Þjóðviljinn - 02.07.1983, Blaðsíða 16

16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 2. - 3. júlí 1983

NflTO
KJARNORKU-
SPRENGJUR
NEITAKK
MAÐUR OG
UMHVERFI
Að hugsa um umhverfi sitt.
Nýlega fjallaöi ritsnillingurinn Flosi
Ólafsson um hugtakið vandamál í viku-
legum pistli sínum í Þjóðviljanum og þá
einkum og sér í lagi um þá áráttu sumra að
húa til vandamál eöa próblem úr öllum
sköpuðum hlutum. Nú erégsammála Flosa
svo langt sem þaö nær þ.e.a.s. að menn
ættu ekki að íþyngja langþreyttum huga
sínum með áhyggjum af meira og minna
tilbúnum viðfangsefnum. baö eru nefnilega
til alvöru vandamál og þau mörg hver stór
og þaðer bæöi þarfara ogeðlilegra að menn
velti vöngum yfir þeim. Ög þá er ég kominn
að fyrsta vandamálinu sem ég ætlaði ;ið
fjalla um, sem er hve lítið menn hugsa um
vandamálin.
Sjóndeildarhringur mannanna er misjafn
og eftir því að nokkru leyti viðfangsefni
hugans. Margir hafa eflaust hugsað um það
í gær hverju þeir ættu að klæðast í dag eða
hvernig veðrið yrði um helgina. Aðrir hafa
trúlega leitt hugann að efnahagsmálum
heimilis síns eða fjölskyldu. Einhverjir ver-
ið með áhyggjur af ástandi þorskstofnsins
og efnahagsmálum þjóðarinnar, en hvað
voru þeir margir sem veltu fyrir sér framtíð
mannkynsins og lífs á jörðinni? Meðfylgj-
andi mynd sýnir í grófum dráttum hvernig
viðfangsefni mannanna skiptast í tíma og
rúmi. Niöurstaðan, og kemur engum á
óvart, er að langflestir eru uppteknir af
viðfangsefnum sem snerta nánustu framtíð
og eigin umhverfi.
Ég er ekki að gera lítið úr hversdags-
legum vandamálum Péturs og Páls þó ég
segi að sá tími sé kominn að allur almenn-
ingur veröi nú að láta sig fleira varða en
nánasta umhverfi sitt og leiða hugann einn-
ig að öðrum og alvarlegri málefnum en
þeim hvernig veðrið veröi á morgun. Og
það sem gerir þetta brvnt er tilkoma vanda-
mála sem vegna tæknibyltingar mannkyns
og stærðar sinnar eru í eðli sínu alþ jóðleg og
snerta bæöi mig og þig og alla aðra íbúa
jarðarinnar beint. Eg á hér við hluti eins og
gereyðingarvopn, mengun og offjölgun
mannkynsins og ntun víkja betur að því
síðar. En hvað kemur þetta nú okkur við
hér upp á tsaköldu landi kann nú einhver að
spyrja og honum er best að svara strax. Jú
við myndum farast á kjarnorkubálinu rétt
eins og hinir, mengun berst hingað og mun
berast í auknum mæli ef ekkert verður að
gert og síðast en ekki síst erum við hluti af
menningar og viðskiptaheild heimsins og
það velferðarþjóðfélag sem við búum nú
við fær ekki staðist án samgangna og sam-
skipta við aðrar þjóðir. Pví miður er það
ekki svo einfalt að við getum lokað að okk-
ur og einbeitt okkur að lausn eigin vanda-
mála eingöngu. Ffvað stoðar það okkur t.d.
að herða sultarólina og rækta upp þorsk-
stofninn ef ástandið í alþjóðamálum
breytist skyndilega og þorskur verður verð-
laus árið sem við ætlum að veiða 400 þúsund
tonn? Nú er þetta samt það sem við eigunt
að gera og vonandi ætlurn við að gera en við
þurfum auk þess að láta okkur varða það
sent er að gerast í kringum okkur og leggja
þar okkar lóð á réttar vogarskálar.
Aðstedjandi vandi
Flér er ekki tóm til að rekja allar þær
ógöngur sem mannkvnið hefur ratað í á
vegferð sinni síðustu áratugi eða aldir.
Sannanlega er af nógu að taka en ég læt
duga að drepa hér á nokkur dekkstu
óveðurskýin sem hrannast upp við sjón-
deildarhringinn og eru sum hver reyndar
komin uggvænlega hátt á loft.
Vígbúnaðarkapphlaup stórveldanna og
tilkoma gerðeyðingarvopna er þar í alger-
unr sérflokki. Sú staðreynd að örfáir menn
hafa á höndum völd og búnað til að gereyða
mannkyninu ekki aðeins einu sinni heldur
margoft hangir yfir okkur eins og sverð.
Hingað til hafa tilraunir framámanna við-
Steingrimur J. Sigfússon alþingismaður skrifar
Stórveldin standa hvert framan
í öðru eins og risavaxnir fávitar
í kúrekaleik meðan vopnin
hlaðast upp og nálgast það sí-
fellt að stjórna sér sjálf
komandi stórvelda til að hafa hemil á þeirri
óheillaþróun sem vígbúnaðarkapphlaupið
er reynst nær algerlega árangurslausar.
Stórveldin standa hvert framan í öðru eins
og risavaxnir fávitar í kúrekaleik meðan
vopnin hlaðast upp og nálgast það sífellt að
stjórna sér sjálf. Hér þarf að koma til svo
voldug hreyfing almennings um heim allan
að misvitrir stjórnmálamenn, atvinnuher-
menn, leigupennar og síðast en ekki síst
vopnaframieiðendur hitti fyrir ofurefli.
Mengun er annað stórvandamál sem þeg-
ar hefur drepið dyra hjá mörgum þjóðum
með alvarlegum hætti. Árlega er fjöldi
dauðsfalla í mörgum stórborgum rakinn
beint og óbeint til mengunar. Slys með eit-
urefni eru tíð og varanleg mengun ógnar
öllu lífi á heilum svæðum. Mengun er þegar
orðin alþjóðlegt vandamál sent lætur landa-
merki á jörðu niðri ekki aftra försinni. Gott
dæmi um það er sýrumengun vatns og
jarðvegs í Skandinavíu en meira en helm-
ingur þeirra efna sem ntenguninni valda
berast að með menguðu lofti frá iðnríkjum
sunnar í álfunni. Hingað til hafa menn
gjarnan leyst mengunarvandamál í sínu
nánasta umhverfi nteð háunt reykháfum
eða með því að grafa úrgangsefni eða
fleygja þeim í sjóinn en auðvitað er þetta
ekkert annað en að skjóta vandamálinu á
frest eða flytja það til annarra. Hér þarf að
ráðast að róturn meinsins og þar má enginn
Nærtækust verkefni okkar eru
störf aö afvopnunarmálum og
friöarmálum meö herlaust og
hlutlaust ísland innan kjarnork-
uvopnalauss svæöis sem loka-
takmark á heimavelli
undan skorast, málið kemur okkur öllum
við.
Þverrandi auðlindir og rányrkja lífrænna
auðlinda sem eiga að endurnýjast ef allt er
með felldu er enn einn höfuðverkurinn.
Hafa menn leitt að því hugann í allri um-
ræðunni um nýjar álverksmiðjur og birgðir
jarðarinnar af áli, eða hráefnum til ál-
iðnaðar, munu aðeins endast í fáeina ára-
tugi í viðbót? Miskunnarlaust er gengið á
skóga jarðarinnar, ekki síst í þróunarlönd-
unum svonefndu, meðófyrirsjáanlegum af-
leiðingum á vistkerfi og jafnvel veðurfar
hnattarins. Þróunarlöndin afsaka rányrkju
sína með sárri neyð og vanþekkingu, rétt
eins og við afsökum meðferð forfeðra okk-
ar á landinu, en hverju er til að svara um
ástand fiskistofna á Islandsmiðum í dag?
Var það neyð, vanþekking eða eitthvað enn
annað sem þar réði ferðinni? Nei, núlifandi
kynslóð getur ekki öllu lengur ausið upp
auðlindum jarðarinnar af sama grandvara-
leysi og hingað til, því jafnvel þó við kjósum
að stinga höfðinu í sandinn og halda
leiknum áfram, verða ýmis mikilvæg
jarðefni á þrotum um eða uppúr alda-
mótum og höfuðstóll ýntissa mikilvægra
endurnýjanlegra auðlinda hruninn.
Offjölgun mannkynsins og samfara því
stöðugt vaxandi hungursneyð og örbirgð.í
heilum heimshlutum eru vandamál sem
mörgum Islendingum finnast eflaust fjar-
læg. En efnahagslegt og stjórnmálalegt
jafnvægi í heiminum er einfaldlega undir
því komið að við þessu verði brugðist og
það fljótt. Gerbreyta þarf tekjuskipting-
unni í heiminum og taka samskipti norðurs
og suðurs, austurs og vesturs til gagngerrar
endurskoðunar. Vesturlönd verða að átta
sig á því að tími nýlendna og þrælahalds er
liðinn og þjóð eins og Bandaríkin, sem telur
um 6% af íbúum jarðarinnar, getur ekki
vænst þess að njóta afraksturs 40% af auð-
lindum jarðarinnar unt aldur og eilífð. Það
er mikill misskilningur, ekki síst siðferði-
legur, að við íslendingar eigum að sitja
álengdar og hafast ekki að þegar þessi mál
eru rædd og láta síðan nokkra mola falla af
nægtaborði okkar við og við til að friða
samviskuna. Því einnig framtíð okkar sem
siðmenntaðrar þjóðar í sjálfstæðu landi er
undir því komin að þessi mál verði leyst.
Ég gæti lengt til mikilla muna listann yfir
þau óveðurský sem ógna tilvist mannlegs
lífs á jörðinni en læt þetta duga að sinni.
Þegar sýnt er í þróunarsögu lífsins hér á
hnettinum kemur í ljós að tegundir hafa
komið og farið. Náttúran er mannleg og
henni verða á mistök eins og öðrum, eða
hvað? Er það e.t.v. skynsamlegt frá sjónar-
hóli þróunarinnar séð að þær tegundir sem
verða of fyrirferðamiklar í víki lífríkinu
fyrir hægfara og stöðugri þróun á breiðari
grundvelli? Vitsmunaverur framtíðarinnar,
sem vonandi munu byggja þessa jörð,
verða að svara því hvort tilkoma mannsins