Þjóðviljinn - 07.07.1985, Blaðsíða 13

Þjóðviljinn - 07.07.1985, Blaðsíða 13
Eldbrunna tunglið Jó Þar eö við lifum á eldfjallaeyju er sífellt verið að ræða um eld- virkni. En ísland er ekki eina landið í heiminum þar sem jarð- eldar brenna oft; nægir þar að minna á Hawaií-eyjar, Indónesíu og Japan. Lengst af gerðu menn ekki ráð fyrir eldvirkni á hinum reiki- stjörnunum í sólkerfi okkar. Að jörðinni slepptri eru þrjár þeirra úr bergi eins og hún og smám saman kom í ljós að eldgos verða á að minnsta kosti tveimur þeirra. Gaspláneturnar (Júpíter, Satúrn, Úranus og Neptúnus) snúa um sig mörgum tunglum. Menn urðu fyrst undrandi þegar eldgos uppgötvuðust þar. Þá varð loks ljóst að eldvirkni er væntan- lega alheimsfyrirbæri, ef að lík- um lætur. Til Júpíters Við skulum fylgja geimfari sem stefnt er til Júpíters. Ferðin sú tekur dágóðan tíma, ein tvö ár, því þangað eru 780 milljón kíló- metrar. Á leiðinni skrensum við framhjá Mars. Hann er nokkru minni pláneta en jörðin. Þar sjást risastórar hraundyngjur líkt og við þekkjum frá Hawií en þó miklu stærri, yfir 20 km á hæð þær stærstu og mörg hundruð kíló- metrar í þvermál. Þær eru taldar virkar eldstöðvar þótt enn hafi ekki sést til eldgoss á Mars enda skammt um liðið frá því að eld- stöðvarnar uppgötvuðust á loft- ljósmyndum. Leið okkar liggur þessu næst fram hjá smástirnum í smástirna- beltinu en smám saman tekur Júpíter að fylla út í sjónsviðið. Hann er risinn í plánetufjölskyld- unni; um það bil ellefu sinnum breiðari kúla en jörðin og tveimur og hálfu sinni rúmmeiri en allar hinar pláneturnar til samans. Hann er reyndar úr lofttegundum að hluta til og því alls ekki hæfur til lendingar. Og þó yfirborðið væri lendingarhæft legðist geimfarið saman vegna mikils þyngdarkrafts sem verka myndi á það. Áningarstaður okk- ar er heldur ekki Júppi karlinn, heldur eitt af 16 tunglum hans. Það heitir Jó. ARI TRAUSTI GUÐMUNDSSON Brenni- steinshraun og bláir strókar Jó er aðeins minna um sig en tunglið okkar. Það snýst um Júp- íter í 420 þús. kílómetra fjarlægð og er allt úr bergi sem þakið er þykkri skorpu úr brennisteins- samböndum. Liturinn er rauðgulur og úr nálægð sést að það er alsett dökkum taumum, gígopum og stórum öskjusigum. Tilsýndar er tunglið eldvirkasta svæði sem mannlegt auga hefur litið. Öskjurnar eru nokkur hundruð að tölu og á nokkrum stöðum samtímis gjósa upp svepplaga strókar, bláleitir að ofan og ná allt að 300 km út frá yfirborði tunglsins. Þetta eru greinilega eldgos og gosefnin ná yfir 1 kílómetra hraða á sekúndu. Þessi mikla goshæð og hái gos- hraði stafa aðallega af því að að- dráttarafl Jós er ekki nema u.þ.b. einn sjötti hluti af aðdráttarafli jarðar. Þess vegna er ekki haldið aftur af gosefnunum eins festu- lega og við erum vön að sjá hér niðri hjá móður Jörð. Fyrstu ljósmyndirnar af gosun- um á Jó vöktu að vonum mikla athygli á sínum tíma. Bláleitu strókarnir eru enn ægilegri að sjá úr geimfarinu okkar. Liturinn stafar af brennisteini og súrefni sem eru stór hluti gosefnanna úr jósku eldstöðvunum. En svörtu taumarnir er renna frá gosunum eru líklega logheitur brennisteinn sem roðnar og gulnar þegar hann kólnar. Ef til vill eru sumir þeirra blágrýtishraun. Innvolsinu skilað upp Ástæðurnar fyrir hinni miklu eldvirkni á Jó eru helst taldar þær að tunglið verður fyrir miklum spennuáhrifum frá móðurplánet- unni. Hún togar fast í Jó um leið og Jó þýtur hjá á 1,7 dögum allan risastóran umferðahringinn á ofsahraða. Samtímis verka að- dráttarkraftar á tunglið frá ná- lægum (og stærri) tunglum Júpí- ters. Þannig verða til flóðkraftar sem toga Jó sundur og þrýsta honum saman; tunglið slær eins og risastórt hjarta. Þvermál þess eykst og minnkar um 100 metra á tæpum tveimur dögum. Afl- eiðingin er hröð varmamyndum í iðrum Jós og bergið þar bráðnar. Jó er eitt af 16 tunglum Júpíter og aðeins minna um sig en tunglið okkar. Þar sem mikið er af brennisteini í skorpu Jós, verða gosefnin afar brennisteinsrík og stundum nán- ast hreinn brennisteinn. Eldsum- brotin líkjast því ekki Kröflueld- unum heima. Mikil gosvirkni léttir tunglið stöðugt. Það missir að jafnaði 100 kg efnis á sekúndu. Þegar loftkenndu og lausu gosefnin þeytast hátt til himins hirðir Júp- íter efnið yfir til sín þar sem það leggst í þunnar slæður í braut Jós og telja menn þar komna skýring- una á hluta af daufum hringjum Júpíters sem uppgötvuðust fyrir skömmu, enda ekki líkt því eins glæsilegir og skrauthringir Sat- úrnusar. Heldur gorvirknin fram sem horfir mun Jó skila mestu af innvolsi sínu til yfirborðins og út í bláinn; nánast eyða sjálfum sér á nokkrum milljörðum ára. Á heimleið Gaman væri að lenda á Jó og skoða náttúrufyrirbæri þar og hirða nokkur sýni. Ef til vill verð- ur það auðvelt síðar en núna treystast menn ekki til þess. Geimfarið snýr aftur til jarðar. Á heimleiðinni skjótumst við fram- hjá Venusi sem er í gagnstöðu við jörð miðað við sólu þennan ótil- tekna árshluta. Plánetan sú er nærri jafnstór jörðu, hulin þykk- um og ólystugum koltvíssýrings (koldíoxíð)-lofthjúpi, menguð- um brennisteinsgufum og sýru- dropum. Upplýsingar frá fjar- stýrðum og sjálfvirkum rann- sóknarflaugum sýna að þar er lík- lega allnokkur eldvirkni. Að öllu samanlögðu ætti að vera ljóst að jarðvísindamenn verða varla atvinnulausir á næstunni. A seglbretti yfir Atlantshaf Seglbretti hafa notiö vaxandi vinsælda og hafa menn dólað sér á þeim með ströndum fram við flestarstrendur. En nú bernýrravið:Tveir Frakkar, sem reyndar eru atvinnumenn í að sigla bretti ætla að fara yfir Atlantshafið á svonafarkosti. Það liggur í augum uppi, að hér verður um meiri- háttar bretti að ræða. Það er átta metra langt og næstum því tveir metrar á breidd. Notast er við tvö segl tvöföld. Pláss er fyrir tvær kojur, suðutæki og siglingabúnað niðri. Frakkarnir vonast til þess að þeir geti við hagstæð skilyrði farið á fjórum vikum yfir hafið, 5500 kílómetra leið - nánar tiltekið frá New York til Lizarhöfða á Bretlandseyjum. Siglingagarparnir hafa náttúrlega þann metnað að verða fyrstir til slíks afreks. En að auki eru hags- munir í húfi eins og vonlegt er - ferðinni er ætlað að auglýsa upp frönsk seglbretti á bandarískum mark- aði. ------------------------1 ísafjarðarkaupstaður Lausar stöður Staða forstöðumanns tæknideildar ísafjarðar- kaupstaðar er laus til umsóknar. Umsóknarfrestur er til 15. júlí n.k. Staða fjármálafulltrúa ísafjarðarkaupstaðar er laus til umsóknar. Umsóknarfrestur er til 20. júlí n.k. Nánari upplýsingar gefur undirritaður í síma 94-3722 eða á bæjarskrifstofunum. Bæjarstjorinn á ísafirði Ritarastörf Við þurfum á næstunni að ráða í nokkrar ritarastöður. Um er að ræða stöður sem allar krefjast góðrar vélritunar- og íslenskukunnáttu. Einnig þarf mála- og bókhaldsþekkingu í sumar þeirra. Umsóknareyðublöð fást hjá Starfsmannastjóra er veitir upplýsingar um störfin. SAMBAND ÍSL. SAMVINNUFÉIAGA STARFSMANNAHALO LINDARGÖTU 9A Laust starf við Bændaskólann á Hólum Laust er til umsóknar starf sérfræðings við Bænda- skólann á Hólum í Hjaltadal er gæti annast fiskeldis- og fiskræktarmál og kennslu við skólann. Umsóknarfrestur er til 30. júlí n.k. Landbúnaðarráðuneytið 4. júlí 1985. Sunnudagur 7. júlí 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.