Þjóðviljinn - 02.12.1984, Síða 11

leim í dalinn minn
Við Nautabúsána hafði brú-
argerðarflokkur Jónasar Snæ-
björnssonar slegið tjöldum sínum
og skúrum. Þar var áð um stund
og í þann mund bar þar að í bíl við
annan mann Pál Sigurðsson, sem
lengi var kenndur við Forna-
hvamm, síðar Varmahlíð og er nú
orðinn Hólaráðsmaður. Hann
átti okkar von til Hóla en þótti
förinni hafa seinkað óeðlilega og
var nú kominn tilað grennslast
eftir hvað orðið hefði til tafar.
Við kenndum veðrinu um sein-
læti okkar og mátti það að sumu
leyti til sanns vegar færa. Var nú
settur hestur undir Pál, enda af
nægu að taka í þeim efnum, og
riðið beint á Hólastað.
Engar rœður en
mikill söngur
Hinn nýi skólastjóri, Gunnar
Bjarnason, stóð fyrir dyrum úti
og bauð flokkinn velkominn í ríki
sitt. Fylgdust þeir Páll og fleiri
raunar, með okkur ofan að fjár-
húsum en þar skyldu hestarnir
geymdir í girðingarhólfi. Bauð
Gunnar síðan mannskapnum til
borðstofu heima í skóla. Var það
vel þegið því þótt allir væru nest-
aðir í betra lagi var þó alltaf hres-
sing í því að fá góðan kaffisopa.
I Hólaborðstofu var setið að
góðum veitingum hátt á annan
klukkutíma, engar ræður fluttar,
sem betur fór en á hinn bóginn
sungið svo hressilega að heyra
mátti á næstu bæjum. Gekk Ottó
fararstjóri hraustlegast fram við
sönginn enda raddmaður drjúg-
um meiri en almennt gerist. Aft-
ur á móti gerðist Pétur fararstjóri
fljótlega ókyrr nokkuð í sæti.
Varð honum tíðgengið til eldhúss
á fund griðkvenna, sem þar voru
margar, blómlegar og broshýrar.
Kvaðst Gunnar skólastjóri ekki
skipta sér af slíkum samfundum
meðan hvorugur aðili kvartaði
undan hinum, og mæti enda mik-
ils sjálfsbjargarviðleitni manna.
Leið nú að háttatíma. Hafði
karlfólkið náttstað í annarri
kennslustofunni. Voru þar inni
hlaðar miklir af teppum og dýn-
um svo að ekki skorti sængurbún-
að, enda luku allir upp einum
munni að morgni um ágæta gist-
ingu og ekki síður kvenfólkið, en
hvar það hefur annars eytt nótt-
inni hef ég ekki hugmynd um og
veit ekki betur en það sé óráðin
gáta enn í dag.
Að morgni var komið blíð-
skaparveður, logn og hreinviðri
og hélst svo þann dag allan heima
í dölunum. Byrjað var að því að
hyggja að hestunum og láta út tvo
eða þrjá, sem inni voru, en þeir
eru þann veg íþróttum búnir, að
þeim heidur engin girðing og
þótti því ekki annað vogandi en
hýsa þá.
Um kl. 10 var enn boðið til
kaffidrykkju. Skólastjóra fund-
um við ekki. Hann þurfti að
heiman snemma um morguninn.
Nokkru síðar bauð Páll okkur
öllum í sitt einkaríki. Sýndi hann
þar enn, sem engum mun þó hafa
verið ókunnugt um í þessum
hópi, að hann er örlátur vr.iandi.
í Kolbeinsdal
Um 12-leytið var haldið úr
hlaði á Hólum. í hópinn höfðu nú
bæst tveir Hólamenn, Ásgeir
Gestsson frá Syðra-Seli í Hruna-
mannahreppi og Hallgrímur
Snorrason, læknis Hallgrims-
sonar. Og á Víðineseyrum komu
til móts við okkur Hallgrímur
Pétursson á Kjarvalsstöðum
Svava Antonsdóttir kona hans og
tveir krakkar þeirra hjóna. Þann-
ig var þetta orðinn 17 manna
flokkur og máttu fararstjórarnir
teljast fullsæmdir af, þar sem allt
var þetta einvalalið.
Kolbeinsdalur liggur austan
Hjaltadals og samhliða honum til
að byrja með, en sveigir síðan til
austurs. Upp úr honum liggur
forn og fyrrum fjölfarinn vegur
yfir Heljardalsheiði til Svarfaðar-
dals. Lágur háls deilir dölunum
fram að Hólum en þá tekur Byrð-
an við. Greiðfærar götur liggja
upp frá Víðinesi og yfir hálsinn.
Var bráðlega riðið í hlað á
Skriðulandi en þar var nú enginn
Kolbeinn fyrir til að fagna gest-
um. Samt áðum við um hríð þar í
hlaðvarpanum og tókum fram
nesti, en hestarnir hámuðu í sig
safaríkt túngresið.
Eftir eru tvö af tíu
Kolbeinsdalur er nú eyðilegur
orðinn og sér þar að jafnaði lftt til
mannaferða. Þar voru lengst af 8
býli í byggð og um eitt skeið 10 en
tvö ein eru nú eftir. Eru þá Sleitu-
staðir talin ein jörð en þar hefur
nú raunar myndast merkilegur
vísir að þorpi. Sleitustaðir eru
neðsti bærinn í dalnum og er þar
staðarlegt heim að líta. Þar hafa
þau Sigurður Þorvaldsson og
Guðrún Sigurðardóttir búið síð-
an 1914 og svo börn þeirra og
tengdafólk svo þar eru nú sex
fjölskyldur. Um 1850 reistu sunn-
lensk hjón nýbýli í landi Sleitu-
staða, er Kringlugerði nefndist.
Byggð hélst þar að mestu í aldar-
fjórðung en síðan ekki söguna
meir.
Næsti bær við Sleitustaði er
Smiðsgerði, snotur jörð og ágæt-
lega hýst. Þar bjuggu í 12 ár
(1864-1876), Guðmundur Pét-
ursson, föðurbróðir dr. theol.
Friðriks Friðrikssonar og kona
hans, Þorbjörg Finnbogadóttir.
Síðan 1920 hafa búið í Smiðsgerði
Guðmundur Benjamínsson og
Anna Jónsdóttir.
Þá tekur við Sviðningur. Þar
gerðist sá hörmulegi atburður 23.
des. 1925 að snjóflóð féllst á bæ-
inn og fórst þar annar bóndinn,
Sölvi Kjartansson, ásamt tveimur
öðrum. Síðan hefur Sviðningur
ekki byggst en er nytjaður frá
Smiðsgerði. í fjallinu fyrir ofan
Sviðning er klettur einn sérkenni-
legur, er nefnist Hreðuklettur og
er talinn hafa tekið nafn af Þórði
hreðu.
Innan við Sviðning tekur
Saurbær við. Þar er fjölbreyttari
gróður en annarsstaðar í Kol-
beinsdal og þótt víðar væri leitað.
Meðal annars vex þar einir.
Saurbær er falleg jörð og búsæld-
arleg. Samt sem áður hefur hún
verið í eyði síðan 1942.
Þá er það Skriðuland. Nafnið
bendir til þess að þar sé hætt við
skriðuhlaupum, enda er fjallið
ofan við bæinn klettótt og bratt
hið efra. Ekki veit ég þó til þess
að skriður hafi fallið þar til veru-
legra skemmda síðan 1858, en þá
var líka svo nærri gengið, að jörð-
in fór í eyði. Að vísu þurfti hún
ekki að bíða nema eitt ár eftir
nýjum ábúanda en langur tími
leið þó þar til kalla mátti að nokk-
urnveginn greri um heilt. Seinast
bjó á Skriðulandi Kolbeinn Krist-
insson, ljóngáfaður fræðaþulur.
Hann flutti til Akureyrar og síðan
hefur ekki verið búið á Skriðu-
landi.
Næst koma Bjamastaðir. Þar
bjó í 5 ár Jósef J. Bjömsson,
fyrram skólastjóri á Hólum, frá
1887 til 1892, ásamt konu sinni,
Hólmfríði Björnsdóttur. Jósef
seldi jörðina Hóla- og Viðvíkur-
hreppum, sem lögðu hana til
afréttar, og mun ekki hafa verið
búið þar síðan 1895. Fremst í
landi Bjarnastaða, frammi við
Heljará, voru beitarhús frá
Bjarnastöðum og nefndust
Bjarnastaðasel. Þar voru bæjar-
hús byggð 1873 og hélst byggð
þar til 1887.
Hafa nú verið taldir upp þeir
bæir, sem voru austan- og
norðan-megin Kolbeinsdalsár.
Tvær jarðir voru byggðar vestan
ár og heitir sú fremri Fjall. Þar
hefur ábúð verið slitrótt síðan
1936 og nú gengur þar enginn
lengur um garða. - Loks koma
svo Unastaðir. Þar hélst byggð
lengur ená flestum jörðum öðr-
um í Kolbeinsdal en nú eru Una-
staðir einnig komnir í eyði.
Nýtt landnöm?
Ekki get ég að því gert,að ég sé
eftir þessum býlum. Veit ég þó
vel, að til auðnar þeirra liggja að
ýmsu leyti eðlilegar orsakir. Þessi
býli hafa verið með þeim ann-
mörkum að þau fullnægja engan
veginn þeim kröfum, sem maður
20. aldarinnar gerir um afkomu-
möguleika. En eins og nú háttar
orðið um margvíslega tækni er til-
tölulega auðvelt úr þeim ann-
mörkum að bæta, sumum hverj-
um a.m.k.
Kolbeinsdalur er falleg sveit.
En hann er meira. Hann er vafinn
kjarnmiklum gróðri. Sauðfjár-
Iand er þar með ágætum. Rækt-
unarmöguleikar eru þar misjafnir
að vísu, en þó hygg ég að á öllum
jörðunum séu þeir töluverðir og
sumsstaðar mjög miklir. Veiði
ætti að vera unnt að koma upp í
ánni. Hvað er þá að? Jú, snjó-
þyngsli munu vera í Kolbeinsdal.
En þau eru víðar og hafa ekki
allsstaðar leitt til landauðnar. Ég
hygg að samgönguleysið hafi
reynst dalbúum þungbærast. Ak-
fær vegur er ekki fram dalinn. Og
það er borin von nú til dags að
menn uni þeim margháttuðu erf-
iðleikum, sem af vegleysinu
leiða.
Það blæs að vísu ekki byrlega
fyrir bændum nú. Skammsýn og
óbilgjörn stjórn- og verðlagsyfir-
völd leggjast á eitt um að þrengja
kosti þeirra með margvíslegu
móti.En úr þrengingunum kann
að rætast fyrr en varir. Landið er
nú þrátt fyrir allt ekki stærra en
svo að þjóðin mun koma til með
að þurfa á því öllu að halda. Þá
verður tekið að nema landið á ný.
Þá ætti „nýbýlastjórn" þeirra
tíma að bregða sér heim í Kol-
beinsdal. Eftir þá heimsókn er
ekki að vita nema þessi fallegi
dalur, sem nú hefur naumast
nema af farandfólki að segja,
verði á ný athvarf starfsfúsra og
bjartsýnna landsnámsmanna.
Leiðarlok
Við höfum nú riðið út dalinn
vestanverðan. Áð er um stund
hjá Sleitustöðum. Norðankuls
tekur að gæta er við nálgumst sjó-
inn og þokubólstrar byrgja him-
in. Þegar komið er vestur í Við-
víkursveitina skilja Hjaltdælir við
hópinn, og halda heimleiðis. Þeir
voru góðir ferðafélagar.
Förinni er hraðað fram í Hofs-
staðasel. Þar bíður kaffið.Karl
vinnumaður í Seli er mættur nið-
ur við veg. Hann lítur eftir hest-
unum meðan við tefjum. Og þeir
mega vera meira en lítið óstýri-
látir ef Kalli missir af þeim. í
Hofsstaðaseli bíður okkar hrok-
að borð hinna ágætustu veitinga.
Og það er fjörugt baðstofulíf
þennan klukkutíma, sem staðið
er þar við.
Og nú tekur að slitna méir og
meir úr hópnum og hver heldur
heim til sín. Áreiðanlega sér eng-
inn ferðafélaganna eftir því að
hafa ekki látið úrfellið og norðan-
belginginn hamla för sinni í gær.
- mhg.
Ferðasaga
fundin
a
lúnum
blöðum
Ottó Þorvaldsson með tvo gæðinga sína.
Sunnudagur 2. desember 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11