Þjóðviljinn - 24.12.1982, Blaðsíða 9

Föstudagur 24/IE8wafeer 1982 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
Erindi Steinunnar
Jóhannesdóttur leikkonu á fundinum
um börn og videó
Vömum því
taki völdin í
að
vídeóið
lífi
bama
„Hér í Reykjavík hafa verið
opnaðir yfir tuttugu sjoppur,
sem höndla með
myndsegulbönd til leigu eða
sölu. Þar er einkum á
boðstólum ofbeldi eða klám“.
sé vissulega nokkra kosti við kapal-
sjónvarp eða gervihnatta. Hugsan-
lega getur fjölbreytni orðið meiri,
þótt bandarískt og enskt efni haldi
áfram að ráða markaðinum. Og ég
sé vel, hvaða þægindi eru fólgin í
því, að geta kveikt á myndsegul-
bandinu og notað tímann til annars
það kvöldið eins og segir í sjón-
varpsauglýsingunni, en horfa á allt
seinna þegar betur stendur á.
Leiðir kvillar
En ég sé líka marga ieiðinda
kvilla, sem leiða af fyrirbærinu, því
þó að sjónvarp, sem nær yfir lönd
og álfur stytti hugsanlega eitthvað
bil á milli þjóða, þá lengir það
gjarnan bil á milli manna. Og þegar
fólk er frekar farið að sækjast eftir
samskiptum við tækið en annað
fólk, þrátt fyrir að þau samskipti
séu svo einhiiða að tækið hefur allt-
af orðið en maðurinn þegir, þá er
illa farið. Maður sem týnir því nið-
ur, að maður er manns gaman, er
ekki nema hálfur maður.
Samt er ósköp gott að láta mata
sig á stundum, en að því tilskildu,
að maður fái tíma til að tyggja,
kyngja og melta á eftir, eins og tæk-
ifæri gefst til, þegar farið er á fund,
eða aðra skemmtun, bíó, leikhús,
tónleika. En með sjónvarpi á sér
stað stöðug mötun, oft rnarga
klukkutíma í senn, þar sem eitt.
hrærist saman við annað, fréttir,
auglýsingar, Tommi og Jenni, Dal-
las, auglýsingar, Uppruni manns-
ins og einleikur á fiðlu. Ekkert fær
að hafa sín sérstöku áhrif í friði.
Ein áhrifin reka önnur út, eða
hlaðast upp í eins konar innri fjós-
haug, eins og manneskjan væri
haughús, sem mokað er í. þangað
til hún dettur út af full út úr augum
og eyrum miklu þreyttari og þyngri
heldur en þegar hún settist fyrir
framan tækið sitt til að hvíla sig og
slappa af.
Með öðrum orðum, það er mín
skoðun að sjónvarp í hófi geti verið
fræðandi, örvandi og skemmtilegt,
en sjónvarp í óhófi sé heimskandi,
lamandi og leiðinlegt. Og jafn
ásækið og það hefur reynst í lífi
fullorðinna, hversu miklu áleitnara
skyldi það ekki vera við börn, og
afdrifaríkara að venja þau við ver-
uleikaflótta af slíkum toga frá
blautu barnsbeini. Um leið og
eitthvað bjátar á er hægt að kveikja'
á draumafabrikkunni og þarf ekki
einu sinni að kunna að lesa til þess.
Ég er sem sagt ekki í nokkrum
vafa um, að það sé mjög óheppileg
uppeldisaðferð að kveikja á sjón-
varpi eða vídeói til að hafa ofan af
fyrir börnum, þó það geti verið
freistandi að grípa til þess fyrir kúg-
uppgefna móður eða föður eða
hvern þann annan, sem annast
uppeldi barns og hefur tæki við
höndina. Og þá er ég ekki að tala
um það efni, sem völ er á og sér-
staklega ætlað börnum, enda horfa
þau ekkert frekar á það sem þeim
er ætlað. Ég er fyrst og fremst að
tala um athöfnina sjálfa, sem þau
eru vanin á, þá athöfn, sem lokar á
þeim munninum og slævir athafn-
aþrá þeirra. Sjónvarpið segir öll-
um, sem fyrir framan það sitja að
þegja, á meðan ekkert fær stöðvað
mynd- og málæðið í því sjálfu nema
bilun, AFSAKIÐ HLE. Og svo
þessi margfrægi takki til að
slökkva, sem fæstir komast uppá
•lag með að nota nema á stillimynd-
ina og þjóðsönginn.
Vídeó
og dagmæður
Og nú þegar vídeóið er orðið
jafn útbreitt og raun ber vitni og
Góðir fundarmenn, góðir uppal-
endur.
„Það fór kannski eins og vænta
mátti, að vídeóbyltingin héldi inn-
reið sína á íslandi, án þess að þeir,
sem semja lög og reglugerðir væru
við henni búnir. Löggjafinn á það
til að vera ærið seinn að taka við
sér, þótt stundum sé honum vor-
kunn, þar sem tækniþróunin er svo
hröð, að erfitt er að fylgjast með
öllu. Á liðlega tveim árum hefur
óþekkt stærð en þó verulegur hluti
þjóðarinnar vídeóvæðst. Vídeó-
tæki eru mjög víða orðin í einka-
eign, auk þess sem heil borgar-
hverfi, þorps og bæjarhlutar eru nú
samtengdir í kapalkerfum. Hér í
Reykjavík hafa verið opnaðar yfir
tuttugu sjoppur, sem höndla með
myndsegulbönd til leigu eða sölu.
Þar mun kenna margra grasa og
misgóðra, en einkum vera fjöl-
breytt úrval af tilbrigðum við tem-
un ofbeldi og ktám. Það voru
venjulegir sjónvarpsáhorfendur
upplýstir um í Kastljósi s.l. föstu-
dagskvöld.
/
A snið við lögin
Mikill hluti starfseminnar í
kringum vídeóið gengur á snið við
núgildandi lög í landinu. Samt er
varla hægt að segja að nokkur hafi
hreyft hönd eða fót, sem ber að
gera, til að stemma stigu við henni
eða vernda þá, sem vernda ber. Þó
var sett á laggirnar myndbanda-
nefnd undir formennsku Gauks
Jörundssonar, sem skilaði áliti fyrir
rúmu ári, en þegar ég reyndi að fá
eintak af því í menntamálaráðu-
neytinu í dag, þá var það aðeins til í
einu eintaki og ljósritunartæki
stofnunarinnar í lamasessi, svo ég
neyðist til að vitna í það eftir minni.
En þetta er kannski talandi dæmi
þess hversu mikið ráðuneytið
hyggst gera í málinu. Geyma nefnd-
arálit í einu eintaki inni í skjala-
skáp. f áliti þessu er vitnað í fjöl-
margar lagagreinar, sem nefndin
taldi brotnar á þeim sem standa
fyrir kapalkerfum og vídeóleigum
til þeirra og jafnvel til einstaklinga.
Mig minnir að eftirtalin lög hafi
verið talin brotin eða sniðgengin.
Lög um fjarskipti, Lög urn ríkisút-
varp, Lög um höfundarétt, Lög um
kvikmyndaeftirlit og Lög unr barn-
avernd, sem skipta okkur sem hér
sitjum einna mestu máli auk fleiri
laga, sem minni mitt gat ekki grafið
upp. Ríkisútvarpið kærði fyrir-
tækið Vídeósón fyrir brot á lögum
um einkarétt Ríkisútvarpsins
vegna sýningar á úrslitaleik í
heimsmeistarakeppninni í fótbolta s.l.
sumar. En fyrri til að kæra sama
fyrirtæki var einstaklingur, Sigurð-
ur Karlsson leikari, en hann kærði
það fyrir brot á annarri grein fjar-
skiptalaga og annarri grein út-
varpslaga. Mál Sigurðar er enn hjá
saksóknara rúntu ári eftir að kæran
var lögð fram og lítið hefur heyrst
af kæru Ríkisútvarpsins.
Ég veit ekki að hve miklu leyti ég
á að tíunda skoðun mína á þeirri
nýju fjarskiptatækni, sern nú er að
ryðja eldri tækni úr vegi að nokkru
leyti, a.m.k. að bætastvið liana. Ég
hér í Reykjavík starfa um 320 dag-
mæður með leyfi barnaverndar-
nefndar félagsmálastofnunar auk
hinna sem starfa án leyfis, en alls
munu þessar konur gæta milli 800-
1000 barna, þá hlýtur að vera eðli-
legt, að foreldrar velti því fyrir sér,
hvort myndsegulbandstæki á
heimilum þeirra dagmæðra, sem
þau kunna að eiga, séu í einhverj-
um rnæli notuð til að hafa ofan af
fyrir börnunum. Og skiptir þá ekki
öllu, hvort tækin eru í einkaeign
eins og plötuspilarar eða tengd
kapalkerfum hverfa eða fjölbýlis-
húsa.
Mér finnst að það hljóti að heyra
undir umsjónarfóstrur, að fylgjast
með hvernig þessum málum er
háttað og barnanverndarnefnd eða
félagsmálastofnun að setja ein-
hverjar reglur þar að lútandi. Og
mér finnst það eðlilegt að svipaðar
reglur gildi fyrir einkaheimili og
dagheimili og leikskóla.
Ég geri ráð fyrir því, að flestar
konur, sem taka börn inn á heimili
sín, geri það vegna þess, að þær
hafi gaman að börnum og langi til
að hlúa að þeim, auk þess, sem
þetta er oft þeirra eina leið til tekj-
uöflunar. Og við foreldrar, sem
fáum þessum konum börn okkar til
fósturs ætlumst til mikils af þeim,
treystum þeim fyrir miklu, enda
bjarga þær miklu, því töluvert
vantar á að nægilegt rými sé fyrir
börn'á leikskólum og dagheimilum
borgarinnar, auk þess sem lítt eða
ekki er komið til móts við þarfir
þeirra foreldra, sem vinna á vökt-
um eða hafa óreglulegan vinnu-
tíma. Það tekur því vonandi enginn
óstinnt upp né lítur á það sem van-
þakklæti fyrir þeirra mikilvægu
störf, þó ég bendi á nauðsyn þess,
að dagmæður ekki síður en foreldr-
ar barna og aðrir, sem ábyrgð bera
á uppeldi þeirra séu vel á verði
gagnvart vídeói og varni því, að
það taki völdin í lífi barna.
(
I
I
I
(
i
I
I
I
I
I