Þjóðviljinn - 24.12.1982, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 24. desember 1982
Annar frummælenda á fundinum
um notkun myndbanda með tilliti
til barna, var Guðfinna Eydai sál-
fræðingur. Hér verður stiklað á
stóru í erindi hennar og fyrst gripið
niður þar sem Guðfinna ræddi um
áhrif myndbanda með sérstöku til-
liti til aðstæðna á Islandi:
Myndbönd hættu-
legri á Islandi
en annarsstaöar
„Ég vil leyfa mér að halda fram
að myndbönd og notkun þeirra geti
verið mun hættulegri á Islandi en
víða annarsstaðar. Þar kemur ým-
islegt til og mun ég einungis nefna
fá atriði. Hér á landi vinnur fólk
meira en víða annarsstaðar, félags-
leg samskipti fjölskyldna eru oft
stopul, einn kemur þegar annar fer
og lftill tími er til sameiginlegra
mannlegra samskipta. Þegar lítill
sameiginlegur frítími fer saman við
mikið álag, þreytu og ýmiskonar
áhyggjur minnkar það gjarnan get-
una til að takast á við ýmiskonar
mál er varða börn. Til að komast
hjá því að takast á við mörg upp-
eldisvandamál eru myndbönd
kjörið tæki.
Mörg börn á íslandi eru mjög
lengi í dagvistun, hvort sem um er
Áhrif
myndbanda
á börn
„Sjónvarpsdagskráin á
Islandi er mun styttri en í
flestum öðrum löndum, og
þar af leiðandi er mun
minna framboð af ýmis
konar efni-ekki síst
barnaefni. Þetta getur í
sjálfu sér aukið myndbanda-
notkun.“
að ræða á opinberum vegum eða
hjá einkaaðilum nema að hvoru-
tveggja sé. Börn reyna oft að harka
af sér, reyna að vera svolítið stærri en
þau eru í rauninrii hjá ókunnugum,
þau þora oft ekki að vera eins lítil í
sér og þeim er eiginlegt að vera.
Þau geyma því oft ef svo má segja
að fara í árekstra lenda í deilum,
vera lítil þangað til heim er komið.
Þetta þekkja allir sem eiga börn.
Þegar börn og foreldrar hittast að
loknum vinnudegi er gjarnan lítill
tími fyrir samveruna og allt á að
gera á stuttum tíma. Erfiðleikar
með börn þegar vinnudegi er lokið
leggst á marga foreldra og ýtir
gjarnan undir sektarkennd þeirra,
þ.e.a.s. samviskubitið yfir því að
vera ekki nóg með börnunum og
sinna þeim ekki nógu vel. Sektar-
kenndin veldur því aftur að margir
foreldrar beita uppeldisaðferðum
sem eru afar neikvæðar. Þegar
börn verða síðan enn ómögulegri
vegna viðbragða foreldra er víta-
hringurinn farinn í gang og eykur
það enn á sektarkenndina.
Myndbönd er hægt að nota til
þess að reyna að koma í veg fyrir
- varna að börn og foreldrar lendi í
ýmiskonar árekstrum og deilum
sem þarf að leysa úr sameiginlega
og sem þarf að leysa til þess að börn
fái útrás fyrir vanlíðan.
Dagmæöur geta einnig notað
myndbönd í svipuðum tilgangi og
foreldrar, ekki síst ef þær hafa
mjög mörg börn í pössun sem erfitt
er að anna.
Næst má nefna að mörg börn eru
ein heima hluta úr degi þar sem enn
tíðkast ekki samfelldur skóladagur
á íslandi. Má ætla að mörg börn
noti þessa einu til tvær klukku-
stundir sem þau bíða til að horfa á
eitthvað spennandi í myndbandinu
eða kannski það sem pabbi og
mamma horfðu á í gærkvöldi og
þau máttu ekki sjá.
Sjónvarpsdagskráin á íslandi er
mun styttri en í flestum öðrum
löndum og þarafleiðandi er mun
minna framboð af ýmiskonar efni -
ekki s t barnaefni sem er sérstak-
lega valið. Þetta getur í sjálfu sér
aukið myndbandanotkun.“
✓
Ahrif myndbanda
á börn
„Það hafa verið settar fram á-
Geta verið meiri á
íslandi en eriendis
sagði Guðfmna
Eydal
sálfrœðingur
íerindisínu
kvéðnar tilgátur um þau áhrif sem
fólk verður fyrir í sambandi við
fjölmiðlanotkun.
1) I fyrsta lagi hefur því verið hald-
ið fram að áhrifin hvetji fólk til
dáða, valdi því að það taki sér
eitthvað svipað fyrir hendur og
það sér. Sá sem t.d. sér ofbeldi
verði ofbeldishneigðari.
2) í öðru lagi að fjölmiðillinn veiti
ákveðna útrás fyrir neytendur.
Með þessu er t.d. átt við að í
okkur öllum blundi viss ofbeld-
ishneigð og með því að sjá aðra
fremja ofbeldi fáum við útrás
fyrir eigin hvatir.
3) í þriðjalagi ersíðan talað um að
við verðum hægt og rólega fyrir
ákveðnum áhrifum hvort sem
við viljum það í rauninni eða
Guðfinna Eydal,
sálfræðingur
ekki. Þetta eru meira ómeðvit-
uð áhrif - ómeðvituð innræting.
Að þessari kenningu hallast
flestir í dag. Það er þessi tegund
áhrifa sem ér kannski hvað
varasömust þegar börn eiga í
hlut.
Spurningin um það hvort börn
verði fyrir einhverjum áhrifum af
því að horfa á myndbönd er í raun-
inni ekki rétt. Að sjálfsögðu verða
þau það - allir verða fyrir áhrifum
af þeim hlutum sem þeir fást við,
spurningin er bara hvernig áhrifunt
og að hve iniklu leyti.
Ef við bíðum aðeins með að
fjalla um þessar spurningar og snú-
um okkur fyrst að einu atriði sem
er mjög mikilvægt að taka tillit til
þegar myndbönd eru annarsvegar
en það er tíminn. Það er tíminn
sem börn nota til þess að horfa á
myndir, sá tími sem þau áttu að
leika sér, þroskast og tala við for-
eldra sem og annað fólk. Það er
hætta á að til verði kynslóð af börn-
um sem fékk ekki tækifæri til að
hafa ofan af fyrir sér sjálf, sem ekki
var virk og sem ekki þróaði með sér
þá starfsemi sent stuðlar einna
mest að þroska þeirra eigin leik.
Börn sem venjast því að myndbönd
fóðri þau sífellt á efni, þurfa ekki
sjálf að taka eins mikið frumkvæði.
Með aukinni myndbandanotkun
eru börn hindruð í því að fram-
kvæma annað sem getur stuðlað að
jákvæðri þróun. Með aukinni
myndbandanotkun mun sennilega
verða búin til kynslóð sein breytti
um persónuleika vegna áhrifa
myndbanda."
Að taka sér aðra
til fyrirmyndar
„Ein af orsökunum fyrir því að
sjónvarps- og myndbandsefni hef-
ur geysimikil áhrif á börn er einmitt
að þau ná í ýmsar fyrirmyndir í
þessum fjölmiðlunt. Áð taka sér
aðra til fyrirmyndar -
samsömunarferlið - hefur grund-
vallarþýðingu fyrir alla þróun
barnsins. Barnið leitar eftir fyrir-
myndum ekki bara í sambandi við
hegðan heldur einnig í sambandi
við hvernig það á að hugsa, finna til
og ekki kannski síst hvernig það á
að finna til með öðrum. Þegar barn
tekur sér fyrirmyndir er það tilraun
þess til þess að skilja umhverfið og
sig sjálft. í gegnum langvarandi
ofbeldis- og árásarkvikmyndir geta
börn lært að viðurkenna ofbeldi
sem lausn til þess að leysa úr á -
rekstrum.
Lítil börn eðá börn á forskólaaldri
taka sér gjarnan önnur lítil börn til
fyrirmyndar, börn sem þau eiga
eitthvað sameiginlegt með. Þau
geta einnig notað dýr sem fyrir-
myndir t.d. Tomma og Jenna og
hundin Lassie. Aðeins eldri börn
c.a. 6-8 ára nota jafnaldra og
gjarnan aðeins eldri börn en þau
eru sjálf sem fyrirmyndir. Frá
u.þ.b. átta ára aldri breytist þetta
gjarnan. Þá sækja börn gjarnan
fyrirmyndir sínar í útsendingar
fyrir fullorðna. Þetta er háð því að
hugsunargangur barna breytist á
þessum aldri. 7-8 ára aldur er
nokkurskonar breytingatímabil,
þ.e.a.s. barnið fer að verða fært um
að sjá hlutina út frá öðrum sjónar-
hóli en sínum eigin. Fram að þess-
um aldri hefur það miðað við alla
hluti við sig sjálft og þeim mun vngr-
i sem börn eru þeim mun erfiðara
eiga þau með að halda raunveru-
leika og imynd aðskildum. Þau
hafa ekki þá fjarlægð gagnvart
fjölmiðlum sem fullorðnir hafa.
Oft gengur það nógu illa fyrir full-
orðna að halda því föstu í meðvit-
undinni að „þetta var bara bíó-
mynd.“
Hugsun barna er frábrugðin
hugsun fullorðinna. Þessvegna
eiga börn oft erfitt með að skilja
hvað það er í rauninni sem gerist.
Böm halda oft að það sem þau sjá í
mynd sé raunveruleikinn sjálfur og
þau eiga erfitt með að halda því
aðgreindu sem gerist með þau sjálf
og hvað gerist í sjónvarpinu -
myndbandinu. Það sem sést í
myndum sem börn horfa gjarna á
hefur einnig oft lítil tengsl við raun-
veruleika þeirra. Það er oft tilbú-
inn raunveruleiki sem einkennist af
óraunhæfum atburðum, grimmd
og ofbeldi sem þau verða vitni að.
Myndir sem taka mið af þeim
raunveruleika sem börn þekkja og
sem höfða til ímyndunarafls barna
um þekktan raunveruleika geta fal-
ið í sér jákvæða möguleika og
möguleika til þess að sjálfsmynd
barna einkennist af raunhæfum já-
kvæðum fyrirmyndum.“
Hér hefur verið stiklað á stóru í
erindi Guðfinnu Eydal sálfræðings
og mörgu sleppt, rúmsins vegna.
Að lokum fjallaði hún um ábyrgð
löggjafans í þessu máli og hvatti til
aðgerða strax:
Köllum löggjafann
til ábyrgðar
„Það er í rauninni verðugt rann-
sóknarefni afhverju myndbönd
flæddu hér yfir á svo skömmum
tíma. Á 1-2 árum er eins og þjóðin
hafi uppgötvað að loksins kom það
sem hana vantaði. Eða var það
kannski eitthvað annað sem hana
vantaði,eitthvert annað innihald í
tilveruna en hún hefur? Orkar fólk
kannski ekki að gera neitt annað
loksins þegar það er innan dyra en
að horfa á sjónvarpið eða mynd-
band? Er þetta tilraun til að
gleyma raunveruleikanum um
stund - fá frið frá allri streitunni -
frið sem borgaður er með því að
vera óvirkur og taka inn það sem
að manni er rétt? Eða hvað er þetta
æði sem hér hefur gripið um sig?
Myndbandavæðingin greip um
sig hér áður en nokkrir opinberir
aðilar tóku við sér. Þeir hafa ekki
enn tekið við sér því engin lög ná
yfir innflutning og dreifingu á
myndbandaefni.
Myndbándabylgjan hefur verið
gerð að gróðafyrirtæki misviturra
einkaaðila sem skirrast ekki við að
afhenda börnurn efni eins og kom
fram í sjónvarpinu á föstudags-
kvöldið.
Með einhverju móti þarf að kalla
opinbera aðila og löggjafann til
ábyrgðar í þessum efnum. Þetta
getur ekki og á ekki að vera einka-
mál innflytjenda, seljanda og
neytenda. Það er því ekki hægt að
ásaka foreldra, dagmömmur eða
aðra neytendur einhliða fyrir að
bera ýmiskonar efni fyrir börn.
Þetta er sameiginleg ábyrgð allra
sem leyfa þennan innflutning og
notkun á honum. Það liggur hins-
vegar á að gripið verði inn,því börn
geta ekki varið sig gegn þessu sjálf
- þau lenda í hlutverki fórnar-
lambsins nú eins og svo oft áður -
sum nú þegar önnur eiga eftir að
gera það“.
1