Þjóðviljinn - 19.11.1983, Qupperneq 12

12 SIÐA - ÞJOBVILJÖVN Helgin. 19„ - 20. móvcmber I983
Óskar
Eftir því sem gerst er vitað
eyðir íslenski fiskiskipaflot-
inn 195 miljónum lítra á ári.
Svartolíunotkun nemur um
helmingi þessa lítrafjöldaen
hlutfallið hjá rúmlega 100
skuttogurum er mun hærra,
eða um 70% sem gengur fyrir
svartolíu. í dag kostar líter-
inn af svartolíu 7.22 krónur
en 8.80 krónur af gasolíu.
Þetta verð er mun hærra en
þekkist í nálægum löndum
eins og Jóhann J.E. Kúld hef-
ur margsinnis bent á í
pistlum sínum hér í blaðinu.
Gróflega áætlað má því
reikna með að á ári greiði
f iskiskip sem nemur einum
og hálfum miljarði (1562 milj-
ónir króna) fyrir olíu á ári.
Útgerð — fiskvinnslufyrirtæki
oiíuféiög — fiutningsfyrirtæki
sölufyrirtæki (SÍS-SHJ
í okkar hagkerfi gengur það iðulega
þannig til að stærri fyrirtæki gleypa þau
hin minni. Stöðugt tap á útgerðinni hefur
leitt til þess að fjársterkari fyrirtæki eins
og fiskvinnslufyrirtæki og olíufélög kaupa
upp og fá aukin ítök í útgerðinni. Flutn-
ingafyrirtækin og sölufyrirtækin reyna að
styrkja stöðu sína með beinum tengslum
við smærri fyrirtæki. Á íslandi stendur yfir
barátta á milli SH (aðallega Sjálfstæðis-
flokkurinn) og SÍS (aðallega Framsókn-
arflokkurinn) um yfirráð yfir undirstöðu-
og atvinnugreininni að sögn margra. Út-
gerð og fiskvinnslu úti á landsbyggðinni
er í vaxandi mæli fjarstýrt frá Reykjavík...
Það er í rauninni undarlegt
hversu lítið er fjallað um olíumálin
þegar vandi útgerðarinnar er
reifaður á opinberum vettvangi.
Um þessar mundir eða frá 1. júní er
olía ekki greidd niður eins og tíðk-
aðist með ýmsum hætti fram að
því.
í fréttaskýringu í Þjóðviljanum í
lok sl. mánaðar segir Jóhann K.
Sigurðsson í Neskaupstað að út-
gerðin gangi ekki vel'. „Ástæðan er
fyrst og fremst hin gríðarlega
hækkun oiíu á síðustu árum...
Olíukostnaðurinn væri nú orðinn
25% til 30% af rekstrarkostnaði
skipa í stað 5% til 6% áður en hinar
hrikalegu hækkanir skullu yfir“.
En af hverju líta menn ekki til
oiíufélaganna og grannskoða
álagningu og möguleika til lækkun-
ar á olíu? Eins og fram hefur komið
í Þjóðviljanum að undanförnu þá
virðist rekstur þeirra vera blóm-
iegur um þessar munir og vitna nýj-
ar bensínhallir gerst þar um.
Kristján Ragnarsson fram-
kvæmdastjóri LIU sagði á aðal-
fundi á Akureyri um sl. helgi:
„Það er óþolandi að útgerðin
standi undir olíudreifingu um allt
land, eins og nú á sér stað. Þótt við
öfundumst ekki yfir góðu gengi
annarra, er næsta furðulegt, með-
an ríkisvaldið er að fást við verðá-
kvarðanir á olíu, að sjá okkar aðal-
viðskiptavini, olíufélögin, búa við
blómí haga. Þarvirðist takmarkaðs
aöhalds gætt og lítils hagræðis
beitt, eins og að koma olíu til skipa
í leiðslu, í stað þess að aka henni
nær allri á bifreiðum, svo ekki sé
minnst á kaup eins olíufélags á út-
gerðarfyrirtækjum. “
Millifærsla
á fjármagni
Blóðugast er í vanda útgerðar-
innar, að allir gera sér grein fyrir að
hagsæld þjóðarbúsins er byggð á
þeim auði sem sjávarútvegur
skapar fyrir land og lýð. Samt hefur
það sjaldnast eða aldrei gerst í
manna minnum að þessi atvinnu-
vegur hafi „borgað sig“ á bókhalds-
vísu.
Aðrar atvinnugreinar eru þá
látnar njóta góðs af þjóðar-
auðnum. Oft virðist samt erfitt að
sýna fram á þessa millifærslu á fjár-
magni milli greina atvinnulífsins.
Engu að síður hefur því verið hald-
Ú tger ðarauðv ald
eða olíufurstar
Farið með Ijóstýru á takmarkaðar heimildir
ið fram að 85% fiskiskipaflotans
séu í eigu fiskvinnslufyrirtækja.
Ennfremur er staðreynd að fisk-
vinnslufyrirtækin eiga amk. að
nafninu til Sölumiðstöð
Hraðfrystihúsanna og SÍS sjálfur á
fiskvinnslufyrirtæki og sérstakt
sölufyrirtæki í Bandaríkjunum eins
og SH. Þessi fyrirtæki hafa ævin-
lega og auðvitað borið sig hvað sem
umkvörtunum útgerðarinnar líður.
Er hér ekki eitthvað bogið? Af-
hverju borgar sig að flytja frystan
fisk og vinna hann erlendis og selja
hann þannig meðan tap er á fisk-,
veiðum?
Að vísu halda margir því fram,
að sölufyrirtækin séu í raun fyrir-
tæki sem tengist stórauðvaldinu ís-
lenska með sjálfstæðari hætti held-
„Þeirgeta keypt fyrirtæki
úti í löndum afþví að þeir
hafa getað flutt frá okkur
fiskinn eins dýrt og séstá
uppbyggingunni og umsvif-
unum á sama tíma og við
erumaðdrepast.“
(GísliJón Hermannsson Ögurvík
um Hafskip í Morgunblaðinu 16.
þessa mánaðar).
ur en í gegnum nafngreinda ein-
staklinga hér á eftir. Útgerðarmað-
ur nokkur sagði við fréttaskýranda
að margir þessara manna sem væru
bæði í útgerð og hluthafar í olíufé-
lögunum hefðu stundum ekkert
meir af því að segja heldur en að
vera boðið í kokteil einu sinni á ári.
Og tengsl þeirra við Sölumiðstöð
hraðfrystihúsanna væru oft svipaðs
eðlis. Þeim væri talin trú um að þeir
ættu SH, en í rauninni réðu þeir
engu um það fyrirtæki. Ekki þarf
að spyrja um hvernig háttar í sam-
ráðsefnum hjá SÍS-fyrirtækjunum.
Sama heimild sagði að sam-
tökum útgerðarmanna, olíufélög-
unum og sölusamtökunum væri
stjórnað pólitískt af Framsóknar-
og Sj álfstæðismönnum - og forræði
þessara flokka væri viðhaldið með
blekkingum um eignaraðild og
hagsmuni. Þaðan kæmu hinar pól-
itísku réttlínur.
Hvernig sem það nú annars er,
skulum við líta á nokkur fyrirtæki
og nöfn sem koma við sögu.
Flutninga-
fyriftækin
í stjórn Eimskips eiga sæti Ingv-
ar Vilhjálmsson útgerðarmaður
og fiskverkandi (ísbjörninn) og
Indriði Pálsson forstjóri Shell með-
al annarra ágætismanna. Stjórnar-
formaður Eimskips er Halldór H.
Jónsson sem einnig er hluthafi og
stjórnarmaður í Shell.
f stjórn Hafskips á sæti meðal
annarra góðra manna Jónatan Ein-
arsson. Jónatan Einarsson er einn-
ig í stjórn Shell (Skeljungs) og er
sonur Einars Guðfinnssonar í Bol-
ungarvík og er forstjóri í útgerðar-
og fiskvinnslufyrirtæki þeirra
feðga.
Skipadeild SÍS rekur ein átta
skip og er í samkrulli við Olíufé-
lagið (ESSO) um rekstur tveggja
þeirra. Hjörtur Hjartar sem
löngum var forstjóri skipadeildar
Sambandsins er nú stjórnarfor-
maður Olíufélagsins Esso.
Skeljungur með
útgerðarmönnum
Þegar Geir Hallgrímsson og
frændgarður mætti í fundarsal
Hamars hf. við Tryggvagötu föstu-
„Það eralvegyfirgengilegt
hvernig þessi óskabörn
þjóðarinnar hafa fengið að
fara með okkur. Það er
ískyggilegtað á sama tíma
og allur sjávarútvegur erað
drepastskuliskipafélögin
blómstra við að flytja frá
okkur og fyrir gjaldeyri sem
viðöflum.“
(Gísli Jón Hermannsson Ögurvík í
Morgunblaðinu um flutninga-
skipafélögin).
Guömundsson
skrifar
daginn 8. desember kl. 17.00 árið
1955 í því skyni að stofna hlutafélag
um olíuverslun hvers konar voru
margir helstu útgerðarmenn lands-
ins einnig mættir til leiks, eða þá
menn í umboði þeirra.
Meða þeirra voru Sverrirjúl-
íusson, Einar „ríki“ Sigurðsson,
Magnús Gamalíelsson í Olafsfirði,
Sveinn og Ólafur Jónssynir „Mið-
nes“ Sandgerði, Haraldur og Stur-
laugur Böðvarssynir Akranesi,
Einar Guðfinnsson Bolungarvík,
Lárus Ársælsson Vestmannaeyj-
um, Tómas Guðjónsson, Ágúst
Matthíasson, Þorsteinn Sigurðs-
son, Gísli Þorsteinsson allir úr
Vestmannaeyjum, Friðþjófur Jó-
hannesson Patreksfirði, Einar
Steindórsson Hnífsdal og Matthías
Guðmundsson Þingeyri.
Þegar þessir menn og umboðs-
menn þeirra komu saman árið 1955
til að stofna Shell á íslandi var gerð
tilraun til að stór hluti útgerðar og
fiksvinnslu bindist órjúfandi
hagsmunaböndum við verslunar-
auðvald Thorsara og Geirs Hall-
grímssonar. Tókst það?
En hvað hefur þetta að segja í
dag? Margir áðurnefndra manna
eru horfnir yfir móðuna miklu - en
sonur tekur við af föður. Fjár-
magnið sem áðurnefndir hluthafar
voru í forsvari fyrir, hefur gengið í
erfðir. í stjórn Shell í dag eru þann-
ig Jónatan Einarsson (Guðfinns-
sonar) í Bolungarvík. Þar er einnig
Haraldur Sturlaugsson (Böðvars-
sonar) Akranesi. Og þar situr líka í
stjórn Sigurður Einarsson (ríka
Sigurðssonar) Vestmannaeyjum.
Allir eigendur útgerðar og fisk-
vinnslufyrirtækja.
ísbjörninn í BP
Olíuverslun íslands BP er einnig
hlutafélag þar sem útgerð kemur
við sögu. Þar hefur stórveldið í út-
gerð Reykvíkinga, ísbjarnarkapi-
talið keypt sig inní firmað. í stjórn
BP, Olíuverslunarinnar eru þeir
feðgar Ingvar Vilhjálmsson og Vil-
hjálmur Ingvarsson. Ingvar situr
einnig í stjórn Eimskips.
Arfur
Vilhjálms Þórs
Samtenging útgerðarauðvalds-
ins og olíuauðvaldsins er síður en
svo bundin einstaklingum og fyrir-
tækjum á nafni þeirra. BÖR og
Bæjarútgerðin í Hafnarfirði eru
ekki öðruvísi en önnur útgerðar og
fiskvinnslufyrirtæki í þessum efn-
um. Og svokölluð „samvinnufyrir-
tæki“ eru sum hver samansúrruð í
þessa hagsmuni:
Hér verður að skilja í milli raun-
verulegra samvinnufyrirtækja víða
um landsbyggðina og þeirra fyrir-
tækja sem ganga fyrir fjármagni að
„sunnan“ og er fjarstýrt þaðan í
veigamiklum atriðum. Þegar
fjármagnstilfærslur verða með
þeim hætti kemur hermangið oft
beinna við sögu, þar sem dótturfyr-
irtæki SÍS Reginn hf. útvegar fjár-
magn og þá stundum með Essó til
að kaupa upp útgerðar og fisk-
vinnslufyrirtæki úti á landi. Þegar
svo er komið er munurinn á venju-
legum auðhring og SÍS-veldinu
orðinn býsna óverulegur. Og það
hljóta að vera einhver takmörk
fyrir því hvað kalla má samvinnu-
fyrirtæki.
Þegar Vilhjálmur Þór stofnaði ■
Olíufélagið (Esso) með.kunningj-
um sínum 1946 að sjálfsögðu í nafni
„samvinnuhreyfingarinnar" voru
hagsmunir útgerðarfyrirtækja með
í spilinu.
Eysteinn Sigurðsson segir að við
stofnunina hafi verið ljóst að olíu-
magnið sem Sambandskaupfélögin
þyrftu á að halda hefði ekki verið
nógu mikið til að stofna öflugt fé-
lag. Síðan segir:
„Varð því úr, að leitað var sam-
starfs við ýmsa aðila innan útgerð-
ar, ekki síst helstu togaraútgerð-
arfélög þess tíma, um stofnun fé-