Þjóðviljinn - 27.04.1985, Blaðsíða 5

INN
SÝN
Þegar gengið var til samninga í
ársbyrjun á sl. ári hljóðuðu spár
Þjóðhagsstofnunar upp á um 4%
samdrátt í þjóðarframleiðslu. En
nú hefur komið í ljós að þjóðar-
framleiðslan jókst um 2'/2% og er
gert ráð fyrir um 1% aukningu á
árinu 1985 að mati sömu stofnun-
ar. í nýjasta ágripi Þjóðhags-
stofnunar úr þjóðarbúskapnum
kemur fram að kauptaxtar hafi
verið taldir hækka um 19% að
meðaltali milli áranna 1983 og
1984. „Nú liggja hins vegar fyrir
ýmsar upplýsingar sem benda til
þess að tekjubreytingar á síðasta
ári hafi verið meiri en gert var ráð
fyrir. Samkvæmt stóru úrtaki úr
skattframtölum einstaklinga fyrir
tekjuárið 1984 virðist tekju-
breytingin almennt hafa verið á
bilinu 28%-29% að meðaltali
milli 1983 og 1984 og bráðabirgð-
atölur um innheimtu launaskatts
gefa svipaða niðurstöðu“.
Niðurstöður Kjararannsókn-
arnefndar hníga að svipaðri
niðurstöðu þó tekjuaukningin
reynist ekki jafn mikil. í síðasta
fréttabrefi Kjararannsóknar-
nefndar segir: „Áætluð taxta-
hækkun stéttanna var 19% en da-
gvinnutímakaup hækkaði um
24,7% sem er 4,8% umfram
taxta. Meðaltímakaup hækkaði
um 24,2%“.
í fréttabréfi Kjararannsóknar-
nefndar kemur einnig fram í sam-
anburði á 4. ársfjórðungi 1984 við
sama ársfjórðung 1983, að
kauptaxtar hefðu átt að hækka
samkvæmt samningum um
18,2%, en samkvæmt úrtaksat-
hugun nefndarinnar hækkaði
tímakaupið fyrir dagvinnu hins
vegar um 28,5%, sem er 8,7%
umfram samninga. Þar er tekið
fram að þetta sé mjög mismun-
andi eftir starfshópum. Úrtak
Kjararannsóknarnefndar nær til
mjög stórs hóps launamanna, 16
til 17 þúsunda manna.
í samanburðinum á milli árs-
fjórðunganna kemur fram að
hækkun tímakaups verkamanna
var 4,8% umfram áætlað'a taxta-
hækkun, verkakvenna 5,1% um-
fram taxta, iðnaðarmanna 8,7%,
karla við afgreiðslustörf 7,1%
umfram taxta, kvenna við af-
greiðslustörf 5,1%, karla í skrif-
stofustörfum 25,2% umfram
taxta, kvenna í skrifstofustörfum
14,6% umfram taxta.
I fréttabréfi Kjararannsóknar-
nefndar segir að hreint tímakaup
hafí hækkað meira en kauptaxti
hjá öllum stéttunum. Þar er að
vísu bent á nokkra hugsanlega
fyrirvara s.s. sveiflu í úrtaki, mis-
munandi vægi mánaða, skekkja í
mati á taxtahækkunum auk þess
sem áreiðanlega flestir lesa út úr
þessum tölum nefnilega gífurlegt
launaskrið.
í merkri grein Ara Skúlasonar
hagfræðings hjá Kjararannsókn-
arnefnd sem birtist í Morgun-
blaðinu á dögunum er birt tafla
sem sýnir sömu tilhneigingu þar-
sem teknar eru fyrir umsamdar
launahækkanir og raunverulegar
hækkanir frá 2. ársfjórðungi 1983
og til 4. ársfjórðungs 1983. (Sjá
töflu).
Kaupmáttarhrap
taxtanna
Einsog kunnugt er hefur
kaupmáttur kauptaxta farið
lækkandi með núverandi ríkis-
stjórn. Miðað við 100 árið 1980
var kaupmáttur kauptaxta allra
launamanna miðað við vísitölu
framfærslukostnaðar 98.12 árið
1982, hann fór niður í 79.83 árið
1983 og alla leiðina niður í 73.36
árið 1984. Frá því í samningunum
sl. haust hefur kaupmáttur
kauptaxta farið enn lækkandi og
samkvæmt upplýsingum hjá
Kjararannsóknarnefnd er hann
kominn niður fyrir 70 núna. Það
þýðir að 30% hafa verið tekin af
umsömdu kaupi miðað við árið
1980.
væri ekkert sannað um þetta
orsakasamhengi. Ari Skúlason
benti á í sinni grein að athuganir
hafi leitt í ljós að verðbólgu hafi
ekki verið náð niður með fikti í
vísitölunni og „bendir það til þess
að hinna raunverulegu orsaka
verðbólgu sé annars staðar að
leita en í laununum“. í þessu
samhengi er vert að hafa í huga,
að launaskriðið hefur ekki skilað
sér að því er virðist í aukinni
verðbólgu. í athyglisverðri grein
Birnu Þórðardóttur í Þjóðviljan-
um á sumardaginn fyrsta er birt
tafla þar sem ma. kemur í ljós að
á tímabilinu 1961-65 var 12%
verðbólga á íslandi en þá var eng-
in vísitölutrygging launa í gildi.
Hins vegar var aðeins 10.8%
verðbólga á árunum 1965-71 á ís-
landi, þegar vísitölutrygging
launanna var í gildi.
Afnám vísitölubindingarinnar
rekendum en áður. Það er ekki
lengur verkalýðsfélagið sem
semur fyrir alla í viðkomandi
fagi, heldur getur velþóknun at-
vinnurekandans ráðið um lífsaf-
komu launamannsins. Á vinnu-
stöðunum ýtir þetta undir flokka-
drætti, leynd og pukur og fyrst og
fremst sundurlyndi meðal vinn-
ufélaga. Það er undarlegt ef ríkis-
valdið hefur þennan háttinn á -
og óþolandi. En það má heldur
ekki semja um óþolandi lág laun.
Brjóta niður
innan frá
Hansína Stefánsdóttir mið-
stjórnarmaður í ASÍ segir í grein í
Þjóðviljanum nýverið um þetta:
„Vandi hreyfingarinnar er líka
fólginn í þeim gífurlegu yfírborg-
unum sem eiga sér stað á vinnu-
markaðnum. Yfirborgunum sem
atvinnurekendur hafa komið á
Myndum skýrt
andsvar við
markaðskreddunum
Hins vegar kemur fram í frétt-
abréfi Kjararannsóknarnefndar
að kaupmáttur tímakaups verka-
manna, greidds í dagvinnu hafi
verið 105.07 árið 1982, 87.31 árið
1983 og 83.13 á sl. ári. Það þýðir
að kaupmáttarhrapið hafi ekki
verið jafn mikið í rauntekjum og
kaupmáttarhrap hinna umsömdu
launa hefur verið.
Afleiðingarnar
Ari Skúlason benti á það í grein
sinni sem til var vitnað, að
launaskriðið hefur verið mjög
mismunandi eftir hópum. „Það
er sérstaklega verkafólkið sem
hefur setið eftir og orðið fyrir ein-
na mestri kjaraskerðingu. Skrif-
stofufólkinu hefur hins vegar tek-
ist best að verjast kjaraskerðingu
og sker það sig nokkuð úr í þessu
sambandi".
En það sem er beinlínis verst
við launaskriðið er auðvitað að
launamunur hefur aukist mikið á
íslandi og að þeir sem eru með
launin sín bundin á kauptöxtum
þeim sem samið hefur verið um
hafa orðið fyrir gífurlegri kjara-
skerðingu óbættri.
Áður hafa talsmenn atvinnu-
rekenda og attaníossa þeirra
haldið því fram að vísitölubind-
ing launa hafi valdið verðbólgu.
Á síðustu dögum hefur ýmislegt
komið fram sem hnekkir þeirri
vélrænu ályktun. Stefán Ólafsson
formaður launamálaráðs BHM
sagði í viðtali á dögunum að það
á áreiðanlega sinn þátt í launa-
skriðinu sem orðið hefur víða á
vinnumarkaði að undanförnu svo
sem hagfræðingur Kararann-
sóknarnefndar bendir á.
Yfirmannasposlur
Nú liggja ekki fyrir tölur um
raunverulegar hækkanir starfs-
manna hjá ríki og sveitarfé-
lögum. Hins vegar hafa borist
fregnir af „gólfsamningum" ým-
issa hópa og þó sérstaklega yfír-
manna í hinum ýmsu stofnunum
ríkisins og sveitarfélaganna.
Þessar yfirborganir eru oftast í
formi óunninnar yfirvinnu og ým-
issa fríðinda, bflastyrks o.s.frv.
Ég hef heyrt að þetta nýja form
nái stundum til venjulegra launa-
manna, líka hjá ríkinu.
Þannig hefur heyrst um samn-
inga hjá Ríkisútvarpinu, þar sem
td. fréttamenn hafa samið við
fjármálaráðuneytið um greiðslu
20 yfirvinnutíma sem ekki verða
unnir.
Nú þarf vart að fjölyrða um fé-
lagslegar afleiðingar þess að
gerðir eru sérsamningar við fólk á
vinnustöðum, - og þá sérstaklega
yfírmenn. Það þýðir að atvinnu-
rekendurnir hafa enn betri tök á
þeim heldur en áður, launamenn-
irnir verða enn háðari atvinnu-
ma. í þeim tilgangi að brjóta
hreyfínguna niður innan frá“.
Nú er það svo að samnings-
bundnu launin nægja fæstum til
framfærslu. Þenslan í efnahagslíf-
inu hefur verið meiri en nokkur
átti von á, batnandi þjóðarhagur
þegar á síðasta ári, auk þess sem
atvinnurekendur vilja ná stein-
bítstaki á launamönnum hjá sér;
allt hefur þetta orðið til þess að
launaskriðið hefur orðið svo
mikið og hér hafa verið nefndar
vísbendingar um. Um leið hefur
verkalýðshreyfingin misst það
vald sem hún hafði áður, ma.
með þeim ógnvænlegu afleiðing-
um að fjöldi launafólks situr eftir
á kauptöxtunum berstrípuðum
og launin nægja ekki til að endar
nái saman. í þessu ástandi,
óheftu frumskógarlögmáli kapít-
alsins, er hætt við að tiltrú fólks á
samtakamátt minnki, sem veldur
því aftur að þeir sem lakast eru
settir eiga erfiðara með að ná
leiðréttingu sinna mála. Er hægt
að álykta sem svo að villtur og
trylltur markaðurinn ráði einn
verði á vinnuafli íslenskra launa-
manna í dag?
Viðbótarvöld
atvinnurekenda
í ályktun á síðasta ASÍ-þingi
segir ma.: „Á undanförnum
árum hafa samtök atvinnurek-
enda beitt sér æ meira á vettvangi
stjórnmálanna. Þau hafa sett
fram heildarstefnu um aðgerðir
stjórnvalda og mótað ítarlegar
tillögur í einstökum málaflokk-
um. Náin samvinna hefur tekist
með forystumönnum Framsókn-
arflokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins sem mynda núverandi ríkis-
stjórn og helstu leiðtogum VSÍ,
Verslunarráðsins og SIS. Það er
þetta bandalag sem hefur stjórn-
að hinni miklu aðför að kjörum
launafólks. Ljóst er að atvinnu-
rekendur munu í framtíðinni
kappkosta að auka pólitísk ítök
sín í valdakerfínu“.
Um leið og hin pólitísku ítök
atvinnurekenda hafa aukist í
valdakefinu, hefur hugmynda-
fræði hins óhefta markaðsbú-
skapar, þe. frjálshyggjan köld og
óvægin, verið í mikilli sókn og
gætir áhrifa hennar alltof víða.
Þannig verður ýmislegt sem áður
voru helg vé og launamenn slógu
skjaldborg um, orðið að mark-
aðstorgi þeirrar kreddu atvinnu-
rekenda sem hér er talað um. Og
þannig þykir ýmsum launamönn-
um ekki nema eðlilegt að samið
sé privatim við forstjóra/
yfirmenn um launin. Þetta erorð-
ið óþolandi ástand, pólitísk völd
atvinnurekenda eru alltot mikil
fyrir hér á landi og Hong-Kong
kerfið ískyggilega öflugt.
Hvers verður
krafist?
Einsog áður er getið hefur
aukning þjóðarframleiðslunnar
orðið töluverð hér á landi, án
þess að samið hafi verið um hlut
launafólks í samræmi við það.
Þegar kröfugerð verkalýðshreyf-
ingarinnar verður sett saman,
hlýtur að verða að taka mið af
raunverule^um launum á vinnu-
markaði, sem eru mun hærri
heldur hin umsömdu. Öðruvísi
fær maður ekki séð að því valdi
atvinnurekenda sem Hansína
Stefánsdóttir benti á í grein sinni,
verði hnekkt? En það er einmitt
gegn því valdi sem við verðum öll
að berjast.
í ályktuninni frá ASÍ þinginu,
valdamestu stofnun verkalýðs-
hreyfingarinnar, segir einnig:
„35. þing ASÍ telur brýnt að póli-
tískum valdahlutföllum á íslandi
verði breytt. í því skyni þarf
tvennt að gerast. f fyrsta lagi
verða verkalýðsfélögin að móta
víðtæka stefnu í kjara-, félags- og
efnahagsmálum, sem yrðu skýrt
andsvar við markaðskreddum at-
vinnurekenda.
í öðru lagi verður launafólk að
samfylkja öllum sem aðhyllast
hugsjónir félagshyggju til að
mynda fylkingu sem yrði í sam-
vinnu við verkalýðshreyfinguna
nýtt landsstjórnarafl".
Víðtæk stefna, sem yrði „skýrt
andsvar við markaðskreddum at-
vinnurekenda“!
Oskar Guðmundsson
Kaupmáttur frá 1977 til 1984
Launahækkanir
Umsamdar launahækkanir Hækkun greidds Hækkanir umfr. tímakaups samninga
Verkamenn 29,9% 36,4% 5,0%
Verkakonur 30,8% 35,3% 3,5%
Iðnaðarmenn 28,2% 37,9% 7,6%
Afgreiðslustörf karlar.. 28,8% 41,9% 10,2%
Afgreiðslustörf konur.. 28,8% 39,5% 8,3%
Skrifstofu.st. karlar 28,8% 51,0% 17,2%
Skrifstofust. konur 28,8% 48,3% 15,1%
Launahækkanir frá 2. ársfjórðungi 1983 til 4. ársfjórðungs 1984.
Kaupmáttur. 1980 = 100. 1977 78 79 ’80 ’81 ’82 ’83 ’84
1. Greitttímak. verkamanna 97,7 103,2 101,9 100,0 103,3 105,0 87,3 83,1
2. Greitttimak. iðnaðarmanna 99,7 102,3 103,1 100,0 103,1 104,4 87,7 83,3
3. Greitttímak. verkakvenna 91,1 100,7 100,4 100,0 102,5 103,5 86,1 81,9
4. Taxtavísitalaverkamanna 98,7 106,3 104,3 100,0 100,9 99,8 80,4 74,4
5. Taxtavísitalaiðnaðarmanna 102,2 105,8 104,2 100,0 101,8 101,1 81,4 74,3
6. Taxtavísitalaverkakvenna 98,5 107,1 104,7 100,0 99,8 99,1 79,7 74,2
7. Taxtavísitalaversl./skrifst.f 95,3 101,5 104,1 100,0 96,7 94,4 75,6 69,1
8. Taxtavísitalaopinb. starfsm 98,4 108,1 106,9 100,0 96,1 95,8 81,2 74,3
9. Lágmarkstekjurlífeyrisþega 95,4 105,0 103,5 100,0 103,3 101,4 85,2 85,3
10. Ráðstöfunartekjurámann 97,8 99,3 100,0 105,8 106,8 93.2 93,2
Þessi tafla um kaupmátt miðað við 100 1980 er í síðasta tréttabréfi Kjararannsóknamefndar.
Laugardagur 27. apríl 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA S~