Þjóðviljinn - 09.03.1984, Síða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 9. mars 1984
íslenski dansflokkurinn:
Öskuhuska.
Tónlist: Sergei Prokofév.
Danshöfundur og stjórnandi: Yelko
Yuresha.
Yfirumsjón meö dönsum: Belinda
Wright.
Prokofév samdi Öskubusku á
eftir þeirri balletttónlist hans sem
frægust hefur orðið - Rómeó og
Júlíu. En með þessu ævintýri fer
hann lengra aftur í heim hefðarinn-
ar, inn í þá tíma þegar ömmusög-
urnar voru góð og gild uppistaða í
ballett og ekki til siðs að endur-
skoða þau í leiðinni nema þá til að
fjölga enn í þeim glæsilega búnu
fólki sem svífur léttilega yfir
dansgólfin í tímaleysi ævintýrahall-
arinnar. Hér er Öskubuskuævin-
týrið rakið án verulegra frávika, og
það er kátt í höllinni og ástir góðar
takast og að lokum munu þau
prinsinn „lifa alla tíð í ástogfeg-
urð, gleði og góðu gengi“. Og
samt er tónlistin að segja eitthvað
annað, það er yfir henni dimm-
leitur svipur, þjáning heimsins ber
að dyrum hvað sem elskulegri
framvindu ævintýrisins líður.
Jelko Juresa hefur gert þessa
sýningu - gert bæði dansa, leik-
mynd og hannað búninga. Hann
hefur valið þá leið að láta ævintýrið
ráða án fyrirvara, sem og klassíska
danshefð með tiltölulega gagnsæju
látbragði til að hjálpa þeim vænt-
anlega sem ekki eru vanir því að sjá
sögu dansaða. Útkoman er í stuttu
máli mjög falleg sýning, hreinrækt-
uð ef svo mætti segja, gerð af trún-
aði við uppruna sinn: það munaði
ekki miklu að áhorfanda fyndist
Árni Bergmann
skrifar um
leiklist
í land með að hægt sé að senda hér
á svið hóp karla sem stendur á
sporði hinum kvenlega kjarna ís-
lenska dansflokksins í kunnáttu,
reynslu og fágun. Af þessum
sökum og einnig að nokkru vegna
þrengsla urðu hópsenur ekki eins
hreinlegar og efni stóðu að ýmsu
leyti til - góður þokki var samt yfir
dansleiknum og fögnuði í Töfra-
garði undir lokin.
Danslistin sem fram var borin,
var sem fyrr segir, mjög bundin við
hina klassísku rót. Sú hefð leyfir
sér þó að bregða á leik með ýmis-
legt sprell og var það leyfi notað
skynsamlega og skemmtilega í
túíkun þeirra Birgittu Heide og
Ingibjargar Pálsdóttur á þeim hé-
gómlegu frenjum, stjúpsystum
Óskubusku. Ölafía Bjarnleifs-
dóttir dansaði hlutverk Dísarinnar
góðu af ágætu öryggi - en önnur
hlutverk eru allmiklu smærri.
Franskur gestur, Jean-Yves
Lormeau dansaði hlutverk prinsins
og fór létt með það, eins og það
heitir, sýndi þann kraft og það ör-
yggi og myndugleika sem einum
prinsi ber. Ásdís Magnúsdóttir er
Öskubuska og staðfestir með mik-
illi prýði það sem við höfum vitað
nú um hríð, að hún getur dansað
hvað sem vera skal ogbætt við fág-
aða lausn á tæknilegum vanda
sannfærandi túlkun á dapurleika,
von, gleði og öðrum geðbrigðum
þeirrar persónu sem hún ætlar sér
að breyta í sýnilega reynslu.
Prinsinn (Jean-Yves Lormeau) útbýtir appelsínum, Öskubuska (Ásdís Magnúsdóttir) ber að sjálfsögðu af
öðrum meyjum...
Inn í ævintýrið
hann strax í upphafi vera staddur verka af þessu tagi og búningarnir listgreinþarsemvenjulegumisrétti
með Rússum og má segja að það sé eru ævintýri út af fyrir sig. kynjanna er snúið við.-Þessi sýning
ekki leiðum að líkjast í sviðstúlkun Ballett er eins og menn vita sú minnti okkur líka á það hve langt er
Fyrirnokkru lést Mikhaíl Sjol-
okhof semeinnafrægastur
hefur orðiö sovéskra rithöf-
unda og fékk Nóbelsverðlaun
í bókmenntum árið 1965. Út-
för hans var gerð með mikilli
viðhöfn í Vesjenskaja, kós-
akkabæ í Donhéruðunum,
þar sem rithöfundurinn bjó
lengst af. Fyrir líkfylgdinni fór
skriðdreki og einn af riturum
miðstjórnar Kommúnista-
flokksins, Zímjanín, flutti
ávarp yfir líkkistunni.
Hvorutveggja er staðfesting á
því, að verk Mikhaíls Sjolokhofs
nutu fullrar velvildar yfirvalda.
En hermennskubragurinn á
útförinni er m.a. tengdur því, að
seinni verk sín skrifaði Sjolokhof
um dáðir hins rússneska her-
manns í heimsstyrjöldinni síðari -
„Þeir börðust fyrir ættjörðina" og
„Örlög manns“.
Bráðþroska
Sjolokhof varð 78 ára gamall,
en byrjaði snemma að skrifa.
Fyrstu sögur hans komu út þegar
hann var um tvítugt og geymdu
marga hrikalega og eftirminni-
lega atburði frá árum borgara-
stríSsins eftir byltinguna, en hún
var háð af sérstakri heift í kós-
akkahéruðunum. Kósakkar
höfðu lengi litið á sig sem sérstak-
an þjóðflokk, þeir voru betur
settir en obbinn af öðrum
rússneskum bændum og höfðu
þar að auki sérstöku hlutverki að
gegna í riddaraliði rússnesku
keisaranna. Þeir voru ekki síst
hafðir til að bæla niður pólitíska
ókyrrð, verkföll og þessháttar, og
þegar byltingin 1917 og upp-
gjörið eftir hana heimtaði af-
stöðu af hverjum og einum, þá
sagði hin gróna keisarahollusta
mjög til sín meðal þeirra. Um
tíma reyndu Donkósakkar að
fara eigin leiðir um leið og þeir
tóku afstöðu gegn hinum rauðu
herjum - þeir létu sig dreyma um
einskonar kósakkalýðveldi þar
sem þeir gætu verið í friði fyrir
„aðskotadýrum".
Lygn streymir Don
Það er saga kósakkanna í friði,
í heimsstyrjöldinni fyrri og í borg-
arastyrjöldinni sem er uppistaða
þess verks sem einkum hefur gert
Mikhaíl Sjolokhof frægan. En
það er Lygn streymir Don, sem út
kom í fjórum bindum á árunum
1928-1940. Verkið gefur mjög
eftirminnilega lýsingu á því
hvernig sérstætt vopnað bænda-
samfélag leysist upp í sviptingum
tímans - og gætir í þeirri lýsingu
viss saknaðar - án þess þó að
dregin sé dul á það, að kósakka-
samfélagið var ríkt af grimmd,
þröngsýni og kúgun. Aðalper-
sóna verksins er Grígorí Melek-
hof, sem er jafnan staddur milli
tveggja elda - bæði í ástamálum
og stjórnmálum. Hann berst á
víxl með rauðliðum og með hvít-
liðum, hann reynir að draga sig út
úr öllu saman með ástkonu sinni,
en áður en lýkur er það ljóst, að
hann mun ekki fá að hverfa aftur
til friðsamlegs hvunndagsleika -
honum verður ekki fyrirgefið, að
hann ekki tók „rétta“ afstöðu til
byltingarinnar.
Þessi saga hefur þann kost
mestan, fyrir utan breiða og líf-
*lega þjóðfélagslýsingu, að hún
gerir ekki byltingamenn að göf-
ugum riddurum og andbyltingar-
menn ekki að hreinræktuðum
bófum - eins þótt aldrei leiki vafi
á því hvar samúð höfundar er.
Enda var það svo, að um tíma var
saga þessi gagnrýnd í Sovétríkj-
unum fyrir að gera ekki nógu
rækilega upp á milli „okkar“
manna í byltingunni og „hinna“,
andstæðinganna. Og þó skömm
sé frá að segja, þá lét Sjolokhof
undan þessari gagnrýni og breytti
seinni útgáfum bókarinnar til
samræmis við þá túlkun á atburð-
um í kósakkabyggðum sem Kom-
múnistaflokkurinn taldi æski-
lega.
Skrýtnar deilur
Löngu seinna hófust svo aðrar
deiiur um Lygn streymir Don.
Þær lutu að því, að Sjolokhof hafi
ekki getað skrifað svo þroskað
verk kornungur maður - og var
þá bent á það, að hann skrifaði
aldrei síðar skáldverk sem kæm-
ust í hálfkvisti við þetta. Voru
bornar fram kenningar um að
hann hefði komist í handrit eftir
kósakkarithöfundinn Fjodor
Krjúkof og gert að sínu með
nokkrum pólitískum breyting-
um. Hafa heilar bækur verið
skrifaðar til að styðja þessa kenn-
ingu. Norskur prófessor, Geir
Kjetsaa, hefur reynt að komast til
botns í þessu máli með töivusam-
anburði á málnotkun texta eftir
Sjolokhof, Krjúkof og á Lygn
streymir Don, og leiðir sú rann-
sókn líkur að því, að ásakanir um
ritstuld á hendur Sjolokhof verði
ekki sannaður.
Seinni verk
Hitt er svo rétt, að Sjolokhof
náði sér aldrei alminnilega á strik
eftir þetta sem rithöfundur. Árið
1932 gaf hann út skáldsöguna
„Nýræktarland" sem fjallaði um
upphaf samyrkjubúskapar í sveit-
um: þar í hafa menn snemma þóst
heyra falskar nótur, sem og hálf-
sannleika um þær aðferðir sem
hafðar voru við að smala bænd-
um í samyrkjubú. Seinni bindi
þessa verks kom ekki út fyrr en
1959 og þótti enn lakara - bar þar
mikið á tómlegri mælgi og hálf-
kæringi einhverskonar.
Aftur á móti er stutt saga, „Ör-
lög manns“, sem út kom skömmu
eftir fræga Krúsjofsræðu um Sta-
líntímann 1956 vel skrifuð og
forvitnileg um marga hluti. Hún
segir frá hlutskipti rússneskra
stríðsfanga í Þýskalandi - en það
er efni sem hefði, þótt undarlegt
megi virðast, legið í hálfgerðri
bannhelgi í sovéskum bók-
menntum: það var ekki hetjulegt
að láta taka sig til fanga, slíkir
menn voru fyrirfram grunaðir um
græsku þegar og ef þeir sluppu
lifandi úr fangabúðum nasista.
En um leið og Sjolokhof réttir
hlut stríðsfanganna á sinn hátt
með hetjusögu þessarar af And-
rei Sokolof, hinum óbreytta
Rússa sem aldrei lét bugast, hve
hart sem að honum var sótt, gerði
hann sig einnig sekan um margan
hálfsannleika sem breiddi yfir
þann hluta harmleiks þessa fólks
sem snéri að Sovétríkjunum sjálf-
um.
Sjolokhof kom annars lítið við
sögu hin seinni árin. Hann var
stundum til með að halda dálítið
ærslafullar ræður á rithöfunda-
þingum og skopast að ýmiskonar
ónytjungum í stéttinni. En allt
var það í hófi - og hann tók jafnan
afstöðu með pólitískri forystu
landsins þegar andóf reis meðal
rithöfunda. Nútími bók-
menntanna mun hafa farið að
mestu fyrir ofan garð og neðan
hjá Sjolokhof - hann var sem höf-
undur barn aldamótanna, síð-
sprottin grein á meiði hinnar
breiðu epísku sögu nítjándu aldar
þegar honum tókst best upp.
Árni Bergmann.