Þjóðviljinn - 26.11.1982, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 26. nóvember 1982
Höfundur: Eugene 0‘Neill
Þýðandi: Thor Vilhjálmsson
Leikstjóri: Kent Paul
Aðstoðarleikstjóri: Árni Ibsen
Leikmynd, búningar, lýsing:
Quentin Thomas
Eugene O'Neill (1888-1953) er í
hópi allramerkustu bandarískra
leikskálda og samdi nokkur verk
sem orðið hafa sígild, enda hlaut
hann bókmenntaverðíaun Nóbels
1936, en hann var á hinn bóginn
með mistækari höfundum sem um
getur. Þriðja síðasta leikrit hans,
Þjóðleikhúsið:
„Dagleiðin langa inn í nótt“ (frá
1939-1941), sem Þjóðleikhúsið
frumsýndi á sunnudagskvöld, er
sennilega best gerða leikhúsverk
hans og á það sammerkt við mörg
önnur verk hans að það er ákaflega
langt og hæggengt. Sýningin á
sunnudagskvöld tók fjóra og hálf-
an tíma og hefði kannski ekki verið
nein frágangssök ef allt hefði verið
með felldu. En mikið var það kvöld
lengi að líða!
Ég held að varla fari milli mála
að það var fremur uppfærslunni en
sjálfu verkinu að kenna hve lang-
dregin og leiðinleg sýningin reynd-
ist vera. Verkið er samið af ótví-
ræðu listfengi, innsæi og nærfærni,
gætt örfínum blæbrigðum og örum
tilfinningasveiflum, mögnuðum
andstæðum og mikilli innri spennu.
Það dregur upp heilsteypta og
hrikalega mynd af fjórum mann-
eskjum í sálarháska, þarsem ást og
hatur, ótti og þótti, ofsi og aðgát
togast á, þarsem blekkingin í sínum
margvíslegu myndum ræður hús-
um og veitir stundargrið fyrir óbær-
ilegum atlögum veruleikans. Þess-
um harmleik er lýst með mjög
raunsæjum hætti á látlausu en hnit-
miðuðu og trúverðugu máli. Hér
kemur einmitt meginstyrkur
O'Neills fram, en hann var fólginn í
umbúðalausri og tilgerðarlausri út-
málun hins hversdagslega veru-
leika án skírskotunar til heimspeki-
legra eða guðfræðilegra vanga-
Þóra Friðriksdóttir í hlutverki
Ljósm.- gel
veltna sem skemma svo mörg af
verkum hans.
Leikritið er semsé samið af fá-
gætri íþrótt og líður ómótstæðilega
áfram til hinna fyrirsjáanlegu
endaloka. Við vitum frá byrjun
hvernig þetta á eftir að enda. Það
sem heldur okkur við efnið, eða
ætti að halda okkur við það, eru
viðbrögð persónanna á hverju
líðandi andartaki, blæbrigðin í
orðum þeirra, hreim, látbragði.
móðurinnar i „Dagleiðinni“.
Hvað var það þá sem fór úr-
skeiðis? Hversvegna reyndist hið
upphafna og átakanlega lokaatriði
leiksins máttlaust? Hversvegna
urðu hinar mörgu endurtekningar
textans, sem eiga að magna harm-
leikinn og hnykkja á einmanaleik
og hjálparleysi persónanna, hvers-
vegna urðu þær einungis hvim-
leiðar málalengingar? Getur annað
verið en uppfærslan hafi með ein-
hverjum hætti mistekist?
Það var áberandi þreytublær yfir
sýningunni á sunnudagskvöld og
ekki í fyrsta sinn sem slíkur blær
setur svip á Þjóðleikhúsið. Kann-
ski var leitað út fyrir landsteinana
eftir leikstjóra og leikmynda-
teiknara til að porra upp liðið?
Hafi sú verið ætlunin, hefur hún
hrapallega mistekist, því ég minn-
ist þess naumast að hafa séð kyrr-
stæðari sýningu. Þar á ég ekki fyrst
og fremst við ytri tilþrif og umsvif,
því leikritið er mjög viðburða-
snautt, heldur þá innri hreyfingu í
framvindu leiksins sem grípi at-
hygli og áhuga leikhúsgesta og
haldi þeim stöðugt við efnið. Það
er óneitanlega ráðgáta hversvegna
valinn var erlendur leikstjóri, sem
ekki kann íslensku, til að sviðsetja
verk sem veltur svo mjög á hinu
talaða orði og blæbrigðum málsins.
Og svipað má reyndar segja um
leikmyndateiknarann. Svo ein-
falda stælingu á innviðum banda-
rískrar stofu uppúr aldamótum
hefði hver hérlendur leikmynda-
smiður ráðið við. Ég verð að játa
að þessi kynlegi innflutningur á er-
lendu vinnuafli, á sama tíma og
margir ungir íslenskir leikstjórar
ganga um verkefnalausir, minnir
mig dálítið á þessí 400 tonn af rot
vörðu bakkelsi sem flutt var til
landsins á liðnu ári til höfuðs inn-
lendum bökurum. Þaráofan er vit-
að og viðurkennt að bandarísk
leiklist stendur í engu framar okkar
eigin leiklist, nema síður sé. Ég fæ
ekki betur séð en hér sé um að ræða
alls óþarft bruðl með almannafé af
Þjóðleikhússins hálfu, og hefði
sýningin á sunnudagskvöld betur
afsannað þá kenningu, en því var
hreint ekki að heilsa.
Það fer að verða nokkuð marg-
jórtruð tugga að einstakir leikend-
ur hafi staðið sig vel eða sæmilega,
en uppfærslan verið meira og
minna í molum, en þannig orkaði
Sigurður A. Magnússon
skrifar um
leikhús
sýningin á mig. Það kviknaði sára-
sjaldan sá neisti sem jafnan tendr-
ast þegar leikendur ná raunveru-
legu sambandi hver við annan og
þá um leið við áhorfendur. Það
vantaði alla þéttingu, spennu,
eftirvæntingu. Eða með öðrum
orðum sagt: listræn heildartjáning
á verki 0‘Neills fór forgörðum.
Þar fyrir gerðu að minnstakosti
tveir leikendanna eftirminnilega
hluti. Arnar Jónsson náði öruggum
tökum á eldra bróðurnum James,
vínhneigðum slarkara, tilfinninga-
næmum og orðljótum skapofsa-
manni sem býr yfir máttugum and-
stæðum ástar og haturs og alls sem
þar á milli liggur. Arnar túlkaði all-
an þann skala á nærgöngulan hátt.
Rúrik Haraldsson túlkaði föður-
inn, James eldra, einnig af næmum
skilningi og dró ósjaldan upp
hjartaskerandi mynd af þessum
hrjáða og sjálfum sér sundurþykka
stórleikara, braskara og nirfli, sem
sífellt verður að sæta ásökunum
konu sinnar og sona fyrir það sem
aflaga hefur farið. Túlkun Rúriks
var heilsteypt svo langt sem hún
náði, en ég hefði gjarna viljað sjá
eða skynja sterkar þá óviðráðan-
legu ástríðu sem meinar nirflinum
að sjá að sér, jafnvel þegar um líf
og dauða sonar hans er að tefla.
Það lá við að farsahljóð heyrðist
þegar þeir voru að þjarka um
heilsuhælin feðgarnir undir
leikslok.
Þóra Friðriksdóttir fór með erfitt
hlutverk húsmóðurinnar Mary,
sem er forfallinn eiturlyfjaneytandi
og fellur enn einu sinni fyrir
freistingunni þann langa dag sem
leikritið fjallar um. Þó ýmislegt
væri vel um túlkun Þóru, þá varð
hún of eintóna þegar á heildina er
litið. Hinar öru og stóru sveiflur í
sál Mary, jafnvel líka í eintölunum,
urðu sjaldan nógu máttugar eða
sannfærandi, og breytingin sem
hún tekur þegar á daginn líður var
minni en ég átti von á. Nú er ljóst
að hlutverk Mary er öðrum þræði
leikur innan leiksins, því hún er
einlægt að leika og látast gagnvart
eiginmanni og sonum, en það
breytir ekki því að hún er oft með
sjálfri sér. Mér fannst leikarablær-
inn hins vegar aldrei segj a skilið við
Þóru. Það var eins og hún kæmist
aldrei fyllilega inní hlutverkið, væri
einhvernveginn feimin við það,
enda snart hún mig aldrei allt þetta
langa kvöld, sem má merkilegt
heita.
Vandasamt hlutverk Edmunds,
yngra sonarins sem er „alter ego“
höfundar, var falið lítt reyndum
leikara, Júlíusi Hjörleifssyni, og
varla von hann ylli því. Hann hefur
greinilega sterkan sviðspersónu-
leik og kom vel og drengilega fyrir,
en sýndi sjaldan sálarangist og
innri togstreitu unga mannsins,
aukþess sem hann var miklu hressi-
legri og heilbrigðari en textinn gef-
ur vísbendingu um. Hér vantaði
sem sé bráðnauðsynlegan hlekk til
að sýningin yrði heil.
Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir lék
Cathleen vinnukonu kankvíslega í
ölvunarástandinu og vakti gleði
leikhúsgesta.
Thor Vilhjálmsson hefur þýtt
leikritið upp á nýtt og breytt heiti
þess meir til samræmis við frum-
textann (Sveinn Víkingur nefndi
það 1959 „Húmar hægt að kveldi).
Þýðing Thors heyrðist mér vera lip-
ur og litrík, en dálítið fannst mér
ankannalegt að heyra vinnukon-
una þúa frú Tyrone. Að vísu eru
þéringar ekki tíðkaðar í ensku (eða
réttara sagt, það þérast allir), en
þegar notuð eru ættarnöfn og ekki
skírnarnöfn í ávörpum jafngildir
það þéringum, og leikurinn á að
gerast árið 1912.
Sigurður A. Magnússon.
FÖSTUDAGSKVÖLD
I JliHUSINUl IJI5HUSINU
OPIÐ DEILDUM TIL KL. 10 I KVOLD
Fullt hús matar
Munið okkar stóra
og vinsæla kjötborð
Lokað laugsrdaga I lumar.
MATVÖRUR RAFUOS
FATNAÐUR REIÐHJÓL
HÚSGÖGN
RAFTÆKI
JIS
Jón Loftsson hf.
/A A A A A A *
cacDza'
CD E ZZ Es (U i
CIU
Hringbraut 121 Sími 10600