarfirði.oftast meö hreinum
meirihluta. Þetta hefur verið eitt
af eindregnustu ihaldshreiðrum
landsins. Stjórnendur þess orðnir
bæði hugmyndasnauðir og valda-
þreyttir og svo sannarlcga orðið
mál á hvildinni. Þeir munu hafa
rausnast til þess að halda einn
fund ineö kjósendum á öllu kjör-
timabilinu. Það er ólafur
Guðmundsson, verkamaður i
Grundarfirði, sem svo hressilega
tekur til orða.
— Vib Alþýðubandalagsmenn i
Grundarfirði eigum samstilltan
hóp áhugamanna um sveitar-
stjórnarmál. Eigum núna einn
mann i hreppsnefndinni. Með
honum höfum við haldið reglu-
lega fundi allt kjörtimabilið, þar
sem rædd eru mál sveitarfélags-
ins, teknar sameiginlegar
ákvaröanirog mótuð sameiginleg
afstaða til þeirra. Við leggjum
megin áherslu á að hafa sem
mest og best samband við fólkið
oe snvrium: Hvað vilt þú?
Kosningastarfiö er þegar
hafið hjá okkur og við lögöum
áherslu á aö skipuleggja það vel
strax i byrjun. Við kusum sér-
stakan kosningastjóra og siðan
þrjár nefndir til þess aö undirbúa
skoðanakönnun og gera tillögur
um stefnumál. Allt er þetta starf
vel á veg komið og skoðanakönn-
unin afstaðin. Hún tókstmjög vel.
Alls kusu 123 en við siðustu
sveitarstjórnarkosningar fengum
við 113 atkv. Uppstillingarnefnd
er nú að ganga frá listanum. Við
stefnum aö þvi að fá tvo menn
kjörna i hreppsnefndina. Það ætti
að takast, okkur vantaði ekki
nema 5 atkv. til þess siðast. Allir
félagar okkar eru mjög virkir i
starfi og við verðum varir við
mikinn meðbyr.
— Og svo gefið þið út blað.
— Já, við gerum það, Birting.
Otkoma hans fer svona eftir at-
vikum. Það eru komin út 3 blöö og
það fjórða er i prentun.
Nú, við heyrum það svo sem að
við séum reynslulausir angur-
gapar og þvi i litlu treystandi. Og
það er rétt að við getum yfirleitt
ekki gumað af mikilli reynslu i
sveitarstjórnarmálum. Það gátu
meirihlutamenn ekki heldur i
upphafi. Og mennirnir meö
„reynsluna” hafa svo sannarlega
fengið ti'ma til þess að taka sitt
próf en bara fallið á þvi.
Þessi ráðstefna, jú, þar hefur
eitt og annað athyglisvert komið
fram. Mérlistt.d. mjög velá þær
hugmyndir, að haldin verði önnur
ráðstrfna eða námskeið eftir
kosningarnar fyrir þá nýju full-
trúa, sem koma til með að ná
ólafur Guömundsson: „Stjórn-
endur þess orðnir bæði hug-
myndasnauðir og valdaþreyttir
og svo sannarlega orðið mál á
hvildinni’. — Mynd: -eik.
kjöri i komandi kosningum. Hug-
myndinum útgáfu handbókar um
sveitarstjórnarmál er einnig allr-
ar athygli verð. Margt fleira
mætti segja um gagnsemi svona
ráöstefnuhalds og ég vil færa
þeim þakkir, sem fyrir þvi stóðu
að koma þvi i framkvæmd með
þeim glæsibrag, sem raun ber
vitni. —mhg
Viðtöl við fulltrúa á sveitarstjórnarráðstefnu AB
en ég býst við að það skýrist nú
bráðlega. En hvemig sem þeim
kann að verða hagað þá erum við
i Alþýðubandalaginu farin að
undirbúa þær. Kosningar þurfa
náttúrlega helst að vera i undir-
búningi allt kjörtimabiliö.
Hvammstangi a- mjög vaxandi
bær, sem ætla má að eigi góða
framtið fyrirsér, og þar er mikib
um alls konar framkvæmdir.
— En hvað um lifið á Lauga-
bakka?
— Jú, ég er nú kennari þar. A
Laugabakka er heimavistarskóli
fyrir 110 nemendur og forskóli
upp í áttunda bekk grunnskóla.
Niundi bekkurer svo á Reykjum i
Hrútafirði. Það er gott mannlíf á
Laugabakka.
Eg vil svo stinga þvi að ykkur
hjá Þjóðviljanum að þið ættuð
heldur að varast iangt mál i blað-
inu. Kannski ekki alltaf gott til
gerðar með aðsendar greinar. En
fólk leggur ógjarnan i að lesa
mjög langar greinar nema þær
séu þá alveg sérstaks eðlis, ég
tala núekkium þar sem póstsam-
göngur eru tregar og mörg blöð
berast kannski aö i einu. Og svo,
umfram allt: fólk þarf aö skilja
það mál, sem talað er og skrifað.
—mhg
áfram að telja upp vanrækt en að-
kallandi verkefni.
Eg vil nota tækifærið til þess að
vekja athygli á þörf okkar á þvi
að fá óseyrarnesbrúna, til þess
að tengja saman þorpin hér á
ströndinni, þannig að þau geti
stutt hvert annað. Ýmsir Stokks-
eyringar eru á sjó úti i Þorláks-
höfn. Það er spölur fyrir þá að
þurfa að krækja upp á Selfoss til
þess að geta skroppið heim til sin.
Við, sem stöndum að lista Al-
þýðubandalagsins erum auövitað
óreynd i sveitarstjórnarmálum
og sjálfsagt verður okkur fundið
það til foráttu. En okkur finnst
bara svo margt að, svo brýn þörf
margháttaðra umbóta, að við
getum ekki setið lengur hjá. Við
þurfum að gera þetta þorp okkar
aðþesskonar byggðarlagi, að fólk
vilji og geti búið hér. Að þvi vilj-
um viö vinna.
Og svo eru það stjórnmála-
mennirnir okkar. Hverskonar
mál er þetta eiginlega sem þeir
erufamirað tala? Það er visitala
hér og visitala þar og visitala
allsstaðar. Hvernig á almenning-
ur að skilja þetta? Allt er að
veröa vafið innan i endalausar
vísitölur. Jú, „mitt er að yrkja,
ykkar að skilja” var víst einu
sinni sagt.
Og svo er það þessi ráðstefna.
Hún er ágæt. Það er oftast margt
hægt að læra af þvi að bera
saman bækurnar. —mhg
„Það er gott
mannlíf á
Laugabakka’
„Við getum
ekki setið
lengur hjá
— Alþýðubandalagsmenn
hafa nú eiski staðið mikiö í fram-
boðsmálum til sveitarstjórnar
hér á Stokkseyri að þessu.
En nú höfum við ákveðið að gera
þar breytingu á og bjóða fram
sérlista sem þegar er búið að
ganga frá. Og við höfum ástæðu
til þess að ætla aö sú tilraun gangi
vel. Svo mælti Margrét Frl-
mannsdóttir, húsmóðir á Stokks-
eyri og formaður Kjördæmisráðs
Alþýöubandalagsins i Suður-
landskjördæmi.
— Jú, okkur finnst mikið að
vinna á Stokkseyri. 1 raun og veru
er frystihúsið eina atvinnutækið
þar. A rekstri þess veltur afkoma
fólksins. Halli þar undan fæti er
voðinn vis. Það er þvi mikil
nauðsyn að koma á fót fjölbreytt-
ara atvinnulifi ef þorpiö á að eiga
sér framtið og geta vaxið með
eðlilegum hætti. Það er ekki heill-
andi fyrir ungt fólk að setjast að
hjá okkur eins og nú er. Og hvað
biður byggðar þar sem svo er
ástatt?
AStokkseyri vantar margt. Til
dæmis er þar ekkert dvalar-
heimilifyrirbörn og er það næsta
furðulegt á stað, þar sem jafn-
margar húsmæður vinna úti.
Félagslegri aöstöðu er ekkert
sinnt, sem hlýtur þó að vera
mikilsverður þáttur i nútima
samfélagi Stórbæta þarf alla að
stööu fyrir börn og unglinga.
Auka þarfog efla að miklum mun
allaþjónustu við aldraða. Það er i
raun og veru aðeins einn maöur,
sem leitast hefur við að sinna
þessum málum eitthvaö. Hér, —■
og nú tala ég eins og ég væri
heima, — hefur lengi verið til
plastsundlaug en hennihefur ekki
enn verið komiö fyrir. Ef fjöl-
miðlarhefðu nú vakið á þessu at-
Úr skýrslu Alþjóða
neytendasamtakanna:
bóndi að kaupa sitt útsæði á
hverju ári. Og þessi þróun er
komináfullt skriö. Efnafyrirtæki
um allan heim standa nú i sam-
keppni um uppfinningar á tilbún-
um fræjum og einkasöluleyfi hafa
verið keypt fyrir billjarða doll-
ara. Sem dæmi um þetta má
nefna, að risafyrirtækið Rank
Hovis McDougall keypti á einni
viku 84litil fyrirtæki, sem seldu
„ekta” fræ i Bretlandi.
Endurskoðunarfyrir-
tæki og auðhringar
Baráttu gegn auðhringum er
nánast hægt að heyja á öllum
hugsanlegum vigstöðvum, og hef-
ur fátt eitt verið taliö upp hér af
þvi sem kemur fram i skýrslu
Alþjóða neytendasamtakanna.
En hvað er til ráða, þegar stjórn-
völd margra landa annað hvort
snúa blinda auganu að þessari
starfsemi eða beinlinis örva hana
með öllum tiltækum ráðum?
Hvar geta menn leitað réttar
sins?
Sumir hafa farið þá leiðina að
leita til alþjóðlegra endurskoðun-
arfyrirtæki Alþjóða neytenda-
samtökin vara við þeim — a.m.k.
sumum hverjum. Þvi á sama hátt
og bankastarfsemin ýtir undir
auðhringa, þjóna mörg endur-
skoðunarfyrirtæki undirrassinn á
auðhringum.
Nefnd á vegum Bandarikja-
Jxngs sendi frá sér skýrslu árið
1977 um starfsemi endurskoöun-
arfyrirtækja, og gengur sú
skýrsla undir heitinu: Metcalf-
skýrslan. 1 skýrslunni er rakið
hvernig hin 8 stærstu endurskoð-
unarfyrirtæki heimsins — sem
kallasig sjálfstæðog óháð — geta
vart talist sjálfstæð nema i orði
kveðnu.
Þessi 8 fyrirtæki eru: Arthur
Andersen, Arthur Young, Coop-
ers & Lybrand, Ernst & Ernst,
Haskins & Sells, Peat Marwick og
Mitchell, Price Waterhouse og
Touche Ross. Þessi fyrirtæki
koma viða viö.
Rannsókn Bandarikjaþings
leiddi i ljós, að 84% þeirra fyrir-
tækja,sem áskráeruiNew York
voru viðskiptavinir einhverra
þessara 8 endurskoðunarfyrir-
tækja.
Sameinuðu þjóöirnar hafa
mörg undanfarin ár barist harðri,
en þvi miður vonlausri baráttu
fyrir þvi að koma á alþjóðalögum
yfir endurskoðunarfyrirtæki.
Auðhringar og ýmsar rílcisstjórn-
ir hafa sett sig á móti slíkri lög-
gjöf.
Niðurstaða — heimur
á heljarþröm
Niðurstaðan i skýrslu Alþjóða
neytendasamtakanna er þessi:
Allar rannsóknir á starfsemi
auðhringa og á heimsmarkaönum
sýna.að framleiðendavald þjapp-
ast á æ færri hendur. Samkeppn-
inni er þannig varið, að á engan
hátt er hægt að halda þvf fram, að
hún sé neytendum i hag. Hinn
þekkti hagfræðingur Galbraith
hefur orðað það svo, að nær sé að
tala um framleiðendavald i
heiminum en neytendavald.
Hugmyndafræði sú, sem birtist
i starfsemi auðhringa er á þessa
leið: högum starfseminni með
hámarksgróða að leiðarljósi.
Einkunnarorð þeirra virðast vera
tekin frá 17. aldar hagfræð-ingn-
um Adam Smith, en hann
skrifaði á þá lund, að lestir
græðginnar myndu breytast i
kosti fyrir forsjá hinnar „duldu
handar” markaðarins og koma
þvi á endanum neytendum til
góða. Adam Smith reit sinar bæk-
ur áður en gufuaflið var tekið i
notkun við framleiðslu.
Alþjóða neytendasamtökin
geraað lokum að tillögu sinni, að
neytendasamtök alls staðar verði
að vera vel á verði og fljót að
,koma upplýsingum á framfæri,
að neytaidasamtök beinlinis taki
sig til og kaupi hlutabréf í auð-
hringum, aö komið verði á fót
dómstóli neytendasamtaka, þar
sem menn yrðu dregnirfyrir rétt,
mál upplýstog menn látnirsvara
tilsaka, og að komiö veröi á fót
nefnd innan Sameinuðu þjóðanna
til að bæta samstarf neytenda-
samtaka viö þá stofnun. Umfram
allt þarf aö fá fram breytingar.
Og það hiö skjótasta. — (ast end-
ursagði).
Holmfriður Guðmundsdóttir á
Laugarbakka I Miðfirði var einn
þeirra fulltrúa, sem sátu sveitar-
stjórnarráðstefnu Alþyðubanda-
lagsins. Hún starfaði áður á
Akureyrien fluttiað Laugabakka
1. sept. I haust og er sérkennslu-
fulltrúi fyrir Húna vatnssýslur.
Það er nú ekki fjölmennt Al-
þýðubandalagsfélagiðhjá okkur i
Vestur-Húnavatnssýslu, sagði
Hólmf riður. — t þvi er 21 f élag i og
flestir þeirra búsettir á Hvamms-
tanga. En félagiö er starfssamt
og raunar eina stjórnmálafélagið
i sýslunni sem hægt er að segja
um aö lifsmarksé með.
Aðalfundur félagsins var hald-
inn fyrir nokkru og þá var m.a.
kosin ný stjórn, ekki af þvi að hin
fyrri væri aðgerðarlltil heldur af
hdnu, að við teljum öll hollt að
hafa hreyfingu á hlutunum. Frá-
farandi stjórn var farin af stað
með fundaröð. Við efndum til
þriggja almennra funda og er
þeim nú lokið. Hinn fyrsti var um
skólamál, annar um heilbrigðis-
mál og sá þriðji um atvinnumál.
Heimamenn höfðu framsögu á
fundunum nema þeim um at-
vinnumálin. Þar haföi framsögu
maður frá Fjórðungssambandi
Norðlendinga. Allir tókust þessir
fundir vel og heilbrigðismála-
fundurinn var einkum ákaflega
vel sóttur.
— Hvernig hugsið þið ykkur að
Margrét Frimannsdóttir: „Viö
þurfum að gera þetta þorp að
þesskonar byggðarlagi að fólk
vilji og geti búið hér”. — Mynd:
—eik
hygli þá væri laugin trúlega fyrir
löngu komin i gagnið. A Stokks-
eyri er i raun og veru ekkert
nema verkafólk og Þjóöviljanum
hefði a.m.k. áttaö renna blóðið til
skyldunnar hvað sem öörum
liöur. Og þannig gætum viðhaldiö
Neytendavaldið er
jafn fjarlægt og fyrr
Hólmfriður Guðm undsdóttir:
,,En félagið er starfsamt og
raunar eina stjórnmálafélagið i
sýslunnisem hægt er að segja um
að lifsmark sé með”. — Mynd: -
eik.
standa að sveitarstjórnarkosn-
ingum?
— t sveitunum verða þær sjálf-
sagt isinu gamla fari. Hvernig að
þessu veröur staðið hér á
Hvammstanga er enn ekki ráðið
Auðhringar þenja síg út
Barnamiólk og
briðii hcimurinn
Fyrir um það bil þremur árum
beindust augu manna að því að
ungbarnadauði fór vaxandi i
þriðja heiminum. Þar var komin
á markað þurrmjólk og mæöur
óspart hvattar með auglýsingum
að gefa heldur börnum sinum þá
„gæðafæðu” en brjóstamjólk. Nú
er þurrm jólk góö og gegn — ef til-
teknum skilyrðum um hreinlæti
er fullnægt. Viða i þriðja heimin-
um er ekki unnt að fullnægja
þessum skilyrðum. Þvi fór sem
fór.
Alþjóða neytendasamtökin hófu
herferð á árinu 1979 gegn þessari
ósvinnu. Þessi herferð gafst
nokkuð vel og Alþjóða neytenda-
samtökin öðluðust dýrmæta
reynslu i' meðferð slikra mála.
Þessi vinna opnaði augu manna
innan neytendasamtakanna fyrir
vinnubrögöum alþjóðastrfnana á
borð við Sameinuðu þjóðirnar,
svo ekki sé minnst á sjálfan vá-
gestinn — auöhringana.
Barnamatur og
Bandaríkin
Alþjóöa neytendasamtökin
vinna nú ötullega að þvi að fá
Sameinuöu þjóðirnar til aö setja
löggjöf um starfsemi auðhringa.
Innan WHO (Matvælastofnun
S.Þ.) liggur nú fyrir tillaga um
takmörkun á auglýsingum á
starfsemi auðhringa stendur þó
eitt atriði enn óbreytt: neytendur
standa jafnilla að vigi og áður.
Astandið er enn þannig að til-
tölulega fáir auðhringar ráða
stórum framleiðslugreinum og
mörkuðum. t mörgum iðngrein-
um er ástandið þannig að innan
við 10 auðhringar ráða tveimur
þriðju hlutum heimsmarkaðar-
ins. Slaknað hefur um tak þeirra i
einstökumgreinum,svo sem oliu-
iðnaði, þar sem nokkur þróunar-
lönd hafa þjóðnýtt fyrirtækin. En
á öllum sviðum neytendafram-
leiðslu gengur þróunin i öfuga
átt: æ færri fyrirtæki yfirtaka
markaðinn. Þetta á t.d. við um
bilaiðnaðinn og raftækjaiðnað all-
an.
Fæðuframleiðslu og
neyslubreytt markvisst
Rannsóknir ýmissa aöila, svo
sem Sameinuöu þjóðanna og
Alþjóða neytendasamtakanna
sýnasvoekki verður um villst, að
starfsemi auöhringanna hefur i
fór með sér, aö fæðuframleiðsla
og neysla breytist stöðugt. Fá-
tæku löndin eru á hraðri leið með
að verða framleiðendur lúxus-
fæðu handa riku þjóðunum, svo
sem á humri og rækjum, ávaxta-
safa, hnetum og grænmeti, bæði
nýju og frystu,og flytja f staðinn
inn „frumfæðu”, ef svo má að
orði komast. Þar er t.d. átt við
mjólkurvörur, dýrafitu’ og jurta-
Alusuisse er þekktur auðhringur sem teygir arma sina víðs vegar um heiminn — lika til Straumsvikur.
(Ljósm. gel)
oliu, en sá innflutningur kemur
frá iðnaðarrikjunum.
Neytendur fátæku sem riku
landanna ráða litlu um verðiö, þvi
mestu viðskiptin af þessu tagi eru
i höndum örfárra fyrirtækja.
Þannig má nefna, að 85% kakó-
verslunar eru i höndum auð-
hringa, 70—75% verslunar með
banana og 85% teverslunar.
Erfðafræðistofnar
þurrkaðir út
Erfðafræðistofnum þeirra gras-
og korntegunda, sem fyrirfinnast
i heiminum fer nú sifækkandi.
Bændur nota nú æ færri tegundir
til aö ná sem mestri framleiðslu
af jörðum si'num. „Græna bylt-
ingin”iþróunarlöndunum stuölar
einnig að þessari þróun, en hún
fólst einmitt i þvi að koma hraö-
sprottnum tegundum til þróunar-
landanna og hafa hinar „inn-
lendu” tegundir farið mjög
halloka i þessum viðskiptum.
Fyrir allra hluta sakir hlýtur að
vera eölilegra, að við jarðarbúar
notumst við sem flestar tegundir
grass og korns, og má færa fyrir
þvi mörg rök. En ekki er öll sagan
sögð.
Nú eru það fræin sem hart er
barist um. Þessi hraðsprottnu fræ
þurfa auðvitað réttan áburð og
mikinn gróða má fá úr áburðar-
sölunni. Auðhringarnir komu
snemma auga á þessa leið. En
enn er sagan ekki nema hálfsögö.
Að sjálfsögðu er gróðamögu-
leikinn mestur, ef fræin eru
heimatilbúin — þá veröur hver
Sá vlsi maður Adam Smith rit-
aði þessi orð i rit sitt Auðlegð
þjóöanna. („The Wealth of
Nations”). Sjaldan er vitnað til
þessara orða. Sist af öllu vilja
þeirsem aöhyllast „frjálsa versl-
un” fletta þeim upp. Þeim hentar
beturað nota aðrar tilvitnanir frá
Adam Smith.
Þvi ertil þessara orða vitnað að
nýverið barst mér i hendur
skýrsla frá Alþjóða neytenda-
samtökunum. Þarer tekiðá held-
ur ljótu máii: auðhringar heims-
inshalda ótrauðir og nær óhindr-
aðir áfram að breiðast út og upp-
gangur þeirra i' þriðja heiminum
er með ólikindum.
barnamat. Framleiðendur slikra
matvæla tóku höndum saman og
mynduðu sterkan þrýstihóp til að
fá Reagan-stjómina til að fella
þessa tillögu. Stjóm Reagans
felldi þann úrskurð, að ávinn-
ingur sliksbanns væri smámunir
hjá hinu, ef farið væri að setja
bæði málfrelsi og verslunarfrelsi
„skorður”. Þannig fór nú það
mál.
Ney te nda s a m tökin
rannsaka auðhringana
I skýrslu Alþjóða neytenda-
samtakanna segir, að neytenda-
samtök hafi nú almennt nokkurt
yfirlit yfír starfsemiauðhringa og
fylgist orðið grannt með henni.
Frá árinu 1973 hafa oröið nokkrar
breytingar á alþjóðlegri starf-
semi auöhringa og skulu nú
nokkrar tiundaðar.
Auðhringar hafa dregið úr
starfsemi sinni að einhverju leyti
og fjárfesta ekki eins grimmt og
áður. Má þar um kenna heims-
kreppunni. Bandariskir auð-
hringar hafa látið undan siga fyr-
ir japönskum og v-þýskum i ein-
hverjum mæli.Þá hafa auðhring-
ar aukið nokkuö starfsemi i þró-
unarlöndunum.
Hagsmunir neytenda
enn fyrir borð bornir
Þrátt fyrir ýmsar breytingar á
Slagorð Reagans i kosningunum var „Gerum Ameriku mikla aftur”. Með aðgerðum sinum hefur Reagan
gert auðhringana mikla.