Þjóðviljinn - 16.12.1984, Blaðsíða 10

Sjómaðurinn getur orðið
fangi sfns eigin vinnustaðar
Rœtt við Óskar Vigfússon formann Sjómannasombonds ísiands
Um næstu áramót eru kjara-
samningar allra sjómannafé-
laga í landinu lausir. Sjóm-
annasamband íslands hefur
þegar gengiö frá kröfugerð
sinni og mun innan tíðar
senda kröfur sínar til LÍÚ. Að
þessu sinni eru kröfursjó-
manna sérstakar að því leyti
að höfuðkrafan er að
kauptrygging sjómanna verði
tvöfölduð. Sjómenntelja
stöðu sína þannig eftir að
kvótakerfið var sett á, að ekki
verði hjá því komist að legja
höfuðáherslu á þetta atriði.
Sjómenn telja að kjör sín hafi
aldrei verið verri en nú og á
þingi Sjómannasambands ís-
lands fyrr í haust var tónninn í
sjómönnum þannig að þeir
vi rðast ætl a að I áta sve rf a ti I
stáls varðandi sín kjör, verði
fyrirstaða um að bæta þau. Til
að ræða þessi mál fórum við á
fund Óskars Vigfússonarfor-
manns Sjómannasambands-
ins og báðum hann fyrst lýsa
því hvernig kjörsjómanna
væru um þær mundir þegar
lagt er uppí kjarasamninga
með tvöföldun kauptrygging-
arsem höfuðmál.
Vökulögin
að engu höfð
Það er staðreynd sem enginn
reynir að bera á móti, að kjör
sjómanna hafa versnað á síðustu
tveimur árum, umfram það sem
gerst hefur hjá fólki í landi. Um
þetta er ekki deilt. Við teljum að
tekjurýrnun sjómanna hafi orðið
15%-20% umfram það sem gerst
hefur í landi. Hitt er svo annað
mál að þetta er nokkuð misjafnt
eftir veiðigreinum. Þeirsem verst
hafa farið útúr þessu eru bátasjó-
menn. Tekjur togarasjómanna
hafa einnig lækkað verulega, en
þeir hafa nokkuð geta bjargað sér
á þann hátt að fækka afleysingar-
mönnum. Þetta teljum við slæma
þróun, en með þessu móti hafa
togaramenn getað hækkað laun
sín. Leggja á sig meiri vinnu og fá
þar af leiðandi meiri laun.
Áttu við tneð þessu að menn
virði ekki lengur vökulögin?
Það fer ekkert á milli mála að
eftir þeim er ekki farið lengur á
minni togurunum. Það er viður-
kennt af öllum sem til þekkja að
erfiðari vinna er vart til en á þess-
um togurum með 15-16 manna
áhöfn. Þetta er afleiðing þess að
þegar minni togararnir komu
fyrst til landsins fóru menn á
þeim inní hin svo kölluðu báta-
kjör, sem varð til þess að vöku-
lögunum var hent fyr>r róða. Og
vinnutími bátasjómanna er
ómældur í dag og þá um leið á
minni togurunum.
Hefur þessi neikvœða þróun í
kjörum sjómannastéttarinnar
orðið til þess að sjómannastarfið
er ekki eins eftirsótt og það var?
Það er ekkert vafamál. Það
sem hefur komið í veg fyrir að
sjómenn gangi almennt í land er
að þeir hafa ekki getað fengið
þau störf í landi sem henta þeim.
Þar fer saman að þröngt er nú um
á vinnumarkaði og menn, sem
hafa stundað sjó öll sín mann-
dómsár, eiga ekki svo létt með að
taka hvaða starfi sem er. Það
hljóta allir að sjá. Hitt veit ég líka
að sjómennskan ér ekki lengur
þetta hvetjandi veiðimannastarf
sem það var, áður en fiskveiði-
stjórnunin hófst árið 1979. Með
þeim aðgerðum var öll keppni
veiðimannsins fyrir bí, og um leið
lækkaði kaupið. Ég er ekki með
þessu að ásaka neinn, þetta er
einfaldlega afleiðing minnkandi
afla, minnkandi afraksturs fiski-
stofnanna. Þess vegna tel ég, og
það gera margir fleiri, að hið
gamla hlutaskiptakerfi sé gengið
sér til húðar. Ég tel að allt frá því
að skrapdagakerfið var tekið
upp, og mönnum var meinað að
fara í þær fisktegundir sem gáfu
best af sér, hafi hlutaskiptakerfið
ekki átt rétt á sér.
Sjómenn
til í slaginn
Það vekur nokkra athygli að
aðal krafa ykkar nú er tvöföldun
kauptryggingar.
Já, ég skil það vel, en hún er
beinlínis til komin vegna þeirrar
þróunar em ég var að lýsa. Það er
vissulega stór hópur sjómanna
sem ekki er tilbúinn að kasta
hlutaskiptakerfinu fyrir borð. En
menn gera sér líka ljóst að áhætt-
an fyrir sjómenn eykst sífellt við
að stunda sjó ef þeir ætla að
tryggja lágmarks afkomu sína og
sinna heimila. Þar af leiðir að við
teljum að fullkomin rök séu fyrir
því að fara fram á hækkun á
kauptryggingu, þessari einu bak-
tryggingu sem sjómenn hafa. Hin
aðalkrafa okkar er að endur-
heimta þann stóra hlut sem tek-
inn hefur verið af sjómönnum, til
að rétta hlut útgerðarinnar.
Stjórnvöld hafa í vaxandi mæli
farið útá þá braut að leysa vanda
útgerðar með því að taka af hlut
sjómanna og færa yfir til útgerð-
arinnar. Við teljum að vandi út-
gerðarinnar sé vandi allra lands-
manna en ekki sjómanna einna.
Við getum til að mynda borið
niður þar sem eru bráðabirgða-
lögin frá 27. maí 1983, þar sem
sjómönnum var gert að taka á sig
29% kostnaðarhlutdeild í vanda
útgerðar. Þetta viljum við endur-
heimta og að þetta komi aftur til
skipta.
Viðbrögð þeirra útgerðar-
manna, sem hafa tjáð sig um kröf-
ur ykkar, hafa verið afar nei-
kvœð. Oft hefur verið talað um að
samtakamáttur sjómanna sé lítill,
heldur þú að sjómenn séu tilbúnir
til átaka til að rétta hlut sinn að
þessu sinni?
Sem svar við þessari spurningu
get ég einungis vísað til þess að á
þessu ári leituðum við hjá Sjó-
mannasambandinu út til sjó-
manna sjálfra. Við heimsóttum
félög sjómannasambandsins vítt
og breitt um landið í sumar er leið
og héldum fundi með þeim sjó-
mönnum, sem voru í landi. Þar
voru kjaramálin rædd og enda
þótt ég ætti von á óánægju sjó-
manna með sín kjör, þá reyndist
hún meiri en ég átti von á. í máli
sjómanna kom fram að þeir eru
nú reiðubúnir til að leggja sitt af
mörkum til að bæta kjörin, til-
búnir að berjast gerist þess þörf.
Kemur þá við
fleiri en sjómenn
Ýmsir hafa haldið því fram að
kvótakerfið bindi hendur sjó-
manna, þeir geti ekki beitt sér sem
skyldi undir því. Útgerðarmenn
geti tekið sinn kvóta hvenœr sem
er, efsjómenn stoppa, hverterþitt
álit á þessu?
Ég hygg að líta þurfi til fleiri
átta en bara útgerðarmannsins ef
til þess kemur. Sú barátta sem við
eigum fyrir höndum og ég vona
að sjómenn beri gæfu til að
standa saman í, hún beinist ekki
eingöngu að útgerðarmönnum.
Hún beinist ekki síður að ríkis-
valdinu, sem við teljum að eigi
stærstan þátt í því hvernig komið
er í sjávarútvegi. Eins grunar mig
að það heyrist hljóð úr horni víða
í þjóðfélaginu ef fiskiskipin
stöðvast.
Ef við snúum okkur aðeins að
öðru. Nú virðist margt benda til
þess að breyta eigi togurunum í
svokölluð frystiskip, sem þýðir
gerbreytingu á okkar útgerðar-
háttum og fiskvinnslu. Hvert er
þitt álit á þessu máli?
Við teljum það í hæsta máta
vafasamt að ætla að flytja út á sjó
þá vinnu við fullvinnslu hráefnis,
sem hefur verið uppistaðan í at-
vinnumálum heilla byggðarlaga.
Við höfum haldið að fullvinnsla
um borð í fiskiskipunum væri lið-
in tíð. Við munum vel þegar
aflinn var allur saltaður um borð,
það er liðin tíð, en mér sýnist á
öllu að þetta sé að koma upp aft-
ur í breyttri mynd. Eins og þetta
hefur verið rekið um borð í þess-
um fáu frystiskipum, þá eru það
sjómenn sem tekið hafa að sér
störf frystihúsafólks. Það eru
okkar menn sem leggja á sig
aukna vinnu, það er ekki frysti-
húsafólk um borð í þessum togur-
um. Það hefur verið fjölgað
mannskap um borð í frystitogur-
unum úr 16 í 24. Og þessir 24
menn vinna að því að veiða
fiskinn eins og áður, blóðga og
slægja og síðan fara þeir í störf
frystihúsafólksins, flaka, snyrta,
vigta og pakka. Það er unnið á
vöktum 24 tíma á sólarhring alla
daga, virka sem helga. Og við
skulum ekki gleyma því að þarna
er verið að taka að sér hlutverk
70-80 manna frystihúss. Með
þessari ógurlegu vinnu fá sjó-
menn að vísu betri laun, sitt hvað
væri nú, en gróði útgerðar er aft-
ur á móti margfaldaður. Og hvað
ætla menn að gera fyrir fólk í
landi sem missir vinnu vegna
þessarar þróunar? Eru menn
búnir að hugsa það dæmi til
enda? Að mínum dómi er þetta
alvarleg þróun, þar sem vegið er
að undirstöðuatvinnuvegi þjóð-
arinnar. Við getum ekki bara
10 SÍÐA - ÞJÓÐViLJINN Sunnudagur 16. desember 1984
horft til stundargróðans, það
verður að líta á þetta mál í víðara
samhengi.
Skerðing
hlutaskiptanna
Hlutaskiptin hafa um langt ára-
bil verið uppistaðan í launum sjó-
manna. Nú er svo komið að 40%
aflans fara framhjá skiptum; hvað
er langt síðan farið var að krukka
í hlutaskipti sjómanna?
Það mun hafa byrjað 1960.
Fyrir þann tíma var þessu hagað
þannig að sjómenn sömdu beint
við útgerðarmenn um fiskverð
þeirra í milli, en síðan sömdu út-
gerðarmenn við fiskkaupendur.
Oft var mikill munur þarna á og
því þótti þetta ófært. Á þeim
árum voru skörp skil á rnilii út-
gerðarmanna og fiskverkenda.
Nú er þetta breytt, því að í dag
eiga um 80% útgerðarmanna
fiskvinnslu í landi. Eins og menn
eflaust muna var orðið slíkt
sjóðafargan í útvegsmálum árið
1975 að alls óviðunandi var fyrir
sjómenn, og þá var því mótmælt
með því að sigla flotanum í land.
Þetta hreif og þáverandi
stjórnvöld lofuðu að beita sér
fyrir uppstokkun á sjóðakerfinu.
Því miður var sú uppstokkun með
þeim hætti að útúr henni kom
ekki annað en sárindi. Það virðist
vera svo að þegar búið er að
koma sjóðum á er útilokað að
leggja þá niður. Okkur tókst ekki
nema að hluta til að lækka hina
svokölluðu stofnsjóðsfjár-
greiðslu, sem rann til útgerðar-
innar fyrir vöxtum og afborgun-
um af skipum, en þetta var tekið
af hlutaskiptakjörunum. Þannig
hafa sjómenn verið látnir greiða
þetta niður fyrir útgerðina með
sínum aflahlut.
Önnur ófreskja, sem einnig
átti að aflífa, var olíusjóðurinn.
Við höfum oft minnst á það nafn
sem félagi okkar Ingólfur Ingólfs-
son gaf þessum sjóði - sósíalismi
andskotans. Eftir heimsiglingu
flotans 1975, var þessi sjóður
færður beint út í fiskverðið að
kröfu sjómanna. f þeirri hug-
mynd fólst viss viðurkenning á
vanda útgerðar og sjómenn lækk-
uðu sína skiptaprósentu um 4%.
Þetta var árið 1976 ogmásegjaað
síðan hafi jafnt og þétt verið klip-
ið af skiptaprósentunni. Við
héldum að eftir að við höfðum
gefið 4% eftir af hlutaskiptunum
væri búið að jarða sjóðakerfið.
En strax á næsta ári, 1977, var
hafist handa að nýju. Þá hét það
að vísu ekki sjóður, heldur var
það nefnt olíugjald. Og, eins og
ég sagði áðan, á hverju ári síðan
hafa verið sett einhver lög sem
skert hafa hlut sjómanna uns svo
er komið nú að 40% af afla fer
framhjá hlutaskiptum, eða beint
til útgerðarinnar, aðeins 60%
koma til skipta.
Slœmt kerfi
en veit ekki
um annað betra
Hvernig líst þér á þá hugmynd
ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
að sjómenn og útgerðarmenn
semji saman beint við fisk-
kaupendur og Verðlagsráð sjáv-
arútvegsins verði lagt niður?
Mér líst illa á þá hugmynd. f því
sambandi vil ég vísa tií þess að
þessi 15%-20% útgerðarmanna,
sem enn selja sinn afla óskyldum
aðila, þ.e. eiga ekki fiskvinnslu
sjálfir, hafa getað komið því svo
fyrir að þeir fá allt annað og
hærra verð fyrir fiskinn en sjó-
menn þessara báta fá. Þetta hefur
verið í formi veiðarfæra, olíu og
annarrar fyrirgreiðslu, sem
auðvelt er að koma framhjá
skiptum. Einnigþekkjast greiðsl-
ur undir borðið til þessara út-
gerðarmanna. Þetta yrði gert í
ríkara mæli ef fiskverð yrði
ákveðið með þeim hætti sem þú
nefndir.
Ég veit það vel að sjómenn eru
óánægðir með ríkjandi kerfi,
Verðlagsráð sjávarútvegsins, og
ég get tekið undir það. En samt
get ég ekki bent á neitt kerfi sem
er betra.
Þú sagðir áðan að stjórnun fisk-
veiða sem hófst 1979 hafi skert
mjög kjör sjómanna, en ef við
tökum kvótakerfið útúr, hefur
það farið verr með sjómenn en
skrapdagakerfið ?
Já, það held ég að fari ekki á
milli mála. Skrapdagakerfið var
þannig að sjómenn gátu hagað
sínum störfum með þeim hætti,
að það tryggði þeim betri afkomu
en kvótakerfið. Kvótakerfið, það
er að segja aflamarks-kerfið, er
með þeim hætti að sjómenn eru
algerlega háðir ákvarðanatöku
útgerðarmannsins. Óvissa um af-
komu er meiri undir aflamarki en
sóknarmarki, en á því byggist
skrapdagakerfið. Undir kvóta-
kerfi er það þannig að útgerðar-
maðurinn ákveður hvenær skip
hans tekur þann afla sem það á,
og því ákveður hann um leið hve-
nær sjómaðurinn verður að fara í
land. Og menn mega ekki gleyma
því að samkvæmt sjómannalög-
unum er uppsagnarfresturinn að-
eins 7 dagar. Utgerðarmaðurinn
segir sem svo, nú verður þú að
fara í land vinur, ég ætla að
geyma það sem ég á eftir af kvót-
anum þangað til_og þá hittumsi
við aftur. Og meira að segja getur
útgerðarmaðurinn hengt upp
auglýsingu í skipi sínu úti í sjó,
þannig að þegar skipið kemur að
eru liðnir þessir 7 dagar og sjó-
maðurinn stendur uppi atvinnu-
laus um leið og hann kemur í
land. Þó er þessi 7 daga upp-
sagnarfrestur hugsaðuf sem um-
þóttunartími fyrir sjómanninn til
að leita sér að annarri vinnu.
Svona eru nú lögin. Uppsagnar-
tíminn getur því sjómaðurinn
verið fangi síns eigin vinnustaðar.
Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir hef-
ur okkur ekki tekist að fá þessum
lögum breytt.
Hvað er
verkalýðshreyfing?
Menn tala, Óskar, um sam-
stöðuleysi sjómanna, menn tala
líka urn samstöðuleysi verkalýðs-
hreyfingarinnar í heild; er íslensk
verkalýðshreyfing á undanhaldi,
er sókninni lokið?
Þessari spurningu get ég ekki
svarað nema með annarri spurn-
ingu: Hvað er verkalýðshreyf-
ing? Er það ekki samtök vinnandi
fólks? Hver sá vinnandi maður
sem talar um að sóknin sé búin og
undanhald hafið, hann ætti að líta
íeigin barm. Forystumenn verka-
lýðshreyfingarinnar ná aldrei
lengra en félagarnir leyfa. Það er
alveg ljóst. Ég vil í þessu sam-
bandi benda á að ég hef í nafni
míns sambands farið með forseta
ASÍ, Ásmundi Stefánssyni, um
landið og haldið fundi með vinn-
andi fólki. Þar margendurtók Ás-
mundur á fundum að hann og
aðrir forystumenn verkalýðs-
hreyfingarinnar næðu ekki lengra
í baráttunni en fólkið sj álft leyfði.
Það væri verið að berjast fyrir
launum þess, og það eitt réði því
hve langt yrði gengið hverju sinni
í baráttunni. Ásmundur hvatti
fólk á öllum þessum fundum til
samstöðu um kjaramálin. Ég
spyr því: hvað er hægt að gera
meira sem forystumaður? Ef
beita þarf verkfallsvopninu, þá er
það ekki til neins fyrir forystu-
menn að lýsa yfir verkfalli ef um-
bjóðendur þeirra vilja það ekki.
Þetta hljóta allir að sjá. Þess
vegna er það ósanngjarnt að
ásaka forystumenn verkalýðs-
hreyfingarinnar fyrir undanhald,
eins og oft er gert.
Á þessum fundum sem við Ás-
mundur vorum á kom það fram
að fólk segist ekki getað stoppað,
það er með skuldaklafa á bakinu
og þolir ekki stopp. Það vantaði
ekki að í upphafi funda voru
menn með ásakanir á forystu-
mennina um linkind, en þegar
þeir hinir sömu voru beðnir að
lýsa því yfir, að þeir væru tilbúnir
að berjast, kom allt annað hljóð í
strokkinn og þeir viðurkenndu
sinn eigin veikleika.
Menn ásaka verkalýðs-
hreyfinguna í dag fyrir að hafa
gert verðbólgúsamninga. Ég full-
yrði að öðru vísi samningar stóðu
ekki til boða. Þessi svokallaða
skattalækkunarleið stóð verka-
lýðshreyfingunni alls ekki til
boða. Það er hræsni að halda því
fram. Þeir sem sáu þann niður-
skurðarlista, sem gerður var af
sérstakri nefnd sem kannað
skattalækkunarleiðina, vissu full
vel að sá listi færi aldrei í gegn á
Alþingi. Það hefði komið upp
þverbrestur í öllum flokkum
hefði það veri reynt. Þetta vissi
ríkisstjórnin full vel. Það eru
hrein ósannindi að halda því fram
að þessi leið hafi verið fær.
Verkalýðshreyfingin átti því eng-
ra annarra kosta völ en að semja
eins og hún gerði. Séu það verð-
bólgusamningar þá eru þeir ekki
henni að kenna.
-S.dór
STÓRVIRKI UM SKAEJÁRELDA
SKAFARELDAR

S/<^TT?\R-

1783-1784
RITGERÐIR OG HEIMILDlR^
Tvær aldir eru liðnar frá lokum Skaftárelda, og er þess
minnst með útgáfu þessa stóra verks með ritgerðum og heim-
ildum um eldana og Móðuharðindin. Hér skrifa margir okkar
bestu fræðimanna á sviði sagnfræði, jarðfræði, læknisfræði
og landafræði um þetta mesta gos frá því land byggðist og
afleiðingarþess.
Sagt er frá nýjustu jarðfræðiniðurstöðum um eðli gossins,
gerð grein fyrir áhrifum þess á byggð, bændur og búalið, og
rakin viðbrögðstjórnvalda í Kaupmannahöfn og ,,aðstoð“ ein-
okunarverslunarinnar. Þá er i bókinni itarlegur og áhrifamikill
heimildahluti með samtímalýsingum á gosinu og ástandi is-
landsárin 1783 —1784.
Þessi sérlega eigulega bók er prýdd fjölda mynda, bæði
svarthvitra og í litum, og i henni eru mörg kort. Bókin er i senn
handbók, visindarit og fróðleiksnáma um einhverja mestu
hörmungartima íslandssögunnar. Ritnefnd hennar skipuðu
þeir Sveinbjörn Rafnsson, Þorleifur Einarsson, Gylfi Már Guð-
bergsson, Gísli Ágúst Gunnlaugsson og Sigurður heitinn Þór-
arinsson.
Verökr. 2500.-
NB Tilboðsverð fram til l.april 1985: kr. 1995,-
Mál
cjefumíjóðarbœkur
og menning