Þjóðviljinn - 12.01.1986, Qupperneq 6

Allir bjuggust við, ef Franco félli frá, að þá kæmi bara annar „Franco" í staðinn.
Við getum ekki farið neðar í efnalegu tilliti og héðan í frá hlýtur leiðin
Tíu ára
lýðrœði á Spánl
ÁÐUR
ÁTTUM VI
í haust voru liðin 10 ár frá því að
lýðræði var endu rreist á Spán i
eftir 36 ára fasistastjórn Fransico
Francos, eða allt frá árinu 1939
að borgarastyrjöldinni lauk og
fram í nóvember 1975 að hann
féll frá og konungurinn Juan Car-
los tók við völdum. Tveimur árum
síðar var komin til valda þing-
bundin konungsstjórn. Þau 10 ár
sem liðin eru síðan lýðræðið var
endurreisteru án nokkurs vafa
eitthvert mesta breytingaskeið
sem Spán verjar hafa lifað ef f rá
er taliö tímabilið í kjölfar landa-
fundanna miklu í lok 15. aldar.
Það ætti því að vera f róðlegt fyrir
okkur íslendinga að heyra hvað
Spánverjarsjálfirsegja um
þessa breytingu. Ekkisíst fyrirþá
sök að íslendingar fara til Spánar
hópum saman á sumrin til að
njóta þeirra lystisemda sem þetta
yndislega land og þjóö hafa uppá
að bjóða.
Um jólin var staddur hér á
landi spánskur verkfræðingur,
Juan Carlos Roldán, en hann er
giftur íslenskri konu, Þórhildi
Þorsteinsdóttur, sem margir ís-
lendingar kannast við, þar hún
hefur starfað sem fararstjóri fyrir
Ferðaskrifstofuna Útsýn, á Spáni
í um 15 ára skeið. Juan Carlos er
fertugur og lifði því fyrstu 30 ár
ævinnar undir fasistastjórn Fran-
cos en 10 síðustu árin við lýðræð-
isstjórn. Það lá því beinast við að
spyrja hann fyrst á hvern hátt
Spánverjar finndu mest fyrir
breytingunni sem átt hefur sér
stað eftir að lýðræðisstjórnin tók
við:
Segja má að breytingin komi
fram á öllum sviðum þjóðlífsins,
en ég hygg að mesta breytingin
fyrir fólkið í landinu sé að mega
tala. Mega segja allt sem því býr í
brjósti, mega gagnrýna allt sem
því þykir miður fara, mega láta
pólitískar skoðanir sínar í ljós,
hvar sem er og hvenær sem er. Og
svo ég nefni eitt dæmi. Hver held-
ur þú að hefði trúað því fyrir 10
árum síðan, á Spáni, að menn
ættu eftir að sjá foringja kom-
múnistaflokksins Carillo koma
fram í sjónvarpi og gagnrýna
ríkisstjórnina. Flokkur hans var
bannaður og Carillo í útlegð á
tíma Francos. Annars má í sem
fæstum orðum lýsa muninum
með því að segja að hann sé eins
og munur á nótt og degi.
Aðeins
ein skoðun
Nú er frjáls umræða í sjónvarpi
og útvarpi um allt sem máli
skiptir á Spáni. Blöð og tímarit
sem túlka allar stjórnmálaskoð-
anir koma út og fólk gagnrýnir
það sem því þykir vera að. Áður
fyrri gat slíkt ekki gerst. Öll
stjórnarandstaða var bönnuð,
aðeins leyfð útkoma þeirra blaða
sem studdu stefnu ríkisstjórnar-
innar. Og svo hörð var ritskoðun-
in að jafn vel í þessum hægri-
blöðum kom fyrir að síður voru
auðar eða hluti af þeim, vegna
þess að það sem þar átti að vera
þótti ekki við hæfi áð kæmi fyrir
sjónir almennings.
- Varþá aðeins um örfá blöð að
rœða sem komu lit?,
Nei, það komu út allmörg blöð
og tímarit en þau áttu það öll
sameiginlegt að styðja Franco og
hans stjórn. Þeir sem ekki studdu
stefnu ríkisstjórnarinnar áttu
ekki hina minnstu möguleika á að
koma skoðunum sínum og sjón-
armiðum á framfæri.
- Nú ert þú háskólagenginn
maður, hvernig var það á þínum
stúdentsárum, ræddifólkekkipó-
litík í háskólanum þá og komu
þar ekki fram gagnrýnisraddir?
Vissulega ræddum við svolítið
pólitík, pukruðumst með þetta,
en í raun kunni ekkert okkar neitt
í pólitík. Við þekktum ekkert
annað en hægri stefnu Francos.
Engin vinstri blöð voru leyfð og
við gátum í raun ekki aflað okkur
neinnar þekkingar á annarri
stefnu en þeirri sem leyfð var í
landinu. Það má segja að jafnvel
enn í dag kann almenningur á
Spáni ósköp lítið í pólitík, en
þetta er þó svolítið að breytast.
Tveir hópar
fólks
- Nú er það vitað að Franco
hefndi sín grimmilega á þeim
andstœðingum sínum úr borgar-
astyrjöldinni, sem eftir lifðu, fyrst
eftir stríðslokin, en hvernig vegn-
aði svo þessufólki í landinu þegar
frá leið?
Eiginlega má segja að í landinu
hafi lifað áfram tveir hópar. Þeir
sem voru stuðningsmenn Francos
höfðu það býsna gott. í þeim hópi
var allt efnafólk landsins og þeir
ríku urðu ríkari en þeir fátæku
fátækari. Stuðningsmönnum
Francos leið líka vel vegna þess
að þeirra stefna var ráðandi.
Sama má segja um þá sem ólust
upp við þessa stefnu og þekktu
ekki annað og hugsuðu lítið eða
ekkert um pólitík og um að ti!
væri eitthvað annað en það sem
ráðandi stjórn framkvæmdi.
Svo var stór hópur fólks sem
alltaf var andstætt stefnu Franc-
os. Þessu fólki leið að sjálfsögðu
illa. Jafnvel þótt það vildi, átti
það afar iitla möguleika á að
S.dór rœðirvið
spánska verk-
frœðinginn
Juan Carlos
Roldán um
tímann á Spáni
áðuren og eftir
að lýðrœðið
varendurreist
komast áfram eða rífa sig uppúr
sárri fátækt. En það erfiðasta var
að sjálfsögðu að mega ekki tala,
mega ekki gagnrýna og láta skoð-
anir sínar í ljós. Það skilur það
enginn nema sá sem reynir hvern-
ig það er að mega ekki tjá sig um
hvað sem er opinberlega.
- Faðirþinn var opinber starfs-
maður, minnistu þess að hann
hafi rœtt pólitík á heimilinu þegar
þú varst að alast upp?
Það var ekki mikið. Ég minnist
þess þó að hafa heyrt hann tala
um pólitík en það fór hvorki hátt
né víða. Og í raun skil ég það vel.
Hann hefði að sjálfsögðu misst
stöðu sína samstundis og hvergi
fengið vinnu ef hann hefði haft
uppi gagnrýni. Það hélt enginn
opinberri stöðu ef hann var með
múður. Það komst heldur enginn
áfram í listum, sama hvaða grein
það var, ef hann var ekki á bandi
stjórnarinnar. Allir óttuðust að
missa vinnuna og ekki bara það,
heldur að fá hvergi vinnu aftur.
Ef maður var rekinn fyrir pólit-
ískar skoðanir sínar hefði enginn
annar atvinnurekandi þorað að
ráða hann í vinnu. Og allur al-
menningur varð að þræla myrkr-
anna á milli til að hafa í sig og á.
Þetta hefur breyst mjög mikið
eftir að lýðræðið komst á og bilið
á milli hinnar ríku og fátæku
minnkað til muna.
Hver veit
hvað gerist?
Þú talaðir um að Franco hefði
hefnt sín á andstæðingum sínum
fyrstu árin eftir stríð. Það er alveg
rétt, en í raun og veru veit enginn
hvað þá gerðist. Það var enginn
til frásagnar nema Franco og
hans menn. Fólk veit um eitt og
annað en því fer víðs fjarri að fólk
viti um allt sem gerist og sjálfsagt
verður það aldrei upplýst.
Nú er það svo, að með ein-
hverjum hætti verður fólk að fá
útrás, fá að gagnrýna eitt og ann-
að. Það var nokkuð um það að
fólk talaði um og jafnvel deildi
um einkalíf einstakra ráðherra ef
þeir gerðu eitthvað sem í frásögur
þótti færandi. Um þetta ræddi
fólk fram og aftur.
Franco ekki
í sviðsljósinu
Franco sjálfur var afar lítið í
sviðsljósinu, hann kom óvíða
fram og ferðaðist lítið. Því var
það að fólki út á landsbyggðinni
þekkti hann varla í sjón. Þess
vegna gæti hún verið sönn saga
um gamla manninn í sveitaþorp-
inu sem Franco stoppaði eitt sinn
í og spurði karlinn hvort hann
þekkti sig ekki. Karlinn sagðist
ekki koma honum fyrir sig. Þá
benti Franco honum á að nafn sitt
væri skráð á skilti í hverri einustu
borg og hverjum einasta bæ á
öllum Spáni. (Og það var rétt því
götur og torg voru nefnd eftir
honum). Þá tók karlinn við sér og
sagði: Jú, þá veit ég hver þú ert,
þú ert senor Coka Cola!
Aftur á móti var eiginkona
Francos mjög áberandi persóna,
sem misnotaði aðstöðu sína til
hins ýtrasta. Hún fór víða um
landið í opinberum erindagjörð-
um og lék það þá að fara inní
skartgripaverslanir eða hús-
gagnabúðir og benda á hitt og
þetta verðmæti og tilkynna að
þetta þætti sér fallegt. Þá var
henni umsvifalaust gefinn við-
komandi gripur. Því var það, að
allar verslanir sem höndluðu með
dýrar vörur lokuðu þegar hún
kom í heimsókn og var þá sagt að
lokað væri henni til heiðurs í op-
inberri heimsókn.
Ég get sagt þér eitt skemmti-
legt dæmi. Einu sinni kom hún í
opinbera heimsókn til Alicante,
en þar var faðir minn bæjarstjóri,
og fór þá inní húsgagnaverslun,
benti þar á sófasett sem hún sagði
að sér þætti fallegt. En þá var
verslunareigandinn svo harður
að hann svaraði að settið yrði
sent um leið og greiðsla bærist.
I
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN | Sunnudagur 12, janúar 1986