Þjóðviljinn - 19.11.1983, Blaðsíða 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 19. - 20. nóvember 1983
bóKmenntir
Sigurður A. Magnússon.
Jakobsglíman.
Uppvaxtarsaga.
Mál og menning 1983.
263 bls.
Jakobsglíman er þriðja bindi uppvaxtar-
sögu Sigurðar A. Magnússonar og ber nafn
með rentu: sagan er af glímunni við guð sem
staðgengill höfundar í sögunni hefur ráðist í
og heitir Jakob eins og margir muna. Jakob
er nýfermdur þegar sagan hefst, enn það
mikið barn að hann getur látið sig dreyma
um að refsa hinum fullorðnu með því að
týnast, en um leið lífsreyndur á við marga
fullorðna. Fátækt og slark föður drengsins
ráða heimilsbragnum sem fyrr- en nú opn-
ast samt leiðir út úr þeim vítahring og liggja
þær annarsvegar um gagnfræðaskóla og í
menntaskóla áður en þessari sögu lýkur og
Sigurður A. Magnússon.

„Glímumaður guð var ei,
gat hann ekki Jakob fellt“
hinsvegar um KFUM - inn í fjölskyldu trú-
aðra.
Fyrri bindin hafa gefið tilefni til að víkja
að kostum og göllum þeirrar aðferðar sem
Sigurður hefur tamið sér. Sem fyrr má hann
sæta gagnrýni fyrir tilhneigingar til að of-
segja eða ofskýra með fræðilegum talsmáta
sviptingar í sálarlífi ungs drengs. Einnig
fyrir það, að leggja öðru hvoru óþarflega
langa lykkju á leið sína þegar sagt er frá
einföldum hlutum („hún vissi að ég hafði
orðið ummælanna áheyrsla‘%... „Gufunes-
bærinn... var partur af reynsluheimi mín-
um“). Aftur á móti er Jakobsglíman
heilstæðari en sú bók sem næst kom á
undan, þar er minna um persónur og atvik
sem eru laustengd þeim kjarna málsins sem
trúarlíf drengsins er, glíma hans við reikula
sannfæringu, við syndafallið sem situr fyrír
honum við hvert fótmál í líki holdsins fýsna,
við skólasystkini og aðra samferðamenn. I
Jakobsglímunni er minna reynt en í hinum
fyrri bókum að bregða upp lýsingu að
þjóðfélagi eða hluta þess. Þetta eru ung-
Íingsárin frægu, þegar einstaklingurinn er
kannski mest gefinn fyrir að kveða upp af-
dráttarlausa dóma fyrir samfélagi - en ein-
mitt þá er hann með sínum hætti „andfé-
lagslegur", hann þarf að leysa úr svo mörg-
um hnútum sem honum sjálfum eru riðnir,
að hann sér ekki langt frá sér.
Trúarlíf
Fróðleg sérstaða þessarar bókar er sem-
sagt tengd lýsingu á trúarlífi. Höfundur
sýnir okkur þann hluta þroskasögu ungs
manns frá því óvenjulega sjónarhorni, að
hann hefur í senn gagnrýnið viðhorf til
heittrúarstefnunnar í KFUM og heldur um
leið vissri tryggð við þá reynslu sem hann
varð fyrir í þeim umdeildu samtökum. Nið-
urstaðan er svo sú, að lesandinn á þess kost
að fylgjast mjög náið með sálarstyrjöldinni
- allt frá því að Jakob sögunnar er kominn í
vanda uppi í Vatnskógi vegna trúboðs
KFUM-manns, sem hefur reynst honum
vel - og sér „enga aðra leið“ út úr vandan-
um en að játa sig frelsaðan, þótt hugur fylgi
ekki máli nema til hálfs. Margt í þessari
sögu verður lesandanum eftirminnilegt.
Einkakapellan sem Jakob kemur sér upp,
en ung frænka og ástleitin gæti lagt í rúst
þegar minnst varir. Lýsing á dáleiðslusam-
Árni______
Bergmann
skrifar
kennd sameiginlegra bænstunda. Kafli um
kappræðufund í gaggó um trúmál, þar sem
hinn frelsaði mætir guðlausum kommum,
gagnrýnum ofvitum og alltof fallegri bekkj-
arsystur með spíritistaslagsíðu. Það hljóm-
ar líka mjög sannfærandi, að þegar Jakob
vantar ró og innri sannfæringu, þá reynir
hann að bæta sér upp þá vöntun með
auknum ytri umsvifum í þágu KFUM,
harðari trúboði, blaðaútgáfu - sem er svo
öll á þann veg, að hún höfðar ekki til ann-
arra en þeirra sem þegar eru frelsaðir.
Ljósdeplar
og haldið
Það sem nú var sagt minnir líka á það, að
glíma Jakobs er ekki aðeins saga af unglingi
í kristilegu heittrúarfélagi. í því sambandi
er ekki úr vegi að vísa til samtals, sem Jakob
á við miðaldra sveitamann á kristilegu
móti. Sá miðaldra er afar leiður yfir daufu
trúarlífi heima hjá sér, og honum finnst sér
mikil nauðsyn að sækja árlega kristileg mót
til að halda trúarglóðinni lifandi:
„Meðan ég ræddi við manninn sló niðrí
huga mér mynd af íslandi þarsem örsmáir
ljósdflar sáust á víð og dreif um byggðir og
ból, sumstaðar margir í hnapp, annarsstað-
ar einn og einn á stangli: það voru sálirnar
sem höfðu tileinkað sér ljós Krists og veittu
því yfir umhverfi sitt í stórum og smáum
geislum. Þegar slíkum ljósdeplum fjölgaði
mundi þjóðin fá annað yfirbragð og líf
hennar nýjan og æðri tilgang“.
Hver sá sem hefur hrifist af hugsjón
kannast við sjálfan sig í þessari lýsingu, eða
er ekki svo?
Og sem fyrr segir: Amor karlinn er jafn-
an að flækjast fyrir hinum trúaða og skýtur
á hann án alla miskunn. Má vera að það
valdi einhverri hneykslun að sagt er frá því,
að Jakob fellir hug til ungra drengja, sem
hann hefur nokkuð yfir að segja sem
sveitarforingi hjá KFUM. Reyndar eru þeir
kaflar miklu rómantískari en annað það
sem Eros skilur eftir sig á síðum þessarar
bókar. Þessi tiltölulega saklausi hómósexú-
alismi minnir fyrst og síðast á það, að á vissu
skeiði er kynhvötin í hverri smugu tilver-
unnar, og mætti síðan halda áfram í þá veru,
að skásta svarið við brellum hennar sé að
láta hana ekki verða að þungri sektarbyrði
uppvaxandi manneskjum.
-ÁB.
Náttúrusól og krataskúrir
Sól ég sá
Sjálfsævisaga Steindórs
Steindórssonar frá Hlöðum
Annað bindi.
Örn og Örlygur, 1983.
302 bls.
Fyrra bindi þessarar ævisögu Steindórs
frá Hlöðum vakti nokkurt umtal fyrir
dómagleði höfundar um menn, hreyfingar
og þjóðir. Ekki er víst að eins mikið af
stórum orðum falli í hinu síðara bindi. Þó er
til dæmis þetta hér látið fjúka eftir að
Steindór segir frá þingmennsku sinni í eina
viku árið 1947: „Sannfærðist ég þá um það,
að þingseta væri skóli í iðjuleysi og þarflitlu
kjaftæði, og þeir sem lengi sætu á þingi yrðu
óhæfir til alls annars, ef þeir hefðu þá
nokkru sinni verið til einhvers nýtir“. Þetta
er vfst vinsæl kenning fyrr og síðar. Hún
kemur svo ekki í veg fyrir það, að Steindór
fer aftur í framboð, fellir mann og annan
með mælsku (að eigin dómi), situr eitt
sumarþing og hefði haldið áfram ef ekki
hefði til komið heilsubrestur og einhver
óværa í hans flokki, Alþýðuflokknum.
Þessu bindi er skipt í kafla eftir viðfangs-
efnum - einn er um pólitísk afskipti höfund-
ar, annar um náttúrufræðiferðalög hans,
hinn þriðji um utanferðir, hinn fjórði um
ritstörf. Sumir algengir gallar íslenskra
sjálfsæfisagna eru með í för - ekki síst sá
upptalningastíll sem er t.d. á kafla um
ferðalög Steindórs í önnur lönd. Eða eins
og þar stendur: hér kom ég, og þar gisti ég,
og var mér vel tekið og varð þar glatt á
hjalla og góður rómur gerður að máli mínu.
Og flest er vont sem er franskt en flest
heldur gott sem er amrískt. Það er nú svo.
Steindór breytir að nokkru um ham þeg-
ar talið berst að náttúrufræðareisum hans
um ísland með Pálma Hannessyni og ýms-
um mönnum öðrum. Þær endurminningar
virðast draga fram hlýlegustu þættina í fari
höfundar, margt er um þær fjörlega skrifað
og stflgáfan er með hressasta móti. En
fróðlegastur þáttur þessa bindis er pólitísk
saga Steindórs, sem stóð í ýmsu vafstri fyrir
Alþýðuflokkinn bæði í bæjarmálum á Ak-
ureyri, dálftið á þingi og svo í ýmsum nefnd-
um - m.a. þeirri sem lenti í Laxárvirkjunar-
stríðinu fræga.
Pólitíkin
Það vill nefnilega svo skemmtilega til að í
þessari pólitísku sögu staðfestir Steindór
Steindórsson mjög rækilega þá mynd sem
margir menn hafa gert sér af hinum dæmi-
gerða hægrikrata. Helsta einkenni slíks
manns, og þar með höfundar Sólarsögu, er
óslökkvandi hatur á kommum: þeir eru, allt
frá því á námsárum Steindórs í Höfn, skít-
ugir, óþrifalegir, svikulir froðusnakkar,
freistarar ungdómsins, hræsnarar, óþurfta-
menn í hverju máli. Þetta er sú kompás-
stefna sem síðan er tekið mið af - til dæmis
eru flokksbræður höfundar í Alþýðu-
flokknum dæmdir eftir því fyrst og fremst,
hvort þeir hafa viljað eiga samstarf með
sósíalistum eða ekki, eða hvort þeir hafa
einhverntíma á ævinni sýnt vinstritilhneig-
ingar yfir höfuð. Þar eftir fá þeir Gylfi og
Hannibal á baukinn og reyndar margir fleiri
- en sá sem upp úr stendur er Stefán Jóhann
og Emil Jónsson fær að fljóta með.
Við þennan sérstæða sálarhnút hægri-
kratans blandast svo drjúg ánægja með
eigin verk og sárindi yfir því að aðrir kunnu
þau ekki að meta sem skyldi - og þá kannski
síst flokksbræðurnir. Þegar Steindór er í
bæjarmálastríði á Akureyri er ekki að
sökum að spyrja: „fundina átti ég ætíð enda
þótt kjörfylgið væri oft lítið“ - og þegar
hann fer í alþingisframboð á ísafirði hleður
hann mótframbjóðendum eins og ekkert sé
og „rétti við hrunda borg“ kratismans. En
laun heimsins eru vanþakklæti: flokks-
stjórnin villekki hafaSteindór á þingi,hann
nýtur einskis góðs af ráðherrum krata,
hann verður ekki sendiherra í Noregi og
Bragi Sigurjónsson bolar honum úr bæjar-
stjórn og flokksstjórn. Með vissum frávik-
um minnir þetta allt furðu mikið á fyrri
ævisögur stórkrata og reyndar ýmissa
manna fleiri sem hafa komið nokkuð við
sögu í íslenskum stjórnmálum.