Þjóðviljinn - 24.12.1982, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 24. desember 1982
JJ
Þessi ofboðslega sprenging sem
hefur verið hérá landi hvað
myndbandavæðinguna varðar er
ekkert sér-íslenskt fyrirbrigði“.
Lagasetning
nauðsynleg
„Það bendir margt til þess að mynd-
bandavæðingin hér á landi sé svipuð
og á öðrum Norðurlöndum", sagði dr.
Elías Héðinsson félagsfræðingur í við-
tali við Þjóðviljann, en hann er manna
fróðastur um myndbönd og áhrif þeirra
á börn og unglinga. Elías var annar
frummælenda á fundi sem nokkur fé-
lagasambönd gengust fyrir nýlega þar
sem rætt var um myndböndin með
sérstöku tilliti til barna.
„Útbreiðsla myndbandanna er misjöfn.
Myndbandavæðingin virðist vera mun al-
gengari í barnafjölskyldum, og þar eru
mörg dæmi um grófa misnotkun. Hér er ég
að tala um reynsluna frá Svíþjóð og það er
margt sem bendir til, að hér sé það sama
upp á teningnum“, sagði dr. Elías enn-
fremur.
Sœnska
sjónvarpskönnunin
Elías Héðinsson var einn þátttakenda í
starfshópi sem árið 1976 hóf umfangsmes.tu
könnun sem fram hefur farið á sjónvarps-
notkun barna og unglinga í Svíaríki. Var
valinn út stór hópur 10 ára barna það ár og
lagðar fyrir þau spurningar og hópurinn svo
aftur spurður 1978 og 1980. Var lögð
áhersla á að fá fram sjónarmið barnanna í
þrígang til að átta sig á breyttum viðhorfum
þeirra og einnig lögðu könnuðurnir sig fram
um að ná sambandi við foreldra barnanna,
kennara og aðra áhrifavalda í lífi þeirra. En
hvað kom í Ijós?
„Þegar við hófum könnunina var hug-
takið myndband eða vídeó nánast óþekkt
og er það til marks um þá sprengingu sem
átt hefur sér stað í þessum efnum. En við
spurðum auðvitað út í myndbandanotkun-
ina þegar þau mál voru komin í deiglu. 12%
unglinganna höfðu aðgang að eigin mynd-
bandi, en 85% krakkanna höfðu aðgang að
því eftir öðrum leiðum þ.e. hjá kunningj-
unum og þess háttar. Þetta sýnir að í hópi
leikfélaganna hafa þau aðgang að vídeóinu
og leggja sig fram um að horfa á myndbönd-
in, líkt og félagsleg virkni fær útrás í að
hlusta á kassettur og tónlist af plötum."
Ekkert eftirlit
„í fyrsta lagi hafa foreldrar og aðrir for-
ráðamenn barnanna minna vald til að hafa
áhrif á val myndefnisins sem krakkarnir
horfa á. I öðru lagi sýnir þetta okkur að
unglingarnir hafa aðstöðu til að sjá mynd-
efni, t.d. eftir skóla og áður en foreldrarnir
koma heim úr vinnu, efni sem þeim hefur
ekki verið ætlað að sjá. Og í þriðja lagi
virðist Ijóst að þar er á ferðinni annað efni
en það sem hefur verið í sjónvarpi. Þar er
ekki sýnt hvað sem er og ekki heldur í kvik-
myndahúsunum þar sem eftirlit er í gangi.
Niðurstaðan er því sú að krakkarnir sjá allt
litróf myndbandanna og opinbert eftirlit er
algerlega úr sögunni. I myndbandaleigun-
um er öllu efni blandað saman og barnaefni
og klám sett í hillur hiið við hlið.“
En hvernig hafa frændur vorir á Norður-
löndum brugðist við þessu fári?
„Þar hafa verið sett lög eða þau eru í
undirbúningi. í Svíþjóð, Noregi og Finn-
landi skilst mér að verið sé að setja lög þar
sem það allra versta af ofbeldis- og klám-
myndum er sett á bannlista, en ýmsar
skorður reistar gegn því vægara af þessu
tagi, t.d. aldurstakmarkanir o.fl. Þarna er
uppi það sjónarmið að vernda beri þá sem
ilía standa að vígj, en það verður auðvitað á
kostnað valfrelsis fyrir allan hópinn. f Dan-
mörku eru menn aftur á móti frjálslyndari
og segja að ekki megi skerða hinn borgara-
lega rétt til að velja og hafna. Þeir vilja hins
er ekki stundarfyrirbrigði
vegar að eftirlit skoði allar spóiur og síðan
setja aldurstakmarkanir. Það mundi virka
eins og kvikmyndaeftirlitið hér á landi, þ.a.
engar myndir eru bannaðar nema við á-
kveðin og mismunandi aldursmörk."
Ofbeldi og
klám vinsœlast
En hvað vilja krakkarnir helst sjá? Hvað
segir sænska könnunin um það?
„18% unglinganna í þeirri umfangsmiklu
könnun uni hvað þeir horfðu á í sjónvarpi,
vildu helst sjá ofbeldismyndir og svipað
hlutfal! hafði helst áhuga á klámmyndum.
Helmingur þátttakendanna sem höfðu
áhuga fyrir þessu efni kváðust ná í myndirn-
ar hjá foreldrum sínum og vina sinna, en
helmingurinn sagðist ná í myndirnar eftir
öðrum leiðum.“
En vita menn hversu mikið af myndbönd-
um fjalla um ofbeldi? Er framboðið e.t.v.
mest af slíkum myndum?
„Ég veit ekki til þess að slík könnun hafi
vísindalega farið fram en í Kaupmannahöfn
gekkst lögreglan fyrir könnun á því hvaða
efni væri helst í boði þar í myndbandaleig-
unum. í ljós kom að fimmtungur efnisins
var hrátt ofbeldi. Þessi tala segir ekki nema
hluta sögunnar, því það er ástæða til að hafa
einkum áhyggjur af þeim unglingum sem
nánast eingöngu sækja í ofbeldismyndirnar
og það virðist vera allstór hópur, því mið-
ur“.
Auðsœjar
afleiðingar
Hefur það komið greinilega í Ijós að ung-
lingar geti skaðast af því að horfa á sorann?
„Sálfræðingar við skólana, kennarar og
aðrir þeir sem vinna með krökkunum verða
greinilega varir við áhrifin af stöðugri
neyslu ofbeldismynda. Það eru til ákveðin
dæmi um að unglingar hafa hermt eftir efni
sem þau sjá í sjónvarpi af þessu tagi, og við
þekkjum áhrifin af sýningu myndarinnar
Warriors í Gautaborg í Svíþjóð þar sem
unglingahópur kastaði bensínsprengju inn í
strætisvagn og stórslasaði fólk. Þau báru að
hafa séð nákvæmlega eins atriði í myndinni.
Og við vitum um faraldurinn sem gekk yfir
Bandaríkin eftir atriðið um rússnesku rúll-
ettuna í The Deer Hunter (Hjartarbanan-
um), sem var vinsæl mynd fyrir nokkru.
Óbeinu afleiðingarnar eru hins vegar alvar-
legri og lýsa sér í taugaveiklun ýmiss konar
og sálarkreppu krakkanna“.
En nú er ekki sama hvernig ofbeldið er
sett fram?
„Nei, ekki aldeilis, og því hafa fram-
leiðendurnir fyrir löngu gert sér grein fyrir.
Þetta kemur einnig mjög vel fram í öllum
rannsóknum sem gerðar hafá verið á á-
hrifum slíkra mynda á fólk. Allt bendir til
þess að hughrifin verði mest ef ofbeldið er
sett fram á sem trúverðugastan hátt, sé sem
raunverulegast. Raunar hefur kornið upp
sá kvittur að menn hafi lagt sig svo fram
hvað þetta varðar að raunveruleg morð hafi
verið framin í einni slíkri mynd, og mér
finnst engin ástæða til að ætla annað en hún
sé í gangi hér á landi. Svo er annar þáttur
„í myndbandaleigunum er öllu efni
blandað saman og barnaefni og
klám sett hlið við hlið í hillunum“.
og spyrnum þvl við fótum áður
en það er of seint, segir dr. Elías Héðinsson
félagsfræðingur l þessu viðtali
Elías Héðinsson
félagsfræðingur: um það
bil 10% heimila á íslandi
hafa myndbönd en í
Svíþjóð eru það aðeins 5%
heimilanna.