Þjóðviljinn - 06.04.1986, Blaðsíða 6

Helgi Skúlason í hlutverki Ríkharðs þriðja í uppfærslu Þjóðleikhússins sem nú er á fjölunum. Mynd: Jóhanna Ólafsdóttir.
„Orðstír deyr aldrei“
Skjaldarmerki Ríkharðs var grimmur villigöltur.
Þjóðleikhúsið sýnir nú í fyrsta
sinn leikrit Shakespears um
Ríkharð þriðja, Englandskon-
ung. í frétt Þjóðviljans (8.
mars) af leiknum erfarið
nokkrumorðum um
mannvonsku Ríkharðs en
jafnframttekiðfram að hérsé
„ekki upprifjun úrsögubókum
um rauðar rósir og hvítar á
Englafoldu, heldur (...) drama
um synd pg yfirbót, um
stjórnmálaspillinu og hrein-
leika hjartans. (...) leikur um
samtímamál og um tíma-
lausan mannvanda."
Það er auðvitað gott og blessað
að reyna að setja klassísk verk
þannig á svið að þau „höfði til
nútímamanna" og gera sem
minnst úr sögunni sem að baki
býr. Kannski skiptir hún líka litlu
máli þegar búið er að umorða
hana í bókmennt.
Lesendur Þjóðviljans gætu þó
haft gaman af að heyra ögn um
Ríkharð þriðja og þau dapurlegu
örlög sem orðstír hans hlaut. Á
nútímavísu má helst líkja því við
að orð Pinochets hershöfðingja í
Chile yrðu helsta heimild eftir-
komanda okkar um félaga Al-
lende og er hætt við að íslending-
um sem þykir góður orðstír nokk-
urs virði þætti slík sagnfræði held-
ur vond.
Vondar
heimildir skáldsins
Höfuðglæpur Ríkharðs þriðja
á að hafa verið að láta drepa
bróðursyni sína tvo til að tryggja
sjálfan sig í sessi. Ein helsta hug-
myndin um að Ríkharður hafi
verið á bakvið það ódæði er ævi-
saga hans sem er sögð vera skráð
löngu eftir dauða hans af Tómasi
More en er líklegast runnin
undan rifjum Mortons kardinála
sem var einn höfuðfjandmanna
Ríkharðs og komst fyrst til valda
- eftir nokkurt hlé - í tíð Hinriks
Um
Ríkharð
þriðja,
vamm-
lausan
hal
sjöunda eftirmanns Ríkharðs.
Þessi bók er sambland af áróðri
og skáldskap og hefur ekkert
með raunveruleikann að gera en
varð illu heilli aðalheimild leikrit-
askáldsins og þar með okkar sem
síðar komum. Samkvæmt öðrum
og áreiðanlegri heimildum er
vandinn ekki sá hvort Ríkharður
hafi látið drepa strákana heldur
hvenær Hinrik sjöundi lét verða
af því.
Sú saga sem mótaði baksvið
þessara atburða byrjar á önd-
verðum valdaferli Játvarðs
fjórða, stóra bróður Ríkharðs.
Arið 1464 kvæntist hann Elísa-
betu Woodville, ekkju og tveggja
barna móður, í óþökk fjölskyldu
sinnar og landsmanna sem litu
svo á að drottningar skyldu vera
óspjallaðar fyrir giftingu.
Móðir þeirra bræðra, hertog-
afrúin af Jórvík, lýsti því yfir að
sonur sinn mætti ekki gera sig
sekan um „tvíkvæni" (eða „bi-
gamy“ sem þýðir bæði að eiga tvo
maka og að giftast ekkjum/
ekklum). Tvíræðnin í þessari á-
sökun kemur betur fram síðar.
Elísabet Woodville notaði
áhrif sín á drottningarstóli til að
koma systkinum sínum og ætt-
mennum í góðar stöður um leið
og hún plottaði stöðugt gegn kon-
ungsfjölskyldunni, einkum
þriðja bróðurnum, Georg, her-
toga af Clarence. Georg naut vin-
sælda alþýðu manna og var rétt-
borinn erfingi krúnunnar eftir
bróður sinn Játvarð fjórða,
a.m.k. þar til Játvarður eignaðist
son og jafnvel eftir það því hjóna-
Gísli Sigurðsson
skrifar frá Dublin
band þeirra Elfsabetar naut
aldrei fullrar viðurkenningar.
Leynileg
trúlofun
En hér kom meira til. Nokkr-
um árum áður en þau giftust
hafði Játvarður trúlofast annarri
dömu (sem leik í pólitísku tafli í
Rósastríðunum) en trúlofanir á
þessurn tíma höfðu sama laga-
gildi og giftingar. Þessi trúlofun
komst aldrei í hámæli en Robert
nokkur Stillington var opinbert
vitni að henni og kóngamóðirin,
hertogafrúin af Jórvík, vissi um
hana. Vel má vera að Georg hafi
heyrt um þetta hjá móður sinni
en Stillington þagði þar til eftir lát
Játvarðar.
Ýfingar uxu með Elísabetu og
Georg og urðu að lokum til þess
að Játvarður lét taka hann af lífi
þrátt fyrir tilraunir litla bróður,
Ríkharðs, til að stilla til friðar.
Það er hugsanlegt að Játvarður
hafi verið hræddur um að bróðir
hans opinberaði leyndarmálið
um trúlofunina því strax eftir af-
töku Georgs var Stillington hand-
tekinn en sleppt fljótlega eftir
heitstrengingar um þagmælsku.
Þegar hér var komið hafði Rík-
harður gefið út yfirlýsingar um að
hann myndi hefna bróður síns á
fjölskyldu mágkonu sinnar, Elís-
abetar Woödville. Ríkharður
mun ekkert hafa vitað um fyrri
trúlofun Játvarðar.
Ríkharður krýndur...
Játvarður fjórði, Englands-
konungur, lést 9. apríl 1483. í
erfðaskrá sinni tilnefndi hann
Ríkharð bróður sinn sem eftirlits-
mann barna sinna og „Verndara“
nkisins þar til Játvarður fimmti
sem þá var tólf ára yrði nógu
gamall til að taka við taumunum.
Woodville fjölskyldan átti hvergi
að koma hér nærri og þótti eðli-
lega miður. Ríkharður var í Jór-
vík þegar hann frétti þetta, kall-
aði strax saman fund aðalsmanna
og lét þá sverja Játvarði fimmta
hollustueiða áður en hann lagði
af stað til Lundúna.
Á með'an plottuðu Woodvillar,
reyndu að koma stráknum undan
og skipulögðu morð á Ríkharði.
En Ríkharður komst að öllu sam-
an, brást hart við, náði Játvarði
unga, lét handtaka samsæris-
mennina og drepa fyrir rest en
Elísabet flúði undir verndarvæng
kirkjunnar í Westminster.
Hinn 4. maí reið Ríkharður inn
í Lundúnir með Játvarð fimmta,
bróðurson sinn, í broddi fylking-
ar. Krýning Játvarðar átti að fara
fram 22. maí og skipulagning
hennar hófst þegar.
En í Lundúnum kemst Rík-
harður fyrst að leyndarmálinu
um fyrri trúlofun bróður síns og
hinn 8. júní lýsir Stillington henni
opinberlega yfir. Þar með voru
synir Játvarðar fjórða og Elísa-
betar óskilgetnir og ótækir sem
konungar. Ríkharður var sá eini
sem kom til greina og var krýndur
25. júní sama sumar, við mikinn
fögnuð allra nema Woodville-
fjölskyldunnar. Játvarður fimmti
og litli bróðir hans voru geymdir í
Turninum til að forðast átök og
tryggja öryggi sjálfra þeirra.
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 6. apríl 1986