Þjóðviljinn - 29.10.1983, Blaðsíða 15

14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 29.-30. október 1983
Helgin 29.-30. október 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
Einn af óléttukjólunum - eitthvað sem blómstrar á bak við tjöldin Hvað er það sem ekki getur gerst í bók?
samvaxið stól sem á að sýna að konur eru bundnar með börnin.
Viðtal
við
Ragnheiði
Jónsdóttur
grafík-
listamann
Ég setmigíspor karlanna
— er dálítið svöl og helli
mér út í hlutina
Vanmáttarkennd og
slæm sámviska hrjáir
marga konuna, hugsa ég
Grafíkin hefur orðið mér
árátta þó að þetta sé
sóðavinna að ýmsu leyti
- Hvað olli því að þú hættir í málverkinu?
- Abstraktið var, þegar ég lít til baka,
fyrir mér aðeins form og litir, ég gat ekki
sagt það sem ég vildi segja. Það er ákaflega
misjafnt hvernig efni höfða til listamanna.
Ætingar standa í raun og veru nær skúlptúr
en málverki. Haustið, sem ég hélt þessa
málverkasýningu, fór ég á grafíknámskeið
hjá Einari Hákonarsyni í Myndlista- og
handíðaskólanum og mér fannst gafíkin
skemmtileg og hún hefur síðan orðið mér
árátta þó að þetta sé sóðavinna að ýmsu
leyti. Yfirleitt hef ég síðan unnið í svart-
hvítt eða mjög dempaða liti.
Parísardvöiin
- Þú hlýtur að eiga mjög góðan mann úr
því að þú hefur getað samræmt myndlistina
svona fjölmennu heimili?
- Já, maður kemst ekki í gegnum svona
vinnu og nám nema með mjög góðu sam-
starfi við maka sinn. Hafsteinn, maðurinn
minn, hefur alltaf haft mikinn áhuga á
myndlist og hefur hvatt mig ótæpilega.
Hann er líka minn besti gagnrýnandi og ég
tek 100% mark á því sem hann segir og
umfram aðra. Hann hefur líka veitt mér
ómetanlega aðstoð og sagar t.d. alltaf út
plöturnar fyrir mig. Eg vinn myndirnar í
sink eða kopar og það þarf að saga eftir
línunum sem maður hefur markað í plötu-
na. Það krefst mikillar nákvæmni og hand-
styrks.
- Þú fórst til náms erlendis?
- Eftir tveggja ára nám á kvöldnám-
skeiðum í grafík hér heima fór ég til Parísar
vorið 1970 og var þar fram í október. Ég
komst inn á mjög þekkta vinnustofu hjá
S.W. Hayter í Atelier 17 og það varð mér
mikils virði, ekki síst að kynnast öðrum
listamönnum víðs vegar að úr heiminum
sem voru á vinnustofunni. Hayter hafði
fundið upp sérstaka aðferð við litætingu,
sem ég lærði, en hún er fólgin í því að hægt
er að þrykkja mynd í mörgum litum, aðeins
með einni plötu og allt í senn. Svo var ég um
tíma hjá öðrum grafíklistamanni í París,
líka mjög þekktum. Hann heitir Johnny
Friedlaender og hann hafði allt aðra að-
ferð, notaði rnargar plötur fyrir sömu
mynd. Þessir tveir töldu sig víst báðir kenna
bestu aðferðina í litætingum og lítill vin-
skapur þar á milli. Ég var kannski fyrir
hádegi hjá öðrum en eftir hádegi hjá hinum
og þorði hvorugum að segja frá því að ég
væri hjá hinum. Ég lærði mikið á að sjá
hvernig þessir ólíku listamenn unnu. Þarna
náði ég sem sagt valdi á mismunandi tækni
og það er í raun og veru það eina sem hægt
er að læra í myndlist. Síðan á eftir að koma í
ljós hvort maður sjálfur hefur eitthvað að
segja.
Séð með
augum konu
- Og hvað hefur þú að segja?
- Það er nú sitt af hvoru tagi og alltaf
spurning hvort fólk skilur hvað maður er að
fara. Að vissu leyti er ég að lýsa sjálfri mér,
mínum tilfinningum, viðhorfum og minni
reynslu. í allri listsköpun er höfundurinn á
bak við tjöldin. Þótt hann reyni að dyljast,
noti alls kyns tákn og flækjur, þá er það jú
alltaf hann og enginn annar sem teflir við
sjálfan sig og lýsir eða ljóstrar upp eigin
tilfinningum og viðhorfum. Það er hann
sem er sögumaðurinn. Áhorfandinn lýsir á
sama hátt sjálfum sér best eftir því hvernig
hann spáir í taflið eða hvernig hann ræður
söguna.
Það hefur sjálfsagt virkað á margt fólk sem töluvert sjálfsálit að kona með fullt
hús afbörnum færi tilParísarað læra myndlist
Myndir:
Magnús.
Texti:
GFr.
- Mér virðist að staða konunnar sé þér
hugleikin í þínum verkum. Mér detta t.d. í
hug óléttukjólarnir.
- Það fer ekkert á milli mála að staða
konunnar er mér hugleikin og ég held að
það hljóti að teljast eðlilegt að ég tjái mín
viðhorf, séð með augum konu. Óléttukjól-
arnir eiga að reyna að sýna eitthvað sem er
að blómstra bak við tjöldin og gleðjandi
eftirvæntingu - en jafnframt festi ég þá á
snúru eða geri þá samvaxna stólum sem
sýnir að konur eru bundnar með börn sín.
Það heftir konur mjög mikið á vissu ævi-
skeiði að eiga og ala börn. Það er mikil
togstreita að gæta barna og ætla á sama tíma
að vinna að einhverju öðru. Að eignast
börn og sjá þau þroskast og vaxa úr grasi
finnst mér einhver stærsta gjöfin sem okkur
hlotnast. Óléttukjólarnir voru í sumar á
sýningu í ákaflega virðulegri höll í Monaco.
Frakkarnir skrifuðu að þessar myndir væru
súrrealístískar og kvíðablandnar. Þeir vildu
gera þetta svo dramatískt. Svo frétti ég að á
sýningi«í Japan hefði fólk staðið fyrir frarn-
an þessar sömu myndir og skellihlegið, því
fannst þessir þreyttu kjólar mjög svo bros-
legir. Ein kona, sem var nokkuð við skál og
ég hitti, lýsti því yfir að sér fyndist þeir
ógeðslegir. Ég hváði við en hún vildi ekki
gefa neina skýringu. Eftir að hún hafði
fengið sér nokkur glös í viðbót tjáði hún
mér að sér fyndust þeir ógeðslegir af því að
hún væri með slæma samvisku. Hún hefði
tvisvar látið eyða fóstri. Svona geta myndir
höfðað misjafnlega til fólks og þjóða og
lýsir það þeim best sjálfum.
Tertukerlingin
í Toronto
- Svo varstu með konu sem var með tertu
á hausnum.
- Já, það er konan sem drukknar í sinni
eigin tertu. Ég hitti tertukerlinguna í eigin
persónu í Toronto í Kanada. Hún var pían-
ókennari, ágætlega menntuð og vel efnuð,
gift og þriggja barna móðir. Hún var svo
flink að búa til tertur að hún fór út í það að
eyðg ævi sinni í að baka og selja tertur og
talaði ekki um annað en tertur hvað sem
viðræðuefnið var hjá öðrum'. Þetta hefur
gerst hjá ákaflega mörgum konum, þær
drukkna í sjálfum sér og nýta ekki hæfileika
sína. f síðustu mynd minni hefur hún tekið
slæðuna frá andlitinu og þá kemur í ljós að
hún er öll sprengd og nefið af henni; að vera
með brotið nef táknar að hafa misst alla sína
reisn og virðingu, sögðu Grikkir til forna.
Samt brosir hún vandræðalega. Hvað ann-
að getur hún gert? Það að ég hitti þessa
konu í Toronto varð kveikjan að myndröð
minni. Þannig upptendrast maður oft af
ótrúlegustu smáatriðum.
Vanmáttarkennd
og slæm samviska
- Finnst þér ekki konur hafa vaknað til
lífsins á allra síðustu árum?
- Jú, gífurlega. Það er stórkostlegt að sjá
hvað margar ungar konur og jafnvel eldri
konur eru í námi þrátt fyrir börn og bú.
Þetta þýðir að fleiri konur með betri
menntun og meiri reynslu verða innan
nokkurra ára orðnar virkari þátttakendur
úti í hringiðu þjóðlífsins. Vanmáttarkennd
og slæm samviska hrjáir marga konuna,
hugsa ég.
- Á það við um þig?
- Já, þegar ég var að vinna að myndlist-
inni fannst mér ég alltaf vera að svíkjast um
og þetta var hálfgerð pína. Gólfin voru ekki
skúruð og það sauð upp úr pottunum og
kviknaði í kartöflunum. Þessi slæma sam-
viska fylgir ótrúlega mörgum konum. Þær
biðjast næstum því afsökunar ef þær fást við
eitthvað annað en heimilisstörfin. Ég held
að konur séu samviskusamari en karlar.
Þær eru alltaf að velta hlutunum fyrir sér og
eyða þannig dýrmætum tíma. Ég hef reynt
að losa mig undan þessu og set mig þá í spor
karlanna - er dálítið svöl og helli mér út í
hlutina.
- Varstu ekki gagnrýnd þegar þú hljópst
frá manni og börnum og fórst til náms til
Parísar?
- Það hefur sjálfsagt virkað á margt fólk
sem töluvert sjálfsálit að kona með fullt hús
af börnum færi til Parísar til að læra mynd-
list. Nú þætti þetta ekkert mál. Afstaðan
hefur breyst alveg gífurlega. Ég hefði sjálf
aldrei getað þetta nema með góðu sam-
þykki mannsins míns og aðstoð ágætra ætt-
ingja.
- Hvað eiga bækurnar að tákna sem þú
hefur verið með í myndum þínum að und-
anförnu?
- Hvað er það sem ekki getur gerst í bók?
Hún gefur þér frelsi, getur leyst hug-
myndaflugið úr læðingi.
- Þær eru sumar loðnar?
- Já, það verður hver að sjá út úr því það
sem hann vill, það er ekki hægt að gefa upp
neina uppskrift.
- Þú ert þá að skrifa þínar eigin bækur
með þessum myndum?
- Já, það má segja það.
Árangurinn að koma í Ijós
- Hvað viltu segja um velgengnina sem
þú hefur átt að fagna heima og erlendis
undanfarin ár?
- Það er fyrst núna sem árangur er að
koma í ljós af öllu þessu striti. Fyrir nokkru
síðan hringdi t.d. í mig Svii, Per-Olov
Börjeson, bókaútgefandi og galleríeigandi
og spurði hvort ég vildi vinna fyrir sig mynd-
ir í möppu. Hann ætlar að kaupa af mér allt
upplagið af 5 myndum, 55 eintök af hverri.
Ég á að afhenda þær í mars og hann ætlar
síðan að dreifa þeim til gallería í Bandaríkj-
unum, Japan og víða urn Evrópu og kynna
þær á listahátíðum. Þessi Svíi hefur gefið út
vandaðar listaverkabækur og hefur sam-
bönd víða.
- Og það eru myndir eftir þig á sýningum
erlendis núna, skilst mér?
- Já, það eru t.d. myndir eftir mig á sýn-
ingu í París er nefnist Arts contemporains
Paris 83 og einnig á sýningum í San Franc-
isco. Ég nefndi áðan sýninguna í Monaco.
Það er bara verst að ég get yfirleitt ekki
farið og verið við opnun þessara sýninga þó
að mig langi óskaplega til þess. Það kostar
nú pening. Ég fékk blaðaúrklippur frá
Monaco og við opnunina mætti allt fína
slektið þ.á m. furstafjölskyldan.Mér hefur
verið boðið að taka þátt í þessari sýningu að
ári og kannski kemst ég þá.
- Og þú hefur fengið alþjóðleg verð-
laun?
- Já, fjórum sinnum. Ég hef tvisvar feng-
ið verðlaun í Frechen í V-Þýskalandi, einu
sinni á Gafikbiennal á Ibiza á Spáni og einu
sinni á Fredrikstad-biennalnum í Noregi.
Við skoðum nú þykkan bunka af um-
sögnum um verk IJagnheiðar víðs vegar að
úr heiminum og er það ærið að skoða.
Margt fleira er spjallað en hér verður að
setja punktinn.
- GFr
HELGARVIÐTALIÐ
Soðið upp úr pottúnum
og kviknað í kartöflunum
Verk hennar hanga nú í október
á sýningum í Monaco og San
Francisco, París og Reykjavík
og nýlega fékk hún alþjóðleg
verðlaun í Frechen í Vestur-
Þýskalandi. Við sitjum inni í stofu
hjá Ragnheiði Jónsdóttur
grafíklistamanni sem hefur
undanfarin ár skipað sér í hóp
okkarbestu myndlistarmanna.
Það er afskaplega gaman að
sækja Ragnheiði heim. Bæði er
hún skemmtileg og blátt áfram
og svo er húsið hennar á
Bakkaflötinni í Garðabæ heilt
ævintýri. Þaðereittaf örfáum
húsum hér á landi sem er
teiknað af Högnu Sigurðardóttur
í París. Við erum samt ekki
komnir hingað til að lýsa húsinu
og listaverkum þess heldurtil að
hafa viðtal við Ragnheiði um
hana sjálfa og list hennar. Hún
þarf samt fyrst að snúast svolítið
í kringum yngstu strákana sem
eru að fara í skólann og
hundurinn þarf að þefa lítillega
af okkur til að vita hvort öllu sé
ekki óhætt. Svo er borið f ram
kaffi og hægt er að spjalla
saman í ró og næði. Að góðum
og gömlum sið forvitnumst við
svolítið um ætt hennar og upp-
runa.
skemmtilegur. Hann dró fram fullt af
„slides“-myndum til að sýna okkur og tal-
aði stöðugt allan tímann.
- Hélstu svo náminu áfram?
- Nei, ég lauk stúdentsprófi og svo liðu 3
eða 4 ár og ég var búin að gifta mig og
eignast minn elsta son. Maðurinn minn var í
námi og ég var á skrifstofu til að vinna fyrir
okkur. Þá tók ég upp á því að fara í Mynd-
listarskóla Reykjavíkur eða Freyjugötu-
skólann eins og hann var kallaður. Þar
kenndi Ragnar Kjartansson mér og um vor-
ið bauð hann mér vinnu í Glit við að skreyta
keramik. Þar var ég í tæpt ár en eignaðist þá
annan son og varð að hætta.
Þegar maðurinn minn hafði lokið námi
sínu í tannlækningum fórum við til
Kaupmannahafnar og ég innritaðist á
teikninámskeið í Glyptotekinu hjá Askov
Jensen. Margir sem ætluðu sér í Kunstaka-
demíið fóru til þessa manns. Um vorið sagði
hann mér að ég hefði ekki næga undirstöðu
til að komast inn en ég sótti samt um og fékk
synjun. Mér fannst það ægilegt. Við áttum
orðið tvo stráka og sá þriðji var á leiðinni og
um haustið fórum við heim og ég byrjaði
aftur í Freyjugötuskólanum. Einhvern tíma
á jólum gaf maðurinn mér olíuliti í jólagjöf
og ég byrjaði að mála af kappi hvenær sem
ég gat. Brátt bættist fjórði strákurinn í barn-
ahópinn og þetta varð óskaplega erfitt og ég
var alveg að gefast upp. Ég vakti fram eftir
öllum nóttum.
Á árunum 1964-68 málaði ég hvenær sem
ég gat stolið mér stund en það er dálítið
fyndið að ég hef eiginlega aldrei átt trönur
og mjög fáa pensla. Oft vildu þessir fáu
penslar hverfa því að strákarnir þurftu,
þegar þeir fóru að stálpast, að mála hjólin
sín eða eitthvað því um líkt. Ég stillti mál-
verkinu upp á eldhúsborð og lét það hallast
upp að skápunum, meðan ég var að mála,
eða upp á gamla kistu inni í stofu.
Þegar ég hafði svo málað stöðugt í fjögur
ár fannst mér ég endilega þurfa að sýna og
hafði mig upp í að panta sal í Casa Nova bak
við Menntaskólann. Þarna sýndi ég ca. 40
málverk og Bragi Ásgeirsson skrifaði mjög
vinsamlega gagnrýni, sagði m.a. að kvenfé-
lög ættu að styrkja þessa ungu listakonu til
náms í París eða New York. Eftir þessa
sýningu, sem var haldin í september 1968,
hefi ég aldrei snert olíuliti og abstraktið var
úr sögunni. Mánuði fyrir þessa sýningu
eignaðist ég svo fimmta strákinn.
- Ég er í báðar ættir frá Stokkseyri. Fólk-
ið mitt var á Leiðólfsstöðum og SÍripum og
afar mínir reru saman til fiskjar. Þetta fólk
var samt að meira eða minna leyti komið úr
Hreppunum. Það er svo merkilegt að annar
hver myndlistarmaður, sem ég hitti, virðist
vera ættaður úr Flóanum eða frá Eyrar-
bakka og Stokkseyri og Hreppunum.
- Ólstu upp fyrir austan?
- Ég fæddist í Reykjavík og var sitt á
hvað hér eða á Eyrarbakka og Stokkseyri
fyrstu árin. Foreldrar mínir giftust ekki en
móðir mín hafði farið til Reykjavíkur að
læra kjólasaum og svo fæddist ég. Hún var
stundum austurá Eyrarbakka og Stokks'
eyrf og kenndi saumaskap fyrstu ár ævi
minnar. Þegar ég var 4-5 ára giftist hún og
flutti austur í Þykkvabæ. Þar ólst ég síðan
upp í stórum hópi hálfsystkina.
Fór að sækja málverka-
sýningar 16-17 ára
- Fékkstu snemma teikniáráttuna?
- Ég teiknaði afar mikið sem krakki eins
og börnum er eðlilegt og þau gera öll. Svo
kemur að þeim aldri að þeim finnst þetta
asnalegt og hætta. Sami kennari kenndi
öllum krökkunum í sveitinni og var sá hátt-
ur hafður á að við vorum hálfan mánuð í
skólanum í senn og svo var hálfs mánaðar
frí. Við áttum auðvitað að læra þann hálfa
mánuðinn sem við vorum heima en það
vildi nú verða lítið úr lærdómnum þann
tíma. Samviskan var oft ægileg sunnudag-
inn áður en skólinn átti að hefjast á ný.
Stundum var ég grenjandi af því að ég vissi
hvað ég átti ógert. Annars fannst mér alltaf
óskaplega gaman í skólanum. Þetta var til-
breyting f sveitinni.
- Og hvert lá síðan leiðin að loknu barna-
skólanámi?
- Ég lauk fullnaðarprófi 12 ára, á undan
því sem þá gerðist. Ekki var um neinn fram-
haldsskóla að ræða, presturinn sr. Sveinn
Ögmundsson, kenndi okkur nokkrum
skólasystkinunum ensku, dönsku, íslensku
og stærðfræði. Við vorum tvær stelpur og
3-4 strákar. Það varð svo úr að við héldum
báðar áfram stelpurnar en strákarnir hættu.
Ég fór í Gagnfræðaskóla Austurbæjar, sem
var þá í gamla franska spítalanum við Lind-
argötu, en hin fór í Kvennaskoiann.
- Var eitthvað um myndlistarkennslu
þar?
- Mjög lítið. Ég fann það hins vegar upp
hjá sjálfri mér að sækja málverkasýningar
16-17 ára og fannst það alveg óhemju
spennandi.
- Þú hefur ekki haft fordóma gagnvart
abstraktinu á þeim árum?
- Nei, aldeilis ekki. Ég hefi aldrei haft
fordóma gagnvart abstrakt, ég málaði sjálf
abstrakt. Málið er að hstamaðurinn finni
sitt eigið tjáningarform. Það er hans mál og
kemur öðrum ekkert við. Á þessum árum
voru aðallega sýnd olíumálverk og högg-
myndir en mjög lítið var um teikningar og
grafík sást varla. Ég sá flestar sýningar. I
Listamannaskálanum voru einkum sam-
sýningar þ.e. FÍM-sýningar, Septem
o.s.frv. en í Bogasal frekar einkasýningar.
Sömuleiðis var mjög skemmtilegt lítið gall-
erí þar sem nú er veitingahúsið Arnarhóll.
Ég var alveg að gefast upp
- Hvenær vaknar svo myndlistaráráttan
fyrir alvöru?
- Þegar ég var. búin með gagnfræða-
skólann fór ég í Verslunarskólann. Sama
vetur og ég byrjaði þar sótti ég kvöldnám-
skeið í Myndlista- og handíðaskólanum
sem var þá við Grundarstíg. Ég man eftir
því að Erró kenndi þar eina viku í forföllum
og mér fannst hann ákaflega lifandi og
Tertukerlinguna hitti ég í eigin per-
sónu í Toronto í Kanada.