Þjóðviljinn - 08.06.1983, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 8. júní 1983.
DIOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýðshreyf-
ingar og þjóðfrelsis
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastióri: Guörún Guðmundsdóttir.
Ritstjorar: Árni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan Ólafsson.
Umsjónarmaður Sunnudagsblaðs: Guðjón Friðriksson.
Auglýsingastjóri: Sigríður H. Sigurbjörnsdóttir.
Afgreiðslustjóri: Baldur Jónasson.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Blaðamenn: Auður Styrkársdóttir, Álfheiður Ingadóttir, Helgi Ólafsson,
Lúðvík Geirsson, Magnús H. Gíslason, Ólafur Gíslason,
Óskar Guðmundsson, Sigurdór Sigúrdórsson, Valþór Hlöðversson.
íþróttafréttaritari: Víðir Sigurðsson.
Utlit og hönnun: Helga Garðarsdóttir, Guðjón Sveinbjörnsson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Atli Arason.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Auglýsingar: Áslaug Jóhannesdóttir, Ólafur Þ. Jónsson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Jóhannes Harðarson.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Sæunn Óladóttir.
Húsmóðir: Bergijót Guðjónsdóttir.
Bilstjóri: Sigrún Bárðardóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Gunnar Sigurmundsson,
Ólafur Björnsson.
.Pökkup: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir
Utkrjyrsla. afgreiðsla og auglýsingar:
Síðumúla 6, Reykjavík, simi 81333.
Umbrot og setning: Prent.
Prentun: Blaðaprent h.f.
Að lifa við eld
• í dag, þann 8. júní, eru rétt 200 ár liðin frá upphafi Skaftár-
elda. Þeir miklu jarðeldar á Síðumannaafrétti kölluðu yfir
íslensku þjóðina sárari neyð en nokkrar náttúruhamfarir aðrar
bæði fyrr og síðar.
• í Móðuharðindunum, sem fylgdu Skaftáreldum, féllu fyrst
grös og annar jarðargróður, þá búpeningur, sem ekki hafði
lengur neitt til að nærast á og loks mannfólkið úr hungri og
harðrétti.
• Talið er að á hörmungardögum Móðuharðindanna hafi
fallið hér yfir 50% nautgripa, um 77% hrossa og um 82% alls
sauðfjár í landinu. í frumstæðu bændaþjóðfélagi, þar sem
kvikfjárræktin var helsti bjargræðisvegurinn, hlutu afleiðingar
slíks fellis að verða hrikalegar íyrir mannfólkið. Enda fór það
svo, að hér féllu um 10.000 manns og drjúgur hluti hinna, sem
eftir lifðu, mátti kosta sér öllum til að fá lífinu borgið, og skall
þá víða hurð nærri hælum.
• Við upphaf Skaftárelda voru Islendingar nær 49.000. Þrem
árum síðar hafði fækkað niður í liðlega 38.000. Röskur fimmt-
ungur þjóðarinnar var fallinn. Öskufallið frá jarðeldinum í
Lakagígum náði um land allt og reyndar sáust þess einnig
merki víða erlendis.
• Þótt fólk félli um nær allt land kreppti þó harðast að í
sveitum Vestur-Skaftafellssýslu þar sem fjölmargar jarðir al-
eyddust, og hurfu sumar undir hraunflóðið með húsum og
högum. Á árunum 1783 til 1785 dóu 225 af 601 íbúa í sóknum
séra Jóns Steingrímssonar á Prestsbakka samkvæmt skýrslu
hans, eða meir en þriðjungur mannfólksins.
• í sögu þjóðar eru 200 ár ekki langur tími. Mörgum nútíma-
manni kann reyndar að virðast sem langt sé um liðið og líf
þjóðarinnar í landinu á fyrri tímum komi okkur ekki lengur
við. Sá sem þannig týnir þeim þræði, sem líf hans er sprottið
frá, glatar hins vegar einnig sjálfum sér, og fer villtur vegar,
þótt heimsins glys sýnist allt í hendi.
• Við sem nú lifum í landinu eigum kynslóð Móðuharðind-
anna fyrir 200 árum stórt að þakka. Hennar seigla og þrek í
raunum barg lífi okkar þegar tæpast stóð, - lífi barnanna sem
þá uxu úr grasi á hörmungarinnar tíð og þar með okkar lífi,
sem erum þeirra niðjar.
• Þótt mannfall yrði mikið í eldraun Skaftárelda, þá var einmg
safnað í reynslusjóð á þeim dögum.
• í þann dýra reynslusjóð sóttu menn lengi síðar kraft og þor,
þegar betri tíð var gengin í garð. Og auðvitað var það engin
tilviljun, að einmitt sú kynslóð, sem átti feður sína og mæður í
eldlínu Móðuharðindanna, - hún varð fyrst til að reisa við hún
merki sjálfstæðisbaráttu okkar á 19. öld og hefja alhliða fram-
farasókn á sviði menningar og atvinnulífs. í lífi einstaklinga og
þjóða þá er afturbatinn jafnan heillatími.
• Við sögðum áðan að 200 ár væru ekki langur tími í sögu
þjóðar. Svo skammur reyndar, að ýmsir þeir sem fæddir voru á
árunum 1830 til 1850 náðu í æsku sinni að líta augum fólk sem
lifað hafði í Skaftáreldum og svo í elli sinni þau böm, sem sum
lifa enn meðal okkar og nú em gamalt fólk. Þannig fléttar
tíminn reipið langa.
• Um þá miklu plágu, sem hér höfst fyrir 200 árum réttum,
hafa varðveist ýmsar samtímaheimildir. Merkast er þar Eldrit
og ævisaga Jóns Steingrímssonar, prófasts á Prestbakka á Síðu.
• Gefum þeim gamla presti orðið: - „Hér lifðu menn í sælgæti
matar og drykkjar, sumir orðnir svo matvandir, einkanlega
þjónustufólk, húsgangslýður og letingjar, að ei vildu nema þá
allra bestu og krydduðustu fæðu. Drykkjuskapur og tóbaks-
svall fór að sama lagi, að á einu ári upp gekk hér í gildi,
heimboð og þess kyns brennivín upp á 4000 fiska, eftir sem ég
með öðmm vitanlega samanreiknuðum, er svo hátt steig, að
prestar fundust þeir hér, sem ei þóttust geta framflutt með
reglu og andakt guðsþjónustugjörð nema fyrir brennivínstil-
styrk, hverjum og svo urðu síðan sín hús í eyði látin, og margra
annarra sem féllu á sömu sveif.“
• Þannig lýsir Jón því ljúfa en andavaralausa lífi, sem lifað var
á Síðunni næstu árin fyrir eld og sparar ekki umvandanir,
hvorki við fátæka né ríka. Hans trú var sú, að þau rámu
regindjúp, sem tóku að ræskja sig upp um Laka á morgni
hvítasunnudags, þann 8. júm 1783, væm aðeins verkfæri í
hendi þess almættis, sem með verðugum hætti refsaði hinum
drambsömu, þegar úr hófi keyrði.
• Við emm máske svolítið annarrar skoðunar, enda öldin
önnur en forðum og meira til skipta bæði af mat og drykk, svo
ekki sé nú minnst á tóbak og brennivín fyrir presta og hús-
gangslýð. Fátt mun samt hollara nú mörgum manninum en
það, að bera sínar eigin bækur saman við eldrit og önnur skrif
þess manns, sem best styrkti sitt fólk þegar mest á reyndi.
k.
klippt
Albert með
yfirfrakka
Albert Guðmundsson er í
undarlegri stöðu gagnvart flokks-
eigendafélaginu í Sjálfstæðis-
flokknum og Morgunblaðsklík-
unni. „Margir bíða með eftir-
væntingu aðgerða hins nýja fjár-
málaráðherra“, sagði Morgun-
blaðið þegar það var að setja
fram óskir sínar um samdrátt op-
inberra umsvifa á dögunum. Og
sagt var að bankastjórarnir í flok-
knum treystu ekki Albert til að
gegna embætti viðskiptaráðherra
einsog hugur hans stóð til.
Nú hefur Albert látið hafa sig
út í það að taka við sérlegum full-
trúa Jóhannesar Nordal og
flokkseigendafélagsins, einum
harðsvíraðasta leiftursóknar-
manni flokksins, Geir Haarde.
Haarde hefur á undanförnum
árum verið á launum hjá Nordal
Seðlabankastjóra sem hagfræð-
ingur, hann sat í olíuviðsskipta-
nefndinni, er í stjórn Kísilmálm-
vinnslunnar og fleiri opinberum
störfum hefur hann gegnt
(„báknið burt“ er slagorð ung-
liðadeildarinnar). Þá er Geir Ha-
arde formaður Sambands ungra
Sjálfstæðismanna - og hefur sem
slíkur gefið út harðorðar yfirlýs-
ingar um Gunnar Thoroddsen og
stuðningsmenn hans. Albert hef-
ur nú gert þennan leiftursókn-
armann að nánasta ráðgjafa
sínum.
Útþensla
Davíðs
Hún getur verið óþægileg fyrir
suma reglan um að opinberir
aðilar þurfi að auglýsa eftir um-
sóknum um störf. Það sannaðist
um helgina þegar öll blöð birtu
auglýsingu frá borgarstjóranum í
Reykjavík þar sem hann óskaði
eftir umsóknum um starf lög-
fræðings á skrifstofu borgarverk-
fræðings. Hann gumaði nefnilega
Vígbúnaðarkapphlaupið:
„Bandaríkjamenn hafa
náð yfirhöndinni"
„Bandaríkin hafa náð yfirhond-
inni i kjarnorkuvígbúnaðarkapp-
hlaupinu. Fyrir 1-2 árum voru
élríkin meö
fram úr þeim“ sagði Kichard
Thornlon, prófessor i sögu og
alþjóöasamskiptum, á blaða-
mikið af því í haust að fækkað
hefði verið í toppnum hjá em-
bættismannaliðinu einmitt með
því að sá sem þessari stöðu
gegndi, Hjörleifur Kvaran, flyt-
tist í hærri stöðu: stöðu skrif-
stofustjóra hjá borgarverk-
fræðingi. Ekki væri neinn annar
ráðinn í hans stað! Já, þetta er
auma reglan, ekki satt? Það hefði
verið miklu þægilegra fyrir borg-
arstjóra að geta bara ráðið í
stöðuna án auglýsingar, - þá
hefði klippari t.d. haldið að til-
flutningurinn í embættismanna-
toppnum í haust hefði sparað
borginni eitt stöðugildi eins og
borgarstjóri sagði. Nú veit hann
betur og borgarbúar líka!
Með
yfirhöndina
„Bandaríkin hafa náð yfír-
höndinni í kjarnorkuvígbúnaðar-
kapphlaupinu. Fyrir 1-2 árum
voru Sovétríkin með yfírhöndina
og standa okkur framar á vissum
sviðum enn, en í dag höfum við
komist fram úr þeim“. Þetta
sagði Richard Thornton, prófess-
or í sögu og alþjóðasamskiptum,
á blaðamannafundi í Menningar-
stofnun Bandaríkjanna í fyrradag
að sögn Alþýðublaðsins. Klipp-
ari óskar Bandaríkjamönnum
innilega til hamingju.
Matthías gegn
Matthíasi
Ákvörðun Matthíasar Bjarna-
sonar heilbrigðisráðherra að fella
niður reglugerð um endur-
greiðslu á 20% af almennum
tannviðgerðarkostnaði var mikið
hreystiverk. Þar snerist ráðherr-
ann Matthías Bjarnason gegn
þingmanninum Matthíasi
Bjarnasyni og hafði betur. Matt-
hías Bjarnason var nefnilega
meðflutningsmaður að frumvarpi
Jóhönnu Sigurðardóttur á þingi í
vetur, þar sem þau vildu ekki láta
sér nægja að þingið samþykkti
heimild til slíkrar endurgreiðslu
með setningu reglugerðar, held-
ur vildu þau njörva þessa ákvörð-
un niður með breytingum á
lögum um almannatryggingar.
Jóhanna var upphaflega með
hugmyndir um skattafslátt vegna
tannlæknakostnaðar, en eins og
hún segir réttilega í Alþýðublað-
inu vildi meirihluti þings „heldur
fara þá leið að láta almannatrygg-
ingar greiða 20% kostnaðar".
Reglugerð Svavars Gestssonar
var því sett í fullu samræmi við
vilja meirihluta Alþingis og í
góðu samræmi við óskir Jóhönnu
og Matthíasar þingmanns
Bjarnasonar. Fyrir lá og yfirlýs-
ing fjármálaráðherra um að fjár-
veiting væri næg til þess að standa
undir þessum útgjöldum.
Vegna þess að Matthías ráð-
herra snerist gegn Matthíasi þing-
manni hafa hlaupastrákar íhalds-
ins reynt í pressunni að verja
hann með fúkyrðum í garð Svav-
ars Gestssonar og m.a. talað um
„fölsku tennurnar" hans Svavars
og að honum sé nær að „bursta
betur tennurnar". Óskar Magn-
ússon fréttastjóri DV segir m.a.
að menn eigi sjálfir að gæta tanna
Um afnám reglu-
gerðar um tann-
lækniskostnað:
Jóhanna Slguröardóttir
„Ráðherrann Matthías
Bjarnason ósammála
þingmanninum
Matthíasi Bjarnasyni"
segir lohanna Siguröardottit
sinna en ekki ríkið. Hver er sjálf-
um sér næstur, og étiði það sem
úti frýst, er boðskapurinn þessa
dagana.
-ekh
og skoriö
Islenskur
Biedermann
Það er háttur þeirra sem hvað
mest vinna að því að efla engil-
saxnesk áhrif á íslandi á kostnað
annarra menningaráhrifa, svo
sem norrænna, að tala í tíma og
ótíma um öll þau leiðindi sem
sænskt sjónvarps- og kvikmynda-
efni hafi í för með sér. Þessa
flatneskjuklisju éta svo aðrir
minni spámenn upp og fer hún
stundum ólánlega í munni þeirra
eins og henti einn kollega á DV í
gær. Hann skrifar svo um sjón-
várpsdagskrána:
„Það síðasta sem ég reyndi að
fylgjast með á dagskrá sjónvarps í
gær var sænska leikritið Bieder-
mann og brennuvargarnir. Ég
segi reyndi, því mér fannst þetta
endaleysa frá upphafi til enda, ef
svo má að orði komast'1....
„Glápið á sænska vandamálaleik-
ritið tók svo mjög á kraftana að
ég nennti ekki að glápa á Möggu
Thatcher og co, enda finnst mér
kerlingin þrautleiðinleg".
Hér mætti segja að sænsk
vandamálaleikrit kæmu nokkru
til leiðar, ef það væri ekki svo að
leikritið um Biedermann er eftir
Svisslendinginn Max Frisch og
var flutt af fínnskum leikurum.
Og þetta sígilda verk fjallar raun-
ar um fólk sem vill ekki fyrir
nokkurn mun horfast í augu við
raunveruleikann, og réttir frekar
brennuvörgunum eldspýtur held-
ur en að leggja eitthvað á sig til
þess að stöðva þá.
-ekh