Þjóðviljinn - 18.12.1985, Qupperneq 4

LEHDARI
Stbrhugur atvinnurekenda
Víöa tíökast sá ágæti siöur aö atvinnurekend-
ur færa starfsfölki sínu einhvern þakklætisvott
fyrir vel unnin störf þegar líöur aö jólum. Þetta er
góöur siður og þjóölegur, og vel til þess fallinn
aö bæta samband milli starfsfólks og atvinnu-
rekenda.
Hins vegar eru mörg form á jólaglaðningi at-
vinnurekenda og ekki alltaf jafn gilt mannsbragð
aö. Þannig eru nú mörg hundruð manns í fisk-
iðnaði um allt land aö fá æöi sérstæðar jólagjafir
frá atvinnurekendum sínum. Þaö eru ekki hlýleg
jólakort eöa þakkir fyrir samviskusamlega unn-
in störf á árinu, ekki hangikjötslæri eöa bækur til
jólalestrar. Nei, - stórhugur þeirra sem mest
hafa grætt á sjávarútvegi er því miður allt ann-'
arrar ættar: þessir menn eru nefnilega aö reka
starfsfólk úr vinnu yfir jólin svo hundruðum
skiþtir.
A máli atvinnurekenda heitir þetta hagræöing
og sparnaöur. En fyrir verkafólk, sem búiö er aö
vinna höröum höndum allt áriö er þetta auövitaö
ekkert annaö en hnefahögg í andlitið. Og þaö er
hlálegt, aö einmitt sömu atvinnurekendur og
núna reka starfsfólk sitt heim einsog hunda til
aö komast hjá því aö borga því laun, þeir hafa
galaö hæst á torgum um erfiöleika fiskvinnsl-
unnar á því aö halda góöu starfsfólki í greininni.
Þessir menn halda greinilega aö þaö sé hægt
aö slá fólk meö annarri hendinni og teyma þaö á
asnaeyrunum með hinni.
Svona vinnulag gengur auövitaö ekki. Fisk-
verkafólk getur ekki og má ekki sætta sig viö
úrelt fyrirkomulag af þessu tæi. Öryggisleysi
einsog þetta, þegar atvinnurekandi getur
beinlínis skipaö fólki kauplausu heim þegar
honum býöur svo viö aö horfa er óþolandi. Lög
sem Ieyfa þetta eru einfaldlega útí hött.
Þessu veröur aö breyta sem fyrst, ekki ein-
Eru
Um tíma haföi bóksala dregist verulega sam-
an á íslandi, en í fyrra brá svo viö, aö hún rétti úr
kútnum. Bókin naut líka augljósrar velvildar
flestra fjölmiöla og útgefendur tóku upp skyn-
samlegri útgáfuhætti en áöur- m.a. meö því aö
fækka bókatitlum. Og áhugamenn um bækur
gátu fagnað því, aö sú fækkun kom ekki niður á
fjölbreytni og gæöum. Og enn er hafin bókaver-
tíö sem einkennist bæöi af umtalsverðu sköpu n-
arfjöri ísienskra höfunda og því, að fleiri merk
skáldverk erlend eru þýdd á íslensku en menn
eiga að venjast.
Og er aö því spurt, hvort bækur séu dýrar eöa
ekki? Beinast liggur viö aö svara því meö þeirri
staðhæfingu, aö góö bók sem er lesanda sínum
nokkurs viröi veröur sjaldan of dýr - síst ef
miðað er viö kostnað af ýmsu stundargamni.
Bókaútgefendur hafa reyndar tekið saman
ungis vegna starfsfólksins, heldur líka vegna
sjálfrar atvinnugreinarinnar, því ella fæst aldrei
fólk til starfa í fiskiðnaðinum.
Þeim atvinnurekendum sem stóðu aö þessari
jólagjöf, ekki síst hinum nýstofnaöa Granda hf.,
skal svo aö síðustu óskað til hamingju meö
stórhuginn og örlætiö sem í þessu felst. -ÖS
dýrar?
heimildir um þróun bókaverðs, sem þeir kynntu
á dögunum. Þar kemur það á daginn, aö á
síðustu fimm árum hafa framfærsluvísitalan og
verö á bókum haldist nokkurnveginn í hendur. I
þeim skilningi eru bækur ekki dýrari en verið
hefur. Hitt er svo annað mál, að staöa bókarinn-
ar er eitt af því sem verður fyrir skakkaföllum í
kjararýrnum liöinna ára. Eftir kjaraskerðingar
var svo komiö í fyrra og hitteðfyrra, að verð bóka
haföi hækkaö um fjóröungi meira en kauptaxtar
launafólks. Svipaö því og gerðist um annaö
vöruverð. Á þessu ári er dæmið ögn hagstæð-
ara - verö bóka er nú ellefu prósentum á undan
þróun kauptaxta.
Tölur segja aldrei nema hálfa sögu: enginn
veit hverra kosta hann á í rauninni völ nema
hann leggi á sig þá skemmtilegu fyrirhöfn aö
skoöa sjálfur hverju fram vindur á bókamarkaði.
-ÁB
bækur
KUPPT OG SKORK)
Allar bækur
Halldórs
Þaö er umtalsefni út af fyrir sig,
aö allar bækur Halldórs Laxness
hafa verið endurútgefnar í þeirri
útgáfu seni Helgafell og nú Vaka
hafa verið að koma upp. Lengst
af voru það þrjú deilurit sem eftir
voru - Kaþólsk viðhorf og Sovét-
bækurnar tvær frá fjórða ára-
tugnum, I Austurvegi og Gerska
ævintyrið. Nú eru þessi rit öll
fáanleg aftur eins og eölilegt er -
en fornbókasalar munu gramir
nokkuð, því frumútgáfur slíkra
rita kostuðu orðið morö fjár.
Safnarar mega þó hugga sig við
það, að það er jafnerfitt og áður
eða erfiðara að koma sér upp
Halldóri í frumútgáfum.
í okunnum
heimi
í Austurvegi kom út á dögun-
um. Sú bók er reyndar miklu
síður girnileg til fróðleiks en hin
Sovétbókin - Gerska ævintýrið.
Gerska ævintýrið geymir miklu
persónulegri og átakameiri glímu
við sovéskan veruleika, og sú
glíma fer fram undir feiknstöfum
réttarhaldanna miklu yfir Búk-
harín og fleiri merkum mönnum
og mikillar sigurgöngu fasismans
í Evrópu. í Austurvegi geymir
hinsvegar minnisblöð ferða-
manns sem er í fyrsta sinn í ó-
kunnum heimi. Og veit reyndar
að hann talar af takmarkaðri
reynslu eftir tveggja mánaða ferð
til Sovét-Rússlands árið 1932 og
bregður þá á það ráð að vitna
mikið til Leníns og Stalíns unt
þjóðfélagsástand og bændamál
og lífskjör verkalýðs fyrir bylt-
ingu, upp úr henni og á dögum
þeirrar fimm ára áætlunar, sem
var mönnum um víðan heim
eitthvert mesta undrunarefni (og
aðdáunarefni róttæklinga megin)
í heimi sem þá engdist i viðjum
mikillar efnahagskreppu.
Rússar og
Bjartur í
Sumarhúsum
Eftir á að hyggja er í Austur-
vegi ekki bara minnisvarði um
galdra „sendinefndakerfisins"
sem gerðu svo mörgum ágætum
mönnum skráveiíu þegar þeir,
fullir eðlilegrar velvildar, heim-
sóttu Sovétríkin á fjórða ártugn-
um. (Ég á þá blátt áfrant við það
að þeir sem skoðuðu nokkrar
verksnriðjur og samyrkjubú
undir leiðsögn vissu í rauninni
skelfilega fátt um það sem gerst
hafði í sveitum landsins á þeim
misserum og því síður það sem
var að gerast t Kommúnista-
flokknum sjálfum. Sumir menn
neita enn í dag að vita nokkurn
skapaðan hlut um þau efni).
Merkileg lesendum getur bókin í
Austurvegi fyrst og fremst orðið
sem ákveðinn lykill að þeim hug-
myndum sem Halldór Laxness er
að velta fyrir sér um það leyti sem
hann skrifar Sjálfstætt fólk.
Mjög drjúgur hluti þessarar
ferðabókar fjallar einmitt um
bændamál. Halldór gerir ræki-
lega grein fyrir hugmyndum Len-
íns og Stalíns um að skilningur á
þnskiptingu bændastéttar í stór-
bændur, meðalbændur og smá-
bændur sé lykillinn að bændamál-
um. Stórbændur reyni í auðvalds-
þjóðfélagi að nota samvinnu-
hreyfingu til að gabba meðal-
bændur til að sætta sig við óbreytt
ástand. Kotungar fái svo ekkert í
sinn hlut frekar en endranær.
Halldór er og sannfærður um að
„rafvæðing sveitanna", tækni-
væðing þeirra sé það eina sem
geti frelsað kotunginn úr þræld-
ómi - og að slík tíðindi muni ekki
gerast nema fyrir tilstilli ver-
klýðsbyltingar. Um leið eru í
bókinni viðhöfð hörð orð (frá
Halldóri sjálfum) um fáránlegan
„séreignarhugsunarhátt" kot-
ungsins, einyrkjans, „sljóvga
hans og tregðu“ Allar eru þessar
hugmyndir vel virkar í sögunni
miklu af Bjarti í Sumarhúsum,
vilji menn að gá. Og er saman-
burður þessara tveggja bóka frá
fjórða áratugnum, I Austurvegi
og Sjálfstæðs fólks, reyndar
geysimerkur vitnisburður um
það, hve langt er frá hinni „gráu
kenningu" og að „lífsins græna
tré".
Stalín
stílaði vel
í bókinni segir - og Halldór
hefur ítrekað það nýlega á blaða-
mannafundi - að Stalin sé
skemmtilegur rithöfundur. Jósep
karli er hrósað fyrir það, hve vel
hann kunni að „greina fyrir sér
flókin úrlausnarefni og torveld í
einföldum línum". Hann leggur
oft saman flókin meðrök og mót-
rök í einfalda spurningu sem er
svo skelegg að hún heggur sundur
heilan galdrahnút af málaflóka,
þannig að svarið virðist liggja
opið hverju barni: svona hlýtur
þetta að vera; það getur ekki ver-
ið öðruvísi (bls 47)
Þetta minnir Klippara á það
sem samstúdentar hans í Moskvu
sögðu stundum um þá skyldu-
lesningu í sovétmarxisma sem að
þeim var haldið: Það er allt svo
ljóst og skýrt hjá Stalín, Lenín
stendur í einhverjum þrætum út
og suður sem erfitt er að henda
reiður á og Marx er svo flókinn,
að það er ekki nokkur leið að
skilja hvað hann er að fara!
Stalín var óneitanlega snjall
maður. Líka í þeirri list að búa til
kver til að miðla einföldum boð-
skap-enda gamall guðfræðinemi
sjálfur. Hitt er svo verra, að ein-
földun á flóknum hlutum getur
aldrei orðið dyggð í sjálfu sér.
Einföldunin getur eins stefnt
hraðbyri í burt frá veruleikanum
þar sem fólk lifir og deyr. í
Austurvegi minnir á það, að túlk-
un Stalíns sjáifs og hans manna á
þeinr tíðindum, sem gerðust í
sveitum Sovétríkjanna í byrjun
fjórða áratugarins, minnir ekki á
neitt frekar en þá garpa róman-
tískra tíma sem sögðu:
Heimurinn er rétt eins og EG
hugsa hann. ÁB
DJOÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
, Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergman, össur Skarphéðinsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Oskar Guðmundsson.
Fróttastjóri: Valþór Hlöðversson.
Blaðamenn: Aðalbjörg Óskarsdóttir, Álfheiður Ingadóttir, Garðar
Guðjónsson, Ingólfur Hjörleifsson, Lúðvík Geirsson, Magnús H. Gísla-
son, Mörður Árnason, Sigurdór Sigurdórsson, Víðir Sigurðsson, Þór-
unn Sigurðardóttir, Þröstur Haraldsson.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Ljósmyndir: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlit: Sævar Guðbjörnsson, Garðar Sigvaldason.
Símvarsla: Sigríður Kristjánsdóttir.
Húsmæður: Agústa Þórisdóttir, Olöf Húnfjörð.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Framkvæmdastjóri: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrifstofustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Magnús Loftsson.
Útbreiðslustjóri: Sigríður Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Ragnheiður Óladóttir.
Auglýsingar: Ásdís Kristinsdóttir, Guðbergur Þorvaldsson,
Olga Clausen.
Afgreiðslustjóri: Baldur Jónasson.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ólafur Björnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, auglýsingar, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 35 kr.
Sunnudagsblað: 40 kr.
Áskrift á mónuði: 400 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 18. desember 1985