Þjóðviljinn - 09.12.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 9. desember 1983
Ylimaz Guney: Svo virðist sem ekk-
ert Natóríki þori að veita mér vega-
bréfsáritun eða þá landvistarleyfi.
Lögreglan sem kemur fram í hinu
blóðuga atriði í kúrdaþorpinu
leikur sjálfa sig - þeir voru mjög
stoltir yfir því að geta sýnt í bíó hve
duglegir þeir eru.
„Takmarkmitterekki listin
heldur frelsun fóiksinsu
Tyrkneska kvikmyndin Yol
hefur hlotið margháttaða
viðurkenningu, m.a. gullna
pálmann á Kvikmyndahátíð-
inni í Cannes í fyrra. Mynd
þessi, sem sýnd er sjónvarp-
inu í kvöld, varð til með mjög
óvenjulegum hætti og segir
m.a. frá því í eftirfarandi við-
tali við höfund myndarinnar
Yilimaz Guney. Guney hefur
eytt ellefu árum ævi sinnar í
fangelsum í Tyrklandi en hef-
ur búið í Vestur-Evrópu eins
og svo margir landflótta
Tyrkir, um nær tveggja ára
skeið.
Um haustið 1982 höfðu ca. 300
Tyrkir búsettir utan Tyrklands
óvenjulega aukavinnu, þeir léku
með í kvikmynd, það voru einnig
börn og unglingar. í hvelfingum
fyrrverandi fransks klausturs voru
teknar upp senur þær er gerast áttu
í yfirfullu tyrknesku fangelsi.
Leikstjóri myndarinnar er Yi-
limaz Gúney sem hefur, með stutt-
um hléum, setið í tyrkneskum
fangelsum síðan 1972. í október
1981 yfirgaf hann land sitt og hefur
dvalið síðan þá á Vesturlöndum,
ofsóttur vegna brottvísana úr landi
og eltur af hinum fasístisku „gráu
vörgum" herforingj arstjórnarinn-
ar.
Undir æfintýralegum kringum-
stæðum og án bæði landvistar og
atvinnuleyfis hefur honum nýlega
tekist að ljúka við gerð nýjustu
myndar sinnar. Hún fjallar um líf
ungra drengja í tyrknesku fangelsi,
hún gæti hafa gerst í gær en einnig í
dag og á morgun.
Yol var síðasta kvikmyndin sem
Gúney tókst að framleiða eftir
valdatöku herforingjastjórnarinn-
ar 12. sept. 1980. Myndin fjallar
um fimm refsifanga sem fá viku-
leyfi frá fangelsiseynni Imrali til
þess að fara til fjölskyldna sinna -
hverog einn frá ólíkum landshluta,
-. Fimm frásögur fullar af sárs-
auka, örvæntingu og tilgangs-
lausum blóðböðum.
„Frelsunin mun koma
eins og jarðskjálfti“
- Þegar fréttist hvernig þú gast
stjórnað upptöku og framleiðslu á
myndum úr fangelsunum, þá spyr
maður sjálfan sig hvort þú hafir
ekki haft sérstöðu meðalfanganna?
- Alls ekki. Ég notaði aðeins
möguleika mína, á hverju augna-
bliki og til fulls.
- Jafnvel hina ólöglegu?
- í hverju fangelsi sem ég sat í
stóðu eftir skamman tíma 95% af
föngunum með mér, og stundum
ekki aðeins fangarnir.
- Hvernig virkaði þessi aðferð
við að ,fjarstýra“ kvikmyndagerð?
- Fyrst þurfti ég að læra hana. Á
meðan ég sjálfur lék aðalhlutverk-
ið og leikstýrði, nægði að rissa upp
handrit: ég leikstýrði og gerði mín-
ar breytingar við töku. En nú gekk
það ekki lengur.
Handritin sem ég síðan samdi
fyrir „Hjörðina“, „Dúsman“ og
„Yol“ voru afar nákvæm, hver ein-
asta mynd, meira að segja fyrir-
mæli um leik og ljós. Ég einn valdi
samstarfsmenn mína og fékk þá til
þess að lofa mér að halda sig í einu
og öllu að fyrirmælum mínu.
- Hvernig í ósköpunum var það
hœgt að gera jafn áhrifamikla mynd
og Yol svo að segja beintfyrirfram-
an nef herstjórnarinnar?
- Það var mögulegt, vegna þess
að ég lét ekkert hindra mig. Undir
kringumstæðum, sem jafnvel leik-
stjórar utan fangelsis höfðu lent í
erfiðleikum við og hætt, var það
fyrir mig spurning um að vera til,
nauðsynlegt að lifa af og sanna að
maður geti unnið áfram, barist
áfram og sigrað.
- En Yol er engin neðanjarðar-
vinna heldur stórframleiðsla. Það
getur ekki verið að yfirvöld hafi
ekki yitað hvað var á seyði.
- í Tyrklandi verður ritskoðunin
að samþykkja handrit. Síðan eru í
raun engar hindranir fyrr en mynd-
in er tilbúin. Handritið að Yol sem
fór í gegnum ritskoðunina var að
sjálfsögðu aðeins „bleikt" - það
var öllum aðstandendum myndar-
innar Ijóst að tilbúin mundi hún
ekki komast í gegnum ritskoðun.
Samt var reynt að spilla fyrir kvik-
myndatökunni. En liðið var mjög
hreyfanlegt, atburðarásin var tekin
í lestum og langferðabílum sem
fara um allt landið, og jafnvel upp
til snævi-þaktra toppa Bingöl-
fjallsins við sýrlensku landamærin.
Njósnurum herforingjastjórnar-
innar tókst ekki að fylgja okkur
eftir.
Lögregluliðið sem tekur þátt í
hinu blóðuga uppgjöri í kúrda-
þorpinu var raunverulegt - þeir
voru mjög stoltir af því að fá að
sýna dugnað sinn í kvikmynd.
- Er það satt sem sagt er að á-
teknum filmum hafi verið smyglað
inn til þín í fangaklefann?
- Nei, það er ekk rétt. Þegar
kvikmyndatökum lauk og efnið
hafði verið flutt á örugga staði er-
lendis, yfirgaf ég Tyrkland. Þá gat
ég sjálfur séð um kíippingarnar og
hljóðsetningu, - að hluta til í París
og einnig í Sviss, - og þá gerði ég
miklar breytingar á myndinni.
En ég vil undirstrika það að þótt
mér hafi tekist að útvega peninga
og skapa grundvöllinn fyrir því að
mögulegt yrði að gera þessar
myndir, þá er ég ekki leikstjóri
þeirra. Því án trygglyndis vina
minna - meðfanga og tökuhópsins
- hefðu þessar kvikmyndir ekki
orðið það sem þær eru.
Pólitísk barátta
í fangeisinu
- Þegar rœtt er um hlutverk þitt í
fangelsinu fœr maðurþá tilfinningu
að þú hafir gegnt leiðtogahlutverki.
- Auðvitað voru meðfangar
mínir réttindalausir, kúgaðir, og í
uppreisnarham, og ég var í þeirra
augum tákn uppreisnarinnar. Með
þekkingu minni á stjórnmálum og
af fenginni reynslu tökst mér að
koma þeim í skilning um það að
samstaða væri grundvöllurinn fyrir
sigri. Þeir lærðu af mér að standa
saman gegn misrétti og kúgun,
pyntingum og klíkuskap - það var
okkar vinna, okkar barátta, okkar
ávinningur.
- Þú varst valdamikill maður í
fangelsinu, elskaður og hataður.
- Fangelsisstjórar voru hræddir
við mig, það er rétt. í hægri blöð-
unum var stöðugt slúður um upp-
reisnir, og flóttatilraunir, þess-
vegna gaf ég út opinbera yfirlýs-
ingu árið 1978 þess efnis að ég
myndi hvenær sem er og án nokk-
urra erfiðleika geta strokið úr
hvaða fangelsi sem væri í Tyrk-
landi, en ég hafði síður en svo í
huga að gera stjórnvöldum þann
greiða.
- Var þetta uppspuni?
- Hvernig þá? I ársbyrjun 1979
ákvað dómsmálaráðuneytið að
ráðlegt væri að flytja mig til eins
afskekkts héraðs og hægt væri. En
það fannst ekkert fangelsi sem vildi
taka við þessum ógnvekjandi Yi-
limaz Gúney.
Árið áður, en þá var ástand mitt
virkilega slæmt, neituðu þeir að
leggja mig á sjúkrastofu vegna
flóttahættu. En svo var ég settur í
einangrun í sex vikur á sjúkra-
deildinni þangað til annað fangelsi
fékkst, eftir mikla fyrirhöfn, til að
taka við mér. Þannig lenti ég á
eynni Imrali.
- En eftir nokkurn tíma skrifuðu
jafnvel dagblöðin að þú hefðir
breytt fanganýlendunni í „Lýðveldi
fólksins Imrali"!
- Já, á Imrali vorum við mjög vel
skipulagðir, við hefðum allir getað
strokið, 700 fangar. Þegar of mikið
fór að leka út um þetta kom lið-
styrkur frá flotanum, átta herskip
og landhelgisbátar og u.þ.b..2000
hermenn, sem mynduðu hring í
kringum eyna. Við urðum mjög
hissa, því það stóð alls ekki til hjá
okkur að flýja. Síðan var ég fluttur
í burtu (enn eitt skiptið).
- Þú ert greinilega fæddur upp-
reisnarforingi.
- Ég leiddi ekki meðfanga mína,
heldur skipulagði þá. Ég hjálpaði
þessum manneskjum að skilja að-
stöðu sína og að vinna eftir því, og
ég sjálfur lærði af þeim að þegar
fólkið berst meðvitað um sjálft sig
er ekkert vald til sem er ósigrandi.
Svertur sem
sovéskur útsendari
- Viltu segja eitthvað um flótt-
ann?
- Mér iíkar ekki orðið flótti. Ég
vil heldur segja: Ég hef yfirgefið
land mitt, mjög treglega, um tíma,
þar til aðrir tímar koma. Ég flúði
ekki frá fangelsinu heldur mætti
ekki til skráningar eftir leyfi. Ég
var ekki lengur öruggur um líf mitt,
ekki einu sinni í klefa mínum. Þess
vegna varð ég að fara í burtu.
Ásamt konu minni og börnum yfir-
gaf ég Tyrkland, í fyrsta skipti á
ævinni, og það var sárt, þvíégelska
land mitt meira en allt annað.
- Er það rétt að þú hafir flúið um
borð í litlum bát?
- Spurðu ekki. Hugsaðu um vini
mína sem hjálpuðu mér.
- Hægri pressan þykist viss um
hvarþessir vinirséu: íMoskvu. Þeir
segja að þú viljir snúa aftur með
sovéska hernum.
- Fáránlegt! Þá myndi ég varla
sitja í Vestur-Evópu núna. Það er
ekki til sú manneskja í Tyrklandi
sem trúir því að ég sé keyptur út-
sendari Rússa, ekki einu sinni her-
foringjastjórnin sem reynir að
sverta mig.
- Frá því að þú flúðir hafa verið
höfðuð gegn þér fjöldamörg mál
fyrir sovéskan áróður: refsingarnar
sem fyrir liggja ná bráðum upp til
100 ára fangavistar. Ertu þá ekki
kommúnisti?
- Meinar þú að Sovétríkin séu
kommúnistisk? Við endurtökum
gjarnan það sem við höfum sagt
ótal sinnum: Sovétríkin eru jafn
valdamikil og hættulegur óvinur
Tyrklands og Bandaríkin eða
Kína! Frelsun fólksins mun aðeins
verða að raunveruleika án þátt-
töku nokkurs risaveldis!
Fyrst stjórnmálin,
síðan kvikmyndin
- Hefur þú hugsað þér að ein-
beita þér algerlega að kvikmyndum
í útlegðinni eða muntþú einnig vera
pólitískt virkur?
Viðtal við tyrkneska kvikmyndastjórann
Ylimaz Gtiney, höfund Yol,
sem sýnd er ísjónvarpinu í kvöld.