Þjóðviljinn - 21.08.1982, Side 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 21.-22. ágúst 1982
Hallur á Horni
og
synir
hans
í túninu á Horni (Ljósm.: GFr).
Hver sá sem ferðast um Hornstrandir
og viH kynna sér sögu þeirra kemst ekki
framhjá nafni Halls bónda á Horni og
sona hans, þeirra Jóns og Hallvarðs.
Þeir eru þjóðsagnarþersónur og voru
uppi á 18.öld. Gísli Konráðsson skráði
margar sögur af þeim, og til er mikill
kveðskapur eftir Hallvarð Hallsson í
handritum á Landsbókasafni.
Um þá feðga skrifar Þórleifur Bjarnason í
Hornstrendingabók:
„Allar frásagnir um þá eru ýkjukenndar og
hin hálfþjóðsögulega frásögn skapar úr þeim
furðupersónur. Þó bendir allt til þess, að
Hallvarður hafi verið óvenjulegur maður, því
að jafnvel hetjur þjóðsagnanna eiga sér venj-
ulega einhverjar raunverulegar hetjudáðir,
sem orðið hafa alþýðu yrkisefni í frásögninni.
Hallarður hefur sjálfsagt orðið í ímyndun
margra ókunnugra fulltrúi Hornstranda
sinna tíma - og þá góður fulltrúi“.
Svo segir Gísli Konráðsson:
„Hallur var ærið forn í skapi og kallaður
hinn fjölkunnugasti maður. Líktist Hallvarð-
ur mjög föður sínum um vit og ýmsa forn-
eskju. Afarhraustir voru þeir fegðar allir, og
er sumra sögn, að Jón væri þeirra sterkastur;
en allt skorti hann annað við Hallvarð.
Hallur var íþróttamaður um glímur og
slönguvarp, svo nálega mátti hann allt hæfa,
er hann slangraði til. Skutlari var hann og
mikill, hvala og sela. Er það í sögnum, að eitt
sinn skutlaði hann hval þrjár vikur sævar
undan landi og reri hann í land með sonum
sínum, er þá voru enn ungir, svo nauðulega
fengu þeir báðir róið á móti honum. Segja
menn og hval þennan fertugan verið hafa.
Það er og síðan haft eftir Hallvarði, að lítt
hlífðist faðir þeirra við þá bræður í æsku, því
maður var hann ólatur, afarsterkur og mikil-
virkur.
Það er frá Hallvarði sagt, er hann var 15
eða 16 vetra, að þeir bræður væri báðir heima
á Horni einir karla, því faðir þeirra var eigi
heima; var það um vor eitt ísamikið. Bjarn-
dýr afar grimmt og soltið hafði af ísnum á
land stokkið. Kom það að bæjardyrum á
Horni og dúði svo harðlega dyrin, að lá við
broti, hljóp síðan að hjalli og braut hann upp
og tók að éta þar fisk og hákari. Hallvarður
greip hákarlsskálm mikla og vildi þegar út að
birninum. Bað móðir hans ei slíkt að voga,
latti og Jón hann, bróðir hann, en ei tjáði
það. Hljóp Jón svo út á eftir. En Hallvarður
lagði skálminni til dýrsins á hol, svo það fékk
bana, og þótti það ærið áræði af jafnungum
manni sem Hallvarður var þá.
Átmenn miklir er sagt þeir feðgar væri all-
ir, en Jón þó mestur, svo sagt er, að hann æti
60 bjargfuglaegg í einu oftsinnis og yrði gott
af. En allra þeirra var hann rammastur að
afli, sem fyrr við getur.
Það var eitt sinn, að Hallur var með sonum
sínum á bát framan undir Hornbjargi að fugl-
aveiði eða eggjaleit. En er þeir höfðu lent
undir bjarginu og klifrað sig á urð eina, slitn-
aði tog það, er bátur þeirra var festur með,
því öldusúgur var. Komust þeir þá eigi á
braut, fyrr en eftir nokkra daga, að veður
lygndi, því mjög hvessti, þegar bátinn sleit frá
þeim, og var þeirra þá leita farið af útróðrar-
mönnum á Horni. En fyrir því að þeir voru
matarlausir, urðu það úrræði þeirra, er sultur
þrengdi að þeim, að eta fugl hráan óplokkað-
an og sagði Hallvarður svo síðan: „Þegar við
átum fuglinn óplokkaðan, hætti okkur við að
verða bimbult, en þá við átum hann reyttan
(plokkaðan), varð okkur gott af. Þá náðum
við kóp lifandi og slátruðum honum: saup
faðir okkar blóðið og át innýflin, því hann var
gamall, þurrbrjósta og hneigður orðinn fyrir
vökvunina; en við bræður skiptum kroppn-
um á milli okkar, og varð dágott af“. Allir
drukku þeir feðgar lýsi sem mjólk væri.“
Ljóðaþréf Hallvarðs Hallssonar lýsir vel
landslagi, veðráttu og atvinnugreinum á
Hornströndum. Þar segir m.a.:
Hornbjarg síðan tekur til með tindum háum
út frá töngum yfrið bláum
eina mikla röst við sáum.
Heiðnabjargið held ég versta Horns á
ströndum
þar er víða fullt af fjöndum
fúlum, slægum jarðar öndum
Fugl í björgum hljómar hátt sem hans er
vandi
framan úr hafi flaug að landi
flokkum saman óteljandi.
Margar skriður féllu fljótt í fyrsta gengi
allt eins skelfur og á strengi,
undir kváðu fjöllin lengi.
Olgu sjór á Ægis dýrið óðum dreypti,
norðan sjónum nóg í hleypti
nokkrum hvikum inn svo steypti.
Þórleifur Bjarnason segir í Hornstrending-
abók:
„í háttum sínum er Hallvarður bæði
heiðinn og kristinn. Hann geldur guði og
þjónum hans það, sem honum finnst þeir
eiga, en ekki meira, er jafnvel naumur á gjöld
sín til þeirra, en fús til viðurkenningar á því,
sem þeir vel gera. En þrátt fyrir heiðinglega
framkomu við kirkju Krists, mun hann oftar
nær Kristi í hugsun í samtíð hans. Þegar þeir
bræður hrekjast um hafið á ísnum, vill bróðir
Hallvarðs heita á kirkju Péturs postula eða á
Hall föður sinn, þeim til undankomu, en
Hallvarður vill það ekki, heldur heitir hann á
Krist, að fyrir hans sakir skuli hann jafna vera
snauðum og vesölum hjálplegur, og hann fær
bróður sinn til þess að festa það heit með sér.
í klæðaburði er hann sérkennilegur og
klæðir sig til meira tröllskapar. Hann gengur
yst fata í selskinnsúlpu og verður ógurlegur
af, svo að ístöðulítið fólk, sem mætir honum á
vegum úti, flýr hann, yfirbugað af ótta við
ófreskjuna.
Á höfðirigjasetrum er honum tekið með
óttablandinni kímni þjónustufólksins, og
höfðingjarnir brosa að honum í fyrstu. En
hann er feimulaus og máldjarfur við þá.
Hann finnur að skrift þeirra við þá og sýnir
þeim, hvernig á að skrifa, svo að þeir verða
að viðurkenna yfirburði hans, en sú var ein
list hans, að skrifa fagurlega. Þegar höfðingj-
arnir hafa átt nokkrar orðræður við hann, sjá
þeir, að hann er meira en broslega stór-
skorinn og sérkennilegur, honum er margt
vel gefið. Þá kastar hann selkufli sínum og
tekur upp hirðsiði við höfðingjans borð.
Þannig er Hallvarður Hallsson ýkjuímynd
þeirra eiginda, sem Hornstrandir gátu alið.“
(GFr - byggt á Hornstrendingabók,
Sögum ísafoldar I og Hljóðabungu 3)
Glúmur Hólmgeirsson skrifar:
Óvænt bréf
Mér fór eins og sjálfsagt öllum
sem leita gagna, sem styðja
skoðun þeirra, að hér á Islandi
hafi verið mikil byggð áður en
Norðmenn tóku hér búsetu, að
gleðjast þegar slikt berst þeim að
höndum. Og þá ekki sist ef það
berst þeim óvænt og úr ólikleg-
ustu átt, eins og bréf sem mér
barst i vetur og varö mér sérstakt
fagnaðarefni ogþað merkilegt, að
ég gerist svo djarfur að birta þaö,
svo fleiri en ég sjái hvað virðist
dyljast i pokahorninu, ef eftir er
leitað. Bréfið er þannig:
Maastricht, Hollandi, 22/1, 1982.
. Til herra Glúms Hóimgeirssonar
Ég er að lesa grein þina i
sunnudagsblaði Þjóðviljans,
(16.17.—1) Mér eins og öðrum Is-
lendingum finnst gaman að fróð-
leik og útskýringum, sem varpa
ljósi á fortið þjóðar okkar. Ég hef
áður lesið mér eitthvað litillega
til um það, að fyrir „landnám”
hafi trúlega verið talsverð kelt-
nesk byggð á íslandi og ég er til-
búin til að trúa þvi.
Jæja, en i tilefni af grein þinni
langar mig til að segja þér dáldið
sem henti mig i samkvæmi hér i
borg fyrir viku siðan. I sam-
kvæmi þessu, sem var fjörugt og
margmennt, voru flestir gestir
hollenskir, og eitt andlit rauð-
birkið var þarna, sem minnti mig
einhvernveginn á nokkrar mann-
eskjur, sem ég þekkti heima á
Fróni. Ég gef mig á tal viö unga
manninn, sem hefur þetta rauð-
birkna andlit, og spyr hvaöan
hann sé. Nú, hann kvaðst vera frá
S-Irlandi og spyr hvaðan ég sé, jú,
ég segist vera frá Islandi. „For-
feður minir komu frá Islandi”
segir þá drengurinn. — Sá er nú
ruglaður, húgsaði ég, og leiðrétti
hann. Sagði honum að Islend-
ingarhefðu komið frá Irlandi (og
Noregi) en hann sat fast við sinn
keip. Hann sagði mér að fyrir 2300
árum siðan hefði bátur lagt á haf
út frá Islandi. Bátur þessi flutti
fólk til Irlands með viðkomu i
Skotlandi. Irinn sagði mér að
sögu þessa hefði faðir sinn sagt
sér og honum hefði faðir hans
sagt sögu þessa og þannig mann
fram af manni aftur i gráa forn-
eskju.
Þessi saga skemmti mér mjög,
þvi þótt ég vissi að háskólar
myndu ekki gefa mikið fyrir
hana, þá væru þó ekki bara þeir,
sem nú byggju tsland, að ræða
um forna Keltabyggð þar, heldur
lika afkomendur þeirra Kelta
sem fluttu þaðan.
Sögu minni er lokið og þar með
Glúmur Hólmgeirsson
erindi minu, vona að þú hafir haft
nokkra ánægju af.
P.S. Hann sagði mér að hann
vissi um annan tra, sem hefði
svipaða sögu að segja um upp-
runa sinn.
Bestu kveðjur
Asta ólafsdóttir.
(Er hér nemi i myndlistar-
akademiu)
Eins og bréfritari segir munu
háskólar ekki gefa sögu þessa
Ira háa einkunn, en er það ekki
einkennilegt, aö i báðum lönd-
unum, tslandi og Irlandi skuli
vera uppi sagnir um mikil sam-
skipti milli þjóðanna, sem þar
bjuggu. Finnst ekki háskóla-
nemum og prófessorum forvitni-
legtað glugga i okkar gömlu sögu
og reyna að komast að þvi, hvort
söguskoðun Ara fróða i Land-
námu sé örugglega rétt: að okkar
saga nái ekki lengra en til land-
náms Norðmanna?
Og hvernig á þá að skýra hina
miklu ritöld, sem blómstrar hér
fljótt eftir landnám Norðmanna.
Ekki komu Norðmenn með ritlist
frá Noregi. Þar hófst ekki ritlist
fyrr en löngu siöar en hér. Skyldi
ekki lausn gátunnar vera sú, að
hér var kristin og ritlærð þjóð
þegar Norðmenn komu? Og sam-
runi þessara alóliku þjóða varð
hvati hinnar miklu ritaldar.
Glúmur Hólmgeirsson