Þjóðviljinn - 19.11.1983, Síða 2

2 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 19. - 20. nóvember 1983
skammtur
Afbókinni í nútíö ogfortíö
Á síðari árum hafa hugsandi menn, eins og að líkum
lætur, orðið mjög uggandi um örlög bókarinnar sem
slíkrar.
Fyrir all nokkru var efnt til merkrar ráðstefnu um,
þetta efni í Strasburg. Dagskrárefnið var „Das Buch in
der Gegenwart und der Vergangenheit“ („Bókin í for-
tíð og nútíð“).
Allar Evrópuþjóðir, sem siðmenntaðar geta talist,
áttu þarna fulltrúa, svo og íslendingar.
Ástæðan til þess að ég hef ekki fyrr vakið máls á
þessari ráðstefnu, er einfaldlega sú að þó viljinn sé
vissulega fyrir hendi er lítið svigrúm til þess að fjalla
hér um öll þau menningarumsvif, sem íslendingar
eiga aðild að á erlendri grund.
Ef marka má fjölmiðla að aflokinni ráðstefnunni, þá
voru niðurstöður helstar þær, að myndmál (Bildsprac-
he) sé á góðum vegi með að ryðja bókinni, sem slíkri,
úr vegi og þá ekki síður það sem kalla mætti
„heyrnmál" (Ohrensprache).
Nánar tiltekið er hér átt við vinsældir sjónvarps,
útvarps og kvikmynda annars vegar, en hinsvegar alls
konar prentaðs myndmáls fyrir unga sem aldna.
Það kom fljótlega í Ijós að íslendingarnir á ráðstefn-
unni höfðu nokkra sérstöðu, þar sem bókin hafði fyrr á
öldum verið mun snarari þáttur í þjóðlífi íslendinga, en
annarra Evrópuþjóða. Það er staðreynd, að áður en
almenningur í Evrópu hafði hugmynd um tilvist bóka,
voru skinnhandrit orðin neysluvarningur á Islandi, eða
eins og Jón Espólín segir: „sem klæði, skæði og
fæði“.
íslendingar breyttu skinnhandritum sínum fyrst í
fatasnið, síðan voru gerðir skór úr fræðunum og síðast
voru svo gullaldarbókmenntirnar étnar.
Ástæðan til þess að prentaðar bækur hafa varð-
veist betur á íslandi en skinnhandrit, er tvímælalaust
sú, að prentaðar bækur eru ólystugar og ná því varla
að getatalist mannamatur. „Nú er svo komið", sögðu
íslensku fulltrúarnir í séráliti. sínu á ráðstefnunni, „að
bókin hefur lítið sem ekkert notagildi á íslandi, nema ef
vera kynni til aflestrar".
Og hér er það sem ég leyfi mér að mótmæla og það
kröftuglega og tala af talsverðri reynslu.
Heima hjá mér eru bækur uppum alla veggi, bækur
sem mér dytti aldrei í hug að opna og þaðan af síður að
lesa, bækur í metravís, bækur í hundraðavís eða þús-
undavls. Sumt af þessu eru að vísu bækur sem ég er
búinn að lesa og hafa fengið lífstíðarábúð í bóka-
skápnum, en satt að segja fara flestar þær bækur sem
ég les oní kassa og útí bílskúr.
Og nú er sjálfsagt kominn tími til að einhver spyrji
sem svo: „Hvers vegna í ósköpunum er verið að hrúga
öllum þessum ólesnu bókum í kringum sig?“ Og því er
til að svara að þær hafa svo mikið og margþætt nota-
gildi fyrir mig, að ég get ekki án þeirra verið.
í fyrsta lagi hef ég þær sem veggskreytingu, líkt og
myndirog málverk. I öðru lagi eru þærtil að impónera
gesti, sem ekki eru fyrr komnir inní híbýli mín, en þeir
hugsa sem svo: „Hann er ekki lítið lesinn þessi". í
þriðja lagi eru þær hljóðeinangrandi. í fjórða lagi hita-
einangrandi. Og ífimmtalagi erfræðilegurmöguleiki á
því að fara í bókaskápinn, taka bók og kíkja í fræðin, þó
að slíkt heyri nú að sjálfsögðu til undantekninga. Og í
sjötta lagi líður mér einfaldlega vel innanum bækur.
Hér eru aðeins örfá atriði nefnd af fjölmörgum um
notagildi bóka. Fjölmörg önnur mætti tína til.
Af handahófi get ég svosem tekið eitt dæmi.
Jón á spaninu hét togarajaxl, sem ég var með til
sjós í gamla daga. Einu sinni var það útí Húll að hann
kom um borð með Biblíu á stærð við Blöndalsorða-
bókina undir hendinni. Við urðum alveg staurbit á
þessari guðrækni Jóns á spaninu, sem var í orðfari
handgengnari andskotanum en nokkur okkar hinna
um borð.
Jæja, þegar svo loksins við fengum Jón til að opna
hina helgu bók, kom í Ijós að í staðinn fyrir guðspjöllin
var milli spjaldanna tankur fyrir brennivín. Þetta þótti
okkur alveg þrælgott hjá Jóni og þó ekki síður það sem
á eftir fór, þegar hann kom í land hér heima. Þá
sprarigaði hann glaður og reifur um göturnar í furðu-
lega uppljómuðu ástandi og, vegfarendum til hinnar
mestu furðu, jafnan með Biblíu undir hendinni.
Síðasta sem ég frétti af Jóni á spaninu, var að hann
hleypti upp jarðarför í Dómkirkjunni með því að efna til
erfidrykkju á níunda bekk, meðan presturinn var að
þylja afrekaskrá hins látna.
Til mikillar hrellingar fyrir þá sem voru allsgáðir létu
gleðimennirnir á níunda bekk brennivínsbiblíuna
ganga og kneyfuðu úr henni ósvikið brennivín í stórum
gúlsopum, viðhöfðu söng, drykkjulæti í minningu hins
látna og sögðu brandara um innihald Biblíunnar og
heilágan anda, með miklum hlátrasköllum.
Þegar hætt var að heyrast til prestsins fyrir fyllikliðn-
um á níunda bekk, var Jóni á spaninu og félögum hans
varpað £ dyr, en brennivínsbiblían gerð upptæk.
Þetta litla dæmi er aðeins eitt af mörgum, sem sýna
hve fjölþætt notagildi bóka getur verið, þó menn séu
hættir að lesa þær.
skráargatiö
Leikhópur
undir stjórn Þórunnar Sigurðar-
dóttur er nú að æfa dagskrá um
Skaftárelda í tilefni af því að 200
ár eru liðin frá upphafi þeirra á
þessu ári. Frumsýning verður í
kapellunni á Kirkjubæjarklaustri
á 2. jóladag en síðan fer sýningin
á flakk og verður m.a. í skólum
víða um land. Þess má geta að í
grunnskólum landsins hefur að
undanförnu verið kennt náms-
efni um Skaftárelda í tilrauna-
skyni. í leikhópnum eru þau
Kristján Franklín, María Sigurð-
ardóttir, Ragnheiður Arnardótt-
ir og Viðar Eggertsson en þau
hafa sj álf tekið efni sýningarinnar
saman, ásamt Þórunni leikstjóra.
Verður þar ekki bara um gamalt
efni tengt Skaftáreldum að ræða
heldur tengist dagskráin öðrum
náttúruhamförum og friðarbar-
áttunni.
Það
er mál manna að auglýsingaher-,
ferð forráðamanna hins nýja
stórmarkaðar við Sund, Mikla-
garðs, hafi tekist svo vel að það
hafi ekki farið fram hjá nokkrum
manni hvað var að gerast þegar
hann var opnaður. Gárungar
vilja nú nefna Jón Sigurðsson
framkvæmdastjóra fyrirtækisins
Soldáninn af Miklagarði.
✓
A
fimmtudaginn birti Morgunblað-
ið upprifjun á fólkinu sem var í
SÍA, Sambandi íslenskra náms-
manna austan járntjalds en fyrir
• 20 árum stálu Heimdellingar
einkabréfum sem þetta fólk hafði
látið milli sín fara og birtu í bók
sem nefnd var Leyniskýrslur
SÍA. Útgáfa þessarar bókar varð
að ýmsu leyti til góðs því að þarna
voru dregnar fram í dagsljósið
Arnór: Fékk ekki að vera með í
Moggaumfjölluninni.
Þórunn: Setur upp sýningu um
Skaftáreida.
heiðarlegar rökræður náms-
manna sem voru að átta sig á
göllum og kostum þjóðskipulags
kommúnistaríkjanna. Morgun-
blaðið birtir langa runu af
nöfnum í upprifjun sinni á
fimmtudag en af einhverjum
ástæðum er nokkrum einstak-
lingum gleymt sem komu þó
mjög við sögu í bréfum SÍA-
manna. Þar má t.d. nefna Arnór
Hannibalsson, sem var í Rúss-
landi, og Skúla Magnússon, sem
var í Kína.
/
dagverðuropnuð ölkráinGaukur
Jón: Soldáninn af Miklagarði
Albert: Getur hann leyft bjór með
einu pennastriki?
á Stöng. Þar er þó enginn bjór
inn. Hins vegargengur þaðnúnaí
bænum að brátt muni verða
breyting á. Albert Guðmundsson
fjármálaráðherra sé að hugsa um
að leyfa sterkan bjór með ein-
faldri reglugerðarbreytingu og
slá sig þannig til riddara meðal
bjórunnenda. Sérfræðingar
munu aftur á móti ekki vera á eitt
sáttir hvort til þurfi lagabreytingu
eða einungis pennastrik fjár-
málaráðherra.
Athygli
vakti í réttarhöldunum í Speg-
ilsmálinu að lögfræðingur Úlfars
Þormóðssonar lagði fram bunka
af klámblöðum sem fást í bóka-
verslunum sem gögn í málinu.
Eitt af þessum blöðum var Dag-
blaðið & Vísir, þ.e.a.s. tölublað
þar sem birtar voru myndir af
nektardansmey í Glæsibæ í ýms-
um stellingum. Á einni myndinni
var karlmaður að kyssa á beran
bossann á henni. Svo er bara eftir
að vita hvað ríkissaksóknari gerir
í málinu.
Þingeyringar
eru ákaflega formfastir og reglu-
fastir menn, segir í Vestfirska
fréttablaðinu. Til marks um það
er haft að oddviti þeirra heiti
Guðmundur, 1. varaoddviti líka
Guðmundur og 2. varaoddviti
Guðmundur. Svo hafi á síðasta
fundi kvenfélagsins í Dýrafirði 5
nýjar konur gengið í félagið. Þær
heita allar María.
Limrur
eru orðnar eitt uppáhaldsform
skálda vorra. Þessa limru hler-
uðum við í gegnum skráargat:
Pérfinnst kannski óþarfi aðflíka
fréttum af Steingrími ríka.
Svo að allt vœri í stíl,
fékk hann öryrkjabíl
því heimskan er handikapp líka.
íslenskir
málfræðingar eru heldur óhressir
út af dómnum um nafn tímarits-
ins Líf og heyrst hefur að þeir ætli
að Iáta heyra frá sér formlega út
af því. Þykir þeim í fyrsta lagi hart
að dómsyfirvöld höfðu ekki
samráð við sérfræðinga og um-
fram allt að dómsvöld séu að gef-
ast upp fyrir ofurþunga hins
enska málheimsveldis.
Tangóinn
kominn
aftur
Argcntínskur rithöfundur, Enr-
ique Santos Discépolo, komst svo
að orði um tangómúsík, sem var
hans yndi og eftirlæti: „Þetta er
dapurlegur þanki sem hægt er að
dansa“. Tangóinn, sem er einmitt
ættaður úr Argentínu og bráðum
hundrað ára gamall, virðist nú aft-
ur á uppleið, hann leggur undir sig
hvern samkvæmisstaðinn á fætur
öðrum, það er talað um nýja tangó-
bylgju í Evrópu.
A þessum nýju vinsældum tang-
ós eru ýmsar skýringar. Má vera að
menn séu orðnir leiðir á því firrta
hoppi, lendahristingum og hand-
slætti er einkennt hefur þá dans-
siði, að hver dansar fyrir sig og rétt
hefur auga á dansfélaga sínum.
Tangó gerir ráð fyrir miklu sterk-
ara sambandi, þetta er dans tilfinn-
inganna, segja menn. Og kynþokk-
inn blómstrar með ölvandi út-
geislan í þessum heita dansi, sem á
sínum tíma þótti víða hið mesta
hneyksli. Páfinn var meira að segja
að hugsa um að banna þessi
ósköp...