Þjóðviljinn - 24.12.1982, Blaðsíða 5

Föstudagur 24. desember 1982ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
, Rætt við Sámal Johansen fyrrum kennara í Vogi
Sámal og Anna Elísabet. Myndina tók Dagny Joensen.
Kleinubox
full af „Islandsberjum”
Nýlegakom út bókí
Færeyjum sem bertitilinn:
Til Lands- Útróöurí
íslandi. Sámal Johansen
hefur tekið saman efni
hennarog jafnframt
skrifaö stóra kafla sjálfur
um fiskveiöar Færeyinga
hérviöland. Sámaler
kominn á eftirlaun ásamt
konu sinni, sem heitir
Anna Elísabeth
Johansen, og stundar
hann nú m.a. skriftirum
söguleg málefni. Hann
hefur látiö frá sérfara
allmargarbækurog hefur
einnig skrifað talsvert í
tímarit.
Þau hjón voru bæöi
kennararallan sinn
starfsaldur.
- Hvað varð til þess að þú fékkst áhuga á
að gefa út bók um þetta efni?
- Trúlega var það vegna þess að ég var
sjálfur útróðrarmaður eitt sumar við ís-
land. Einnig það að ég hef áhuga á sögu
þjóðar minnar almennt og sá að saga þessa
þáttar í atvinnusögu okkar var að hverfa í
gröfina með þeim mönnurn sem höfðu lifað
þetta tímaskeið. T.d. er égsá eini sem lifi af
þeim sem voru í útróðri við Gunnólfsvík
sumarið 1915. Enda var ég ósköp ungur,
einungis 15 ára gamall.
- Var það algengt að svo ungir drengir
reru við Islandsstrendur?
- Nei, ekki er kannske hægt að segja
það. Útróðrarmenn voru á öllum aldri en
þeir þurftu að vera vel hraustir. Ég ætlaði
vart að trúa mínum eigin eyruni þegar
pabbi spurði mig hvort ég vildi ekki koma
með til Islands. Eg varð glaður og stoltur og
þótti þetta heiður mikill og traust. Pabbi
var vanur útróðrarmaður og hafði verið við
veiðar á íslandi frá því fyrir aldamót. Ég
minnist þess að það var fremur tómlegt í
bygginni heima þegar útróðrarmennirnir
voru farnir „til lands“. En ég minnist líka
gleðinnar þegar þeir komu aftur heim að
hausti. Því er ekki að neita að það sem við
börnin hlökkuðum mest til var að borða
berin sem þeir tíndu á íslandi og fluttu með
sér heim. Okkur fannst þau hreint lostæti.
Við krakkarnir vorum þess fullviss að það
væri gott að eiga heima í landi þar sem svo
ljúffeng ber spruttu.
- Hvernig gekk svo ferðin til „berja-
landsins"?
- Það kom mótorbátur til Víkur og sótti
okkur sexmenningana og fleiri þá í ná-
grannabyggðunum sem hugðust fara til fs-
lands. I hann var farangrinum hlaðið en
róðrarbátana tók hann í tog. Þegar til Þórs-
hafnar kom var öllu skipað upp í pakkhúsið
hjá „Evensens" ásamt farangri þeirra sem
komu frá öðrum byggðum í Færeyjum og
það var mikill fjöldi
Við fórum svo með Botníu til íslands.
Öllu var skipað í lestar hennar:
„... og har lá hvört um annað vavt
bœði posar, kistur og menn".
Róðrarbátar okkar voru á dekkinu. Mér
fannst Botnía mikið skip og „stásslegt“.
Ég minnist þess að ég kíkti stundum inn á
fyrsta farrými. Þar voru hvítir dúkar á
borðum og þaðan ilmaði yndisleg matarlykt
sem minnti mig á einfaldleika magarínsins
og skonroksins okkar í lestinni. Þær voru
fjölbreytilegar manngerðirnar í lestinni.
Sumir reyktu, aðrir tuggðu skro. Þeir
geymdu skrorúlluna sína gjarna í húfunni.
Svo spýttu þeir út yfir lunninguna eða settu
þumalfingurinn á aðra nösina og snýttu sér
hressilega beint í sjóinn. Ég minnist þess
ekki að hafa séð nokkurn mann með vasa-
klút. Og svo þrættu þeir um allt milli himins
og jarðar. Færeyingar eru voðalega þrætu-
gjarnir. Mest þrættu þeir sem voru úr sömu
byggð. En ef einhver vogaði sér að tala illa
um heimabyggð þeirra þá stóðu þeir saman
og vörðu sitt byggðarlag með oddi og egg.
Það sannaðist hve þrætugjarnir þeir voru
þegar sást í land á íslandi. Allir þóttust vita
hvað væri fyrir stafni en engir voru á sama
rnáli. Þá kvað einn upp úr með það að þetta
væri sko „Skrúvan" því hana þekkti hann
jafnvel og sína hægri hönd. En „Skrúvan“
var þá eyjan Skrúður sem liggur úti fyrir
Fáskrúðsfirði.
- Hvernig leist þér svo á landið' við fyrstu
kynni?
7 Ef satt skal segja varð ée fvrir von-
brigðum. Ég hélt ég væri á leið til ævintýra-
landsins. En þetta var land með nöktum
fjallshlíðum, dimmum klettum og skriðum.
Þá voru nú grænu hlíðar fjallanna í Fær-
eyjum fallegri, fannst rnér!
Nú, Botnía lagðist síðan við bryggju við
Seyðisfjörð. Margir af útróðrarmönnunum
höfðu komið hér sumar eftir sumar og ég
gleymi ekki gleðinni þegar gamlir og góðir
vinir hittust á ný og föðmuðust og kysstust á
bryggjunni. Samt voru menn fljótir að
koma sér í vinnu og ekki leið á löngu áður
en róðrarbátar Færeyinga sáust skríða út
fjörðinn. Afangastaður okkar var hins veg-
ar Gunnólfsvík í Finnafirði. Við fórum með
mótorbáti sem Stefán nokkur Jónsson átti.
með róðrarbátana í togi.
Gunnólfsvfk er góður útróðrarstaður
með góðri lendingu en þó nokkuð grýttri.
Oft var landnyrðingurinn slæmur í firð-
inum.
Ekki voru húsakynni okkar í landi stór-
fengleg, skúr sem við bjuggum í og svo
torfkofi. Þetta dugði samt vel. Enda ekki
hugsað mikið um slíkt þegar vinnan byrjaði
þá var bara að duga eða drepast. Þetta var
gott sumar en veiðin hjá okkur var fremur
léleg.
- Kynntistu inörgum íslendingum þetta
suinarið?
- Nei, aldeilis ekki. Það var ekki marg-
mennt í henni Gunnólfsvík. Þarna bjó
bóndi sent Kristján Kristjánsson hét. Mikill
isómamaður. Hann sá okkur fyrir nánast
öllu sem við þurftum til húshalds og róðrar.
Ég minnist þess að ég fékk lánaðar hjá hon-
urn bækur sem ég las þegar ekki gaf til
fiskjar.
Þarna var engin verslun og þurfti að fara
alla leið til Þórshafnar til þess. Ég fékk að
fara með í þann eina verslunarleiðangur sem
farinn var þetta sumarið. Það var það eina
sern ég sá af landinu fyrir utan Gunnólfsvík
þá þrjá mánuði sem ég var á íslandi.
Þannig var það með flesta útróðarmenn á
íslandi, þeir sáu lítið af landinu og kynntust
fáu fólki ef þeir reru út frá afskekktum
stöðum.
- Hvað með matargerð og húshald,
elduðuð þið sjálfir?
- Það gerðum við sjálfir og ég verð að
segja að þeir sem ég var með voru virkilega
húslegir. Kosturinn var að vísu ekki fjöl-
breyttur en hann var það sem hann var og
dugði. Við drukkum svart te og kaffi.
Stundum fengum við mjólk hjá Kristjáni til
að hafa út í. Svo vættum við skonrokið okk-
ar í kaffinu og smurðum með magaríni.
Hrísgrjónagrautur var stundum á borðum
með ögn af sýrópi í. Að heiman vorum við
t.d. með spik, þurran fisk og skerpukjöt.
Oft voru þorskhausar eða bara soðinn fisk-
ur í hádegismat. Svo „ræstum“ við líka fisk.
Á sunnudögum var alltaf smá tilbreyting í
matargerð t.d. gerðar fiskbollur sem þóttu
hreint góðgæti. Á sunnudögum var ekki
róið. Þá var lesinn húslestur og sálmar
sungnir. Á laugardögum var skúrinn þrif-
inn, trégólfið skrúbbað vel, föt þvegin,
stoppað í sokka o.fl. Þetta voru þrifnir og
reglusamir menn.
- Þið hafið ekki lent í neinum svaðil-
förum á sjó þetta sumar?
- Ekki var það nú sem betur fer að ráði.
Við lentum að vísu einu sinni í mjög slæmu
veðri og vorum hætt komnir en það fór allt
vel. Það sem ég minnist einna helst frá þeim
degi var að ég fékk slæmt rasssæri eftir
róðurinn við þessar erfiðu aðstæður. Ekki
heyrði ég hina tala um að þeir hefðu merkt
neitt slíkt. En ég var ungur og
„óharðnaður“. Annars var rasssæri vel
þekkt meðal sjómanna sem stunduðu
róður. Og undur var ég sár í hossanum þeg-
ar róið var út næst.
Svo var skyndilega kominn heimfarartími.
Við fórurn heirn með gufuskipinu Grana.
Auðvitað var farið í berjamó og tínt í boxin
undan kleinunum og smákökunum sem
við komum með að heiman.
- Hittuð þið aldrei aðra færeyska út-
róðrarmenn á Austurlandi?
- Nei, það var lítið um það. Lífið gekk út
á að veiða og aftur veiða. Þó vissi ég til að
það þótti viðburður t.d. að fá bréf að
heintan svona um almælt tíðindi veðrið og
búskapinn. Fyrir kom að útróðrarmenn
skrifuðu heim. Þekkt er sagan af manninum
sem gjarna vildi skrifa konu sinni, en var
ekki vel skriffær, fékk því vin inn til að
skrifa fyrir sig á dönsku auðvitað. og sagði í
lok bréfsins:
„Kœra kone, kœre b0rn,
jeg bor hos en gammel 0rn.
Fjorden, den er fidd af is,
fisken er sá lav i pris.
Men kœra kone, vœr kun trpst,
jeg skal komme hjem í hpst
med et dampskip, som har post,
for at bringe vetrarkost“.
Þetta var súsum ekkert sældarlíf á ís-
landi, ég kynntist engu fólki saknaði
einskis og enginn saknaði mín. Ég var
því undur feginn að koma heim aftur.
Fyrir sumarkaupið mitt keypti ég síðan
fyrstu ,.útlensku“ fötin sem ég eignaðist.