Þjóðviljinn - 22.12.1983, Blaðsíða 12

12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINNlFimmtudagur 22. desember 1983
Elliðaárnar. Laxveiði inni í miðri borg. Sjá veiðimann í ánni. Ljósm. | Einar Hannesson.
Einar Hannesson:____________
LaxveiðUögin
og nýting laxins
í viðtali um veiðimál við Úlfar
Antonsson, líffræðing, í Þjóðvilj-
ann í gær, koma fram slíkar fullyrð-
ingar og ýkjur, sem að mínum
dómi ná ekki nokkurri átt frá hendi
starfsmanns Rannsóknarráðs ríkis-
ins. Því vildi ég gjarnan mega fjalla
um tvö atriði í viðtalinu, þar sem ég
tel að þau skapi alranga mynd af
veiðimálum hjá lesendum blaðs-
ins, sem ekki eiga þess kost að
þekkja til í þessum málaflokki.
Lögin sem leggja
skal af
„Við höfum nú laxveiðilög upp á
84 síður. Þau mætti einfalda niður í
eitt ákvæði sem fæli í sér að að
ioknu veiðitímabili sé nægur
hrygningarstofn í ánum“, segir
Úlfar Antonsson.
Hér er nú „Jóns sterka“-lega
mælt. Laxveiðilögin eru aðeins 23
blaðsíður og skiptast í eftirfarandi
kafla: Orðaskýringar, Um veiði-
rétt, Um skrásetningu veiðivatna,
merkingu veiðarfæra og veiði-
skýrslur, Um friðun lax- og göngu-
silungs, Um friðun vatnasilungs,
Um veiðitæki og veiðiaðferðir, Um
fiskvegi og aðra mannvirkjagerð í
veiðivötnum, Um veiðifélög, Um
klak- og eldisstöðvar ríkisins og
fiskeldi, Um innflutning á lifandi
fiski og hrognum, Um álaveiðar,
Um stjórn veiðimála og eftirlit,
Um Fiskræktarsjóð og styrkveit-
ingar til fiskræktar, Um matsgerðir
og skaðabætur, Refsiákvæði og
réttarfar og Niðurlagsákvæði.
Nokkru seinna í viðtalinu ræðir
ÚA um bann við laxveiði í sjó, en
það sé atriði sem styrki fiskeldi
(hafbeit). Samkvæmt áðurnefndri
tillögu hans ber að fella þetta
ákvæði niður!, því það er að finna í
laxveiðilöggjöfinni.
Hver er afkastagetan?
Þá er næst að víkja að því, þar
sem ÚA gerir kröfu um nýtingu á
laxveiðiánum í samræmi við afkast-.
agetu þeirra. Þar tekur hann Ell-
iðaár og heimfærir þær sem módel
fyrir allt landið og fær út að afla-
verðmæti hefði getað orðið 15 milj-
ónum króna meira 1982, ef nýting-
in hefði verið í samræmi við kröfur
hans.
Hér er hreystilega mælt. En hver
á að sjá um að kröfunni hans ÚA sé
fullnægt, ef engin lög eru í gildi?
Einræðisherra? Á hinn bóginn
hvað Elliðaárnar snertir í þessu
efni. Það vita allir kunnugir, að
mun færri stengur hafa verið not-
aðar í Elliðaám við veiðar en laxa-
stofn ánna veitir rétt til samkvæmt
reglum um stangafjöldaákvörðun.
Fyrr á árum þegar lax var tekinn og
fluttur á efri hluta Elliðaánna, gilti
það fyrirkomulag að ákveðinn
hluti laxagöngunnar var tekinn úr
kistu og honum slátrað. Síðan var
þessu hætt vegna þrýstings og óska
frá veiðimönnum. Hins vegar hef-
ur stangafjöldi aukist nokkuð frá
því sem hann var áður.
Það hlýtur því að framanrituðu
að liggja ljóst fyrir, að ekki er hægt
að alhæfa fyrir landið með nýting-
una í Elliðaám í huga, eins og ÚA
gerir.
Skylda að stofna
veiðifélag
Löggjöf um lax- og silungsveiði,
sem hér er gerð að umtalsefni, er
ákaflega góð, svo sem þar er þvf
slegið föstu, að laxastofn í viðkom-
andi vatnakerfi sé sameign allra
þeirra, sem land eiga að því svæði í
ánum, sem laxinn fer um. Og til
þess að koma í veg fyrir að ofnýting
eigi sér stað, og ekki síður hitt að
opna möguleika á að tryggja eðli-
legt viðhald og aukningu fisk-
stofnsins, þurfi að vera fyrir hendi
samstaða allra hlutaðeigandi; sem
sé að hafa félagsskap um veiði og
ræktun. Um 150 veiðifélög eru í
landinu og taka þau til straum- og
stöðuvatna. Þá er að nefna einn
aðaltilgang laganna, en það er að
jafna veiði milli veiðieigenda. Hin
félagslega framkvæmd hefur reynst
happadrjúg fyrir laxveiðimálin og
er vandséð að annað fyrirkomulag
henti betur í þessu efni.
Jöfnun laxveiði
Eins og fyrr greinir, er megintil-
gangur laxveiðilaganna að koma í
veg fyrir ofveiði og jafna veiði milli
veiðieigenda. Neta- og stangveiði
er háð lagafyrirmælum um útbún-
að og fjölda neta, ársfriðun, viku-
friðun, friðun hluta ár, hámarks-
fjölda stanga og daglegan veiði-
tíma í á þar sem eingöngu er veitt á
stöng, svo helstu atriði laganna séu
nefnd. Um 70 af hundraði laxveiði
hér á landi hefur um árabil verið
veidd á stöng, en hitt í net.
Að telja laxinn í árnar hefur ver-
ið draumur og ósk margra, því að
vitneskjan um það veitir m.a.
möguleika á að nýta á bestan hátt
laxastofninn. Ef það tekst að leysa
þetta mál, verður t.d. unnt að auka
veiðiálag í ánum, þegar vissa er
fengin fyrir því, að verulegur fjöldi
fiska sé genginn í viðkomandi
veiðivatn umfram það sem leyfður
stangafjöldi er miðaður við. Sér-
fróðir menn telja að það sé áka-
flega breytilegt frá einni á til ann-
arrar, hve mikið þurfi að vera eftir í
ánni til að hrygna svo að vel sé séð
fyrir fullri nýtingu á framleiðs-
lugetu vatnasvæðisins.
Gjörnýting laxastofns
Gjörnýting á laxastofni til veiði
er engan veginn einfalt mál í fram-
kvæmd. Þar kemur mikið við sögu
félagslegur þáttur, svo sem sú ósk
veiðimanns að jafnaðarlega sé
mikið af fiski í ánni eða að ekki sé
of þröngt setinn bekkur við
veiðarnar. Þá er í sambandi við
gjörnýtingu á laxastofni hlutur
netaveiði erfitt mál úrlausnar
vegna stefnu laga um jöfnun veiði
milli veiðieigenda. En netaveiði á
laxi fer fyrst og fremst fram á svo-
nefndum blönduðum svæðum, þ.e.
árkerfum þar sem bæði er veitt á
stöng og í net, Hvítá í Borgarfirði
og Ölfusár-Hvítársvæðinu í Árnes-
sýslu, en netaveiðin fer fram á
neðri hluta þessara árkerfa. Þess
má geta til fróðleiks, að s.l. 20 ár
hefur um það bil helmingur af
heildarveiði á laxi á vatnasvæði
Hvítár í Borgarfirði verið veiddur í
net en hitt fengist á stengur í þver-
ám Hvítár. Frávik einstök ár eru
ekki teljandi. Þarna virðist því vera
býsna gott jafnvægi á blönduðu
svæði, hvað veiðiaðferðir snertir.
Samkvæmt lögum er gert ráð fyrir
að ráðherra geti leyft kistuveiði.
Ýmsir hafa bæði fyrr og síðar talað
um að þvergirða ætti á og koma
fyrir kistu til að geta haft fulla
stjórn á öllu saman. Slík fram-
kvæmd er vissulega útilokuð í stór-
fljótum landsins og bæði erfið og
kostnaðarsöm mjög víða vegna
mikilla vatnavaxta, sem koma í
árnar. En fyrst og síðast er þetta
félagsleg ákvörðun í veiðifélagi.
16. desember 1983.
Einar Hannesson
Happdrœtti
á Siglufirði
Yinnmgar
Dregið hefur verið í Happdrætti
framkvæmdanefndar um byggingu
Dvalarheimilis aldraðra á Siglu-
firði. Eftirtalin númer komu upp:
2433 utanlandsferð frá Toyota-
umboðinu í Kópavogi, 4787 ferða-
vinningur frá Samvinnuferðum
Landsýn, 4265 málverk eftir Ragn-
ar Pál, 2105 málverk eftir Birgi
Schiöth, 2925 málverk eftir Arnar
Herbertsson, 1031 málverk eftir
Gylfa Ægisson, 3543 málverk eftir
Höllu Haraldsdóttur, 1015 mál-
verk eftir Sveinbjörn Blöndal,
1003 Cosy-stóll, 4416 helgarferð
frá Siglufirði til Reykjavíkur fyrir
tvo, 4293 Nilfisk ryksuga, 7502 Nil-
fisk ryksuga, 4928 baðvaskur frá
Marble Ore, 8103 útvarps- og ka-
settutæki, 4879 gasgrill, 7608 síma-
kommóða, 3454 stálborðbúnaður
fyrir sex, 4340 vikudvöl í orlofs-
heimili Vöku á Illugastöðum í ág-
úst 1984, 8566 brauðrist og 4116
flugfar fyrir tvö Akureyri-
Siglufjörður.
Mikil bók um merk samtök
Ungmennafélag íslands varð 75
ára á sl. ári. I tilefni af því hefur nú
komið út á vegum UMFÍ, vönduð
bók, „Ræktun lýðs og lands", tekin
saman af Gunnari Kristjánssyni.
Er þar rakin á skilmerkilegan hátt
saga þessara merku samtaka.
Bókin skiptist í 12 meginkafla: 1.
Skipulag UMFÍ. 2. Húsnæði og
starfsfólk. 3. Fjármál samtakanna.
4. Útbreiðsla hreyfingarinnar. 5.
Baráttu- og stefnumál. 6. Stórir
póstar í starfi. 7. Af öðrum verk-
efnum. 8. Merki UMFÍ og íþrótt-
irnar. 10. í samvinnu við önnur
samtök. 11. Þeir settu svip sinn á
hreyfinguna. 12. Verkefni á afmæl-
isári.
Ungmennafélag íslands var
jstofnað á Þingvöllum 2.-4. ágúst
1907. Mættu þar 7 fulltrúar frá 4
ungmennafélögum en stofnfélögin
voru 7: UMF. Akureyrar, UMF
Reykjavíkur, UMF. Skriðuhrepps
í Eyjafirði, UMF. Reynir á Ár-
skógströnd, UMF. Öxndæla,
UMF. Dagsbrún í Höfðahverfi og
UMF. Morgunstjarnan á Fljót-
sdalshéraði. Fyrstu stjórnina
skipuðu: Jóhannes Jósefsson glím-
Ræktun Ivdsc
fXý'y | v"z, V''.
% M 6 1*42 ■
Ungmennaféiag islands75 ára
1907-1982
Gunnar Kristjánsson tók sarrian
ukappi, síðar eigandi Hótel Borg-
ar, formaður, Guðmundur Guð-
laugsson ritari, Árni Jóhannesson
gjaldkeri. í varastjórn voru kjörn-
ir: Helgi Valtýsson, Jakob Ó. Lár-
usson og Þórhallur Bjarnason. Nú
er félögin í UMFÍ orðin 203 og fé-
lagsmenn rúm 25 þús.
Ekki höfðu samtökin starfað
nema í 2 ár er þau gengust fyrir
landsmóti í íþróttum. Var það
haldið á Akureyri 1909. Nokkuð
dofnaði yfir mótahaldi um skeið en
síðustu áratugi hafa þau verið fast-
ur liður í starfi Sambandsins og
jafnan vakið alþjóðarathygli.
Árið 1909 hóf UMFl að gefa út
rit sitt Skinfaxa. Fyrstu ritstjórarn-
ir voru Helgi Valtýsson og Guð-
mundur Hjaltason. Árið 1911 tók
Jónas frá Hriflu við ritstjórninni en
ritnefnd skipuðu Ágúst Jósefsson,
Guðbrandur Magnússon og
Tryggvi Þórhallsson. Jónas gegndi
ritstjórninni í 7 ár. Margar greinar
hans í Skinfaxa á þessum árum hafa
orðið sígildar. í þeim lagði hann
grundvöllinn að margþættu skipu-
lagi, sem í sumum greinum hefur
enst fram á þennan dag.
Forgöngumenn UMFÍ dreymdi
stóra drauma um samtökin. Þau
áttu að verða forystuafl í sókn
þjóðarinnar til menningarlegs,
efnahagslegs og stjórnarfarslegs
sjálfstæðis. Og það hafa þau verið í
reynd. Úr röðum þeirra hafa kom-
ið fjölmargir þeir menn sem staðið
hafa í fylkingarbrjósti í framfara-
sókn þjóðarinnar á öllum sviðum.
Þar fengu þeir sitt félagslega upp-
eldi. Þaðan höfðu þeir það vegarn-
esti, sem best hefur reynst í barátt-
unni.
Hér er ekki rúm til að rekja efni
þessarar bókar. Ungmennafélögin
hafa jafnan sinnt margháttuðum
menningar- og framfaramálum og
öllum er þeim gerð skil í þessari
bók. Hún er því mikil og góð heim-
ildasaga en um leið hvatning til
þess að halda áfram á sömu braut
því aldrei þrýtur verkefnin. Um
350 myndir eru í bókinni, ýmist
svarthvítar eða í lit.
Útlit innsíðna sá Leturval um,
kápusíðu Arnar Guðnason. Um-
brot, filmu- og plötugerð: Prent-
þjónustan hf. Setning og offset-
prentun: Guðjón Ó. hf., Bókfell
hf. sá um bókbandið.
Þessi bók á ekki aðeins erindi til
allra ungmennafélaga heldur einn-
ig og engu síður til þeirra, sem
álengdar standa.
-mhg