Þjóðviljinn - 24.12.1982, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 24. desember 1982
lausir; þeir eru ekki nema firðir; og þorsk-
urinn okkar er sérvitringur, og hefir ekki vit
meira er: hann er þorskur, og hefir ekki vit
á að fylla alla firðina, heldur vill hann halda
sig á vissum stöðum, þar vill hann láta veiða
sig; annarstaðar vill hann ekki „bít á krók-
inn“. Þess vegna eru fiskimiðin okkar enn
takmarkaðri, en firðirnir, og það er svo
margur mörlandinn, sem þarf að tá sér tisK
úr sjó, að full-þröngsett er oft á miðunum;
menn eiga í vök að verjast, að leggja ekki
lóðirnar hver ofan á annan og gjöra ekki
hver öðrum ógagn. Svo er nú austfirðingur-
inn ekki sanngjarnari en það, heldur, að
hann vill ekki að einstakir menn hefti fiski-
gönguna með veiðarfærum sínum t.d. girði
fjarðarkjaftinn þveran með lóðum, og því
var hann svo djarfur, að nota heimild þá,
sem lögin veittu honum, til að búa sér til
fiskisamþykktir... þeim datt ekki í hug að
þeir væru skyldir að gæta hagsmuna Færey-
inga... En Færeyingar höfðu farið í okkar
holla tryggðavin Nelleman, og tjáð honum,'
að þeir, Færeyingarnir, þjóðblendingarnir,
þjóðernisleysingjarnir, væru eitt danskt
amt úr Danmörku. Þeir væru því réttir Nell-
emannslandar, og þará ofan ráðgjafahollur
hægrilýður, en vér, en vér baldstýrugir mör-
landarnir, dirfðumst að rísa upp á afturfót-
unum móti „dönskum þegnum" og þætt-
umst eiga rétt á að skipa atvinnuvegum vor-
um samkvæmt einhverjum lögum, sem sig
varðaði ekkert um, og boluðum sig svo, sig
(Hér kom hjáróma gremju-gráthljóð í
kverkarnar), já, sig „danska þegnana",
burtu af veiðistöðvum vorum. Hvað gerir
Nellemann svo? - Jú, hann bannar amt-
manninum að staðfesta aftur veiðisam-
þykktina austfirsku, eða í öllu falli fer þeim
orðum um þetta, sem ráðgjafa hollur
maður, sem ekki var nema settur í embætti
sínu, hlaut að taka sem bann.
Og vor færeyski bróðir „tríumferar" og
hefur á ný sínar fyrri aðferðir á fjörðum
vorum“. Að lokum segir Jón Ólafsson:
„Það eina, sem getur afsakað Færeyinga, er
það, að þeir eru þjóðleysingjar sjálfir, inn-
limaðir sem amt í Danmörku, og hafa enga
hugmynd um hvað sjálfsforræði er; þeir
hafa aidrei þekkt það, hafa enga fýsn til
þess né ást á því, og kunna því ekki að virða
sjálfsforræði annara.“
„ísland er
óaðskiljanlegur
hluti Danaveldisu
Ekki verður hér rakið nákvæmlega hvers
eðlis deilur Færeyinga og íslendinga voru
varðandi veiðar þeirra hér við land né_til
hvaða lagasetninga og ákvæða þeir leiddu
til af hálfu stjórnar og sýslunefnda.
Landshöfðingi sendi stjórninni fyrsta
bréf um þetta málefni 2. október 1875 og
greindi þar m.a. frá áðurnefndum bænar-
bréfum Norðfirðinga og Seyðfirðinga. í
bréfinu segir hann það skoðun sína að þótt
allir danskir þegnar hafi rétt til að stunda
fiskiveiðar hvar sem er í landhelgi Dana-
veldis og þar með landhelgi íslands, telji
hann það ekki ísjárvert að gera undantekn-
ingu frá þessari reglu þar sem það virðist
nauðsynlegt. Hann segir fiskimiðin í
sumum fjörðum landsins svo þröng að varla
nægi þeim sem þar búa og því sýnist honum
ástæða til að banna öllum fiskiveiðar þar,
sem ekki búa á íslandi og ekki greiði lög-
boðin gjöld af afla sínum til landsins og
hlutaðeigandi sveita. í svarbréfi ráðgjafans
fyrir ísland til landshöfðingja þann 26. maí
1876 er ljóst að hann er ekki sama sinnis og
landshöfðingi. Hann segir að gjald vegna
afla skipa sem gerð séu út frá íslandi standi í
engu sambandi við réttinn til fiskiveiða í
landhelgi Danaveldis við ísland. Danir hafi
til þess fornan rétt. Eftirlit með veiðum og
síðan innheimtu gjalda yrði að auki hér um
bil ómögulegt þar sem ekki yrði vitað hve
mikið af aflanum hafi fengist innan land-
helgi og hve mikið utan.
í bréfi ráðgjafans til landshöfðingja um
sama efni frá 12. júlí 1878 segir m.a.: „þess
ber og að geta, að hið fyrirhugaða gjald
myndi bola frá ekki að eins Færeyinga,
heldur einnig alla aðra danska þegna, sem
ekki eru búsettir á íslandi, en vilja fara
þangað til fiskifanga, en einkum myndi
gjald þetta koma hart niður á kaup-
möiinum, er búsettir eru í Danmörku, en
senda skip með vörur til verslana sinna á
íslandi, og láta þau síðan fara á fiskiveiðar,
flytja aflann í land til að verka hann, og
flytja hann síðan burtu sem fullbúna vöru“.
Síðan segir ráðgjafi í lok bréfsins: Þess má
enn geta, að lagafrumvarpið hefur vakið
áhyggju Færeyinga, og þess vegna hafa full-
trúar þeirra á ríkisþinginu snúið sér til
ráðgjafans út af því, og að, eins og herra
landshöfðingjanum er kunnugt, ráðgjafan-
um einnig, hefir borist bænaskrá frá hinum
íslensku kaupmönnum, er búsettir eru hér í
Stúlka í vinnuklæðum.
bænum, þar sem þeir mæla á móti því, að
lagt sé gjald á fiskafla þeirra..."
Deilur þessar snerust og um veiði-
aðferðir og gerð veiðarfæra. Menn deildu
um hvort og hvenær mætti nota síld og skel-
fisk sem beitu og hvort heimilt skyldi að
afhöfða fisk og slægja í sjóinn. Veiðarfæri
Færeyinga voru eins og áður var sagt langar
línur eða lóðir og líkaði íslendingum ekki á
hvern veg þeir notuðu þessi veiðarfæri. f
Fróða þann 30. júní 1880 segir svo m.a. um
þessi mál: „Vér höfum það fyrir satt, að
dómsmálaráðgjafi Dana, herra Nellemann,
hafi skrifað íslandsráðgjafanum, herra
Nellemann, um þetta mál, en hann aftur
borið það undir álit landshöfðingja og
landshöfðingi undir álit amtmanna. Vér
getum náttúrulega ekki vitað, hvað þessir
embættismenn hugsa nú eða rita um málið,
en vér verðum að álíta það mjög ótilhlýði-
legt, að Færeyingar reyni þannig að blanda
sér inn í löggjafarmál vor. Engri sýslunefnd
getur komið til hugar að setja aðrar reglur
um fiskiveiðar á sínum miðum fyrir aðra
landsmenn eða samþegna heldur enn fyrir
sína eigin héraðsbúa, og fyrir þá setur hún
vissulega þær einar reglur, er hún álítur til
almennra gagnsmuna og til eflingar fiski-
veiðum....Við þetta verða landsmenn úr
öðrum héruðum að sætta sig og þá eigi síður
Færeyingar og Danir“.
Klár á sjóinn.
íslendingar áttu örðugt með að koma
lögum yfir þesr.ar veiðar vegna þess að þau
þóttu á einn eöa annan veg brjóta í bága við
kjarnaákvæði Stöðulaganna að ísland væri
óaðskiljanlegur hluti Danaveldis.
„Ekki er nóg
að eiga dugandi
forfeður“
En hvað sögðu Færeyingar sjálfir um
þetta mál? í blaðinu Færeyingatíðindum ár-
ið 1891 er greinarröð um þessi mál sem ætla
má að ritstjóri blaðsins, Rasmus Effersöe,
hafi skrifað. Þar segir að nú fari á hverju
sumri um 1000 manns til fslands yfir sumar-
tímann, karlmenn til veiða en konur til fisk-
vinnslu. Samskipti íslendinga og Færeyinga
sanni að frændur séu frændum verstir. Sam-
skipti fólksins sjálfs séu þó góð enda skilji
hinn almenni austfirðingur að nokkuð geti
þeir haft upp úr þessum viðskiptum einkum
þó eftir að Færeyingar fóru að hafa fasta
búsetu í landi og greiða tilskilin gjöld. Hví
skyldu þeir líka meina Færeyingum að
veiða ögn af þeim mikla fiski sem drottinn
sendir þeim í svo ríku mæii? Eru þeir kann-
ske að ala fiskinn upp og geyma í fjörðum
Auglýsing
úr Dimmalætting 1902
»Feroyskir fiskimenn,
sum ætla sær til Vopnafjarðar at rógva út í summar,
minnist til, at handilin hjá Jergen Hansen hevur tær bestu íbúðir í
‘ Seyðarhofn,
minnist til, at handilin hjá Jorgen Hansen hevur sett húsaleiguna
niður til einans 1/12 av veiðuni,
minmst til, at handilin hjá Jorgen Hansen rindar hægsta prís fyri
fiskin,
minnist ttl, at handilin hjá Jorgen Hansen altíð kann útvcga
útróðrarmonnum agn, sild ella krækling,
minnist til, at handilin hjá Jorgen Hansen hevur tann besta og
ódýrasta proviant,
minnist lil, at handilin hjá Jorgen Hansen hevur ódýran og góðan
fiskireiðskap,
minnist til, at handilin hjá Jergen Hansen gevur 10% avsláttur av
0llum keyptum vorum og
minnist endiliga til, at handilin hjá Jergen Hansen altíð rindar við
tryggum ávísanum ella peningí, tá ið útróðurin endar, ella, um tað
verður kravt, peningin í hondina so hvert, sum avreitt verður.
Teir, ið vilja vissa sær góða innivist, mugu sum skjótast venda sær
til hr. keypmann Jens Olsen, Tórshavn, Foroyar, ella til
undirritaða.
Vopnafirði, 14. mars 1902.
Grímur Laxdal.«
sínum svo enskir og franskir geti veitt
hann? Síðan heldur höfundur áfram og
segir að oft sé það svo að foreldrar þekki
ekki börn sín aftur þegar þau komi frá ís-
landi. Börnin sem áður voru friðsöm og
hlýðin séu nú orðin heimtufrek, baldin og
til alls vís. Kannske sé það vegna allra
þeirra peninga sem flæða um hendur þeirra
og þau séu þeim ekki vön. Líka kunni það
að vera að þeir sem eru ungir og óreyndir
smitist fljótar af því sem er óskikkanlegt en
hinu góða. Með þessu sé hann alls ekki að
segja að Færeyingar læri einungis illt af ís-
lendingum enda séu flestir þeir sem til ís-
lands fari gott fólk þó sumir séu illa gerðir
og það af versta tagi.
Síðan segir að hinir fyrstu Færeyingar er
til íslands fóru hafi siglt með Englendingum
og þeirra hegðan hafi ekki verið til fyrir-
myndar. Þeir hafi drukkið eins og svín og
hagað sér verr en villtar skepnur, brotið
fiskveiðireglur og skotið á friðlýstum
svæðum. Sem betur fer séu Færeyingar ekki
orðnir eins illa uppdregnir og enskir „lær-
imeistarar“ þeirra.
Ekki telur greinarhöfundur að margt sé
hægt að læra af íslendingum varðandi fisk-
veiðar en hins vegar verði íslandsferðir til
þess að landinn sé ekki eins heimóttarlegur;
hann verði meir sjálfbjarga og jafnframt
næmari fyrir andlegum áhrifum. Segir hann
íslendinga vera mjög svo félagslega sinnaða
oghugsi mikiðumlandsinshag. Iþessuefni
geti Færeyingar margt af þeim lært þó þeir
þurfi ekki að ganga jafn langt og íslending-
ar í mati á sjálfum sér og sínu. Sumir skilji
að vísu að það sé ekki nóg að eiga dugandi
forfeður ef maður dugir ekki sjálfur. Þó
megi segja að einmitt þessi hugsunarháttur
hafi gefið íslendingum kraftinn til að lifa af
allar þær hörmungar sem yfir þá hafa
dunið.
Höfundur minnist hér á að konur frá
Færeyjum hafi einnig farið hingað til lands
til vinnu. í bókinni Til lands sem Sámal
Johansen, kennari, tók saman um útróður
til íslands er viðtal við konu sem var fjórtán
sumur við fiskvinnslu hér við land. Hún fór
hingað árið 1889 og telur að það hafi verið
annað árið sem stúlkur fóru hingað til salt-
fiskvinnslu. Hins vegar höfðu stúlkur áður
verið kokkar hjá útróðrarmönnum. Með
skipi því sem hún kom með til landsins voru
99 manns á leið til vinnu. Segir hún að eitt
sumarið hafi verið 250 Færeyingar á Vopn-
afirði.
„Fœreyingar
ekki svo bláeygir“
Um og eftir aldamót hljóðna deilur um
veiðiskap Færeyinga hér við land. Þeir
höfðu nú fast aðsetur í landi, leigðu hús-
næði og aðstöðu alla og seldu fisk sinn hér. í
bók sinni „Til lands“ segir Sámal Johansen
að Færeyingar hafi nú ekki verið svo blá-
eygir að halda að skyndileg ásókn í að fá
Færeyinga hingað til lands hafi verið góð-
semi ein og frændrækni. Á þessum tíma hafi
íslendingar verið farnir að græða á veru
Færeyinga hér og þá hafi þeir svo gjarnan
mátt koma. íslendingar sem áður vildu ekk-
ert með Færeyinga hafa að gera áttu nú sína
umboðsmenn í Færeyjum til að lokka þá
hingað.
Auglýsingar sem þessar voru nú daglegt
brauð í Dimmalætting:
„Raskir útróðrarmenn
Sögt verður eftir 116 raskum útróðrar-
monnum at koma til Vopnafjarðar að rógva
út næsta ár. Nærri frágreiðing um treytir
fáast við að venda sær til
Jacob Lútzen, Tórshavn.“
„Óiafsdalur í íslandi
er av bestu útróðrarplássum á Norðurland-
inum í íslandi. Föroyskir útróðrarmenn eru
vælkomnir hagar. Har er handil og íshús, og
húsaleiga er sera lág. Nærri upplýsingar fást
hjá
Jacob Lútzen, Tórshavn.“
„20 menn við bátum
Kunnu fáa góða og ódýra innivist hjá V.
Árnason á Hánefsstaðnum í Seyðisfirði.
Fiskur og livur verða keypt til hægsta prís,
og peningurin goldin í hondina.
M. Einarsson, Tórshavn.“
„Raskar gentur“
sökt verður eftir 27 föroyskum gentum til
Eyjafjarðar at arbeida í fiski og at salta síld
Arbeiðstreytirnar eru tær somu, sum eru
kunngjördar fyrr, Tær, sum hava hug at
koma, skulu siga frá hjá Jacob Lútzen, Tór-
shavn.
Tulinius Eyjaflrði