Þjóðviljinn - 22.02.1987, Blaðsíða 20

Kirsten velur
það sem
skiptir máli
DansKi rithöfundurinn Kirsten Thorup, ein af
fremstu rithöfundum sinnar kynslóðar,
kynnir bœkur sínar í Norrœna húsinu í dag.
Keld G. Jörgensen: Kannski felst skýringin á
vinsœldum Kirsten í því að hún velur það
sem skiptir máii og setur það fram á ein-
faldan og áhrifamikinn hátt
Kirsten Thorup
Laugardaginn 21. febrúar kl.
16.00 verðurfyrsta
bókakynning norrænu
sendikennaranna við
Háskóla íslands og
bókasafns Norræna hússins
á þessum vetri. Á þessum
bókakynningum verða
kynntar bókmenntir síðasta
árs á hinum Norðurlöndunum
og verður fenginn rithöfundur
frá hverju landi til þess að lesa
upp.
Á laugardaginn verða kynntar
danskarbækur. Danski
rithöfundurinn Kirsten
Thorup kynnir bækur sínar
og les m.a. úr nýrri skáldsögu
sem hún hefur í smíðum.
Danski sendikennrarinn Keld
Gall Jörgensen kynnir
bókaútgáfuna í Danmörku frá
síðastliðnu ári, en hér á eftir
fer stutt úttekt eftir hann á
ritverkum Kirsten Thorup.
Langi mann til að kynna sér
þjóðfélagsþróun Danmerkur
eftir síðari heimsstyrjöld er ör-
ugglega til mikið af góðum
bókum, sem lýsa þessu tímabili.
En það má eins vel lesa skáldverk
Kristen Thorup. Eða ennþá
betra: gera hvort tveggja.
Kirsten Thorup (fædd 1942)
hefur langan rithöfundarferil að
baki, og er í dag þekkt og elskuð
fyrir þjóðfélagslegar skáldsögur
sínar „Lille Jonna“ (1977), „Den
lange sommer" (1979) og „Him-
mel og helvede“ (1982). Aða-
lpersóna þessara bóka er stelpan
Jonna. í fyrstu tveimur bókunum
fylgjumst við með henni frá 10
ára aldri til tvítugs. Höfundurinn
nýtir sér atriði úr eigin uppvexti á
Fjóni á sjötta áratugnum og lýsir
fábreyttu sveitalífi, þar sem allir
eru einangraðir.
Fjölskyldan er fátæk og barátt-
an fyrir að halda sæmd og virð-
ingu er hörð. Jonna og bræður
hennar eru í andstöðu við for-
eldra sína og umhverfi og vilja fá
að ráða sinni eigin framtíð. Þörf
Jonnu fyrir að tjá sig er óvenju
mikil, en um leið er hún mjög
feimin, og við fáum lítið sem ekk-
ert að skyggnast inn í tilfinninga-
heim hennar og drauma. Bræður
hennar yfírgefa bernskuslóðirnar
til að láta drauma sína um betra
líf rætast, en Jonna verður eftir,
og er álitin dálítið skrítin.
í „Himmel og helvede“ er
Jonna komin til Kaupmanna-
hafnar. Eins og áður er hún sögu-
maðurinn, sem segir frá í fyrstu
persónu, en nú er hún orðin næst-
um því ósýnileg, og frásögnin er
um þrjár konur, ungfrú Ander-
sen, Jasmin og Maríu, sem eiga
það sameiginlegt, að þær berjast
allar fyrir sjálfstæði sínu og því að
öðlast tilverurétt - verða sýni-
legar - og tekst það að nokkru
leyti. Með þessum persónum
segir Jonna óbeint frá þróun
sinni, og miðlar þannig því, sem
hún á erfitt með að segja beint
vegna þess hvað hún á bágt með
að sameina hlutverk konunnar
hlutverki rithöfundarins. Hún er
að leita að stöðu sinni í þjóðfé-
laginu og finnur hana sem sögu-
maður, en er samt sem áður of
óörugg til að koma fram sem slík.
Jonna segir frá ungfrú Ander-
sen, sem er 57 ára og hefur unnið
alla ævi á lækningastofu, en
kemst allt í einu að því að hún hún
hefur lifað innantómu lífí, og ák-
veður að leita að sjálfri sér: „í
staðinn verð ég að standa frammi
fyrir umheiminum. Verða til.
Ennþá veit ég ekki hver ég er.
Eða hvað felst í því að vera mað-
ur með mönnum. Ég ætla að nota
dagana sem ég á eftir ólifaða til
að komast að því.“ Jasmin er 48
ára. Hún ólst upp með tatörum
en er nú gift Bols, sem á litla,
subbulega tóbaksverslun, en hef-
ur búðina aðeins sem skálka-
skjól, og er í raun leigubraskari
(bolighaj). Einn góðan veðurdag
fer Jasmin að heiman og byrjar
að framfleyta sér sem spákona á
götum Kaupmannahafnar, en
sest síðan að í verkfæraskúr á Lá-
landi.
Síðasta aðalpersónan, María,
er dóttir Jasminar og Bols, og lík-
ist helst engli. Hún er undrabarn
Fjöldi listamanna er á bann-
lista hjá Sameinuðu þjóðun-
um vegna þess að þeir hafa
troðið upp í Suður-Afríku.
Þess er m.a. óskað að tónlist
þessa fólks sé ekki leikin í út-
varpsstöðvum eða annars-
staðar á opinberum vettvangi.
íslendingar hafa vissulega
ekki farið eftir þessum fyrir-
mælum, hvorki ríkisútvarpið
né aðrar útvarps- og sjón-
varpsstöðvar. Á hinum
Norðurlöndunum er hinsveg-
ar farið eftir þessari samþykkt
Sameinuðu þjóðanna.
Meðal þeirra listamanna sem
hafa lent á þessum bannlista eru
listamenn sem hafa fordæmt að-
skilnaðarstefnu hvíta minnihlut-
ans. Einn af þeim er bandan'ski
lagasmiðurinn og söngvarinn
Paul Simon.
Á síðasta ári kom út ný hljóm-
plata með Paul Simon eftir að
það hafði verið hljótt um hann í
árabil. Platan ber nafnið Grace-
land, heimili Elvis Presley. Á
og spilar á fíðlu, en faðir hennar
hefur ákveðið framabraut hennar
innan tónlistarinnar, og gerir allt
til að ná settum markmiðum, svo
stelpan verður fyrir bragðið
bernskulaus. María flýr frá heim-
ilinu og fer að búa með þjóninum
Jonní, en segir síðan skilið við
hann, fer í langt ferðalag, og gift-
ist að lokum yngsta bróður
Jonnu.
Þó að skáldsögur Kirsten
Thorup dragi upp raunsæja mynd
af þjóðfélagsþróun Danmerkur
frá sjötta til áttunda áratugarins,
er talsvert mikið í stíl hennar sem
brýtur í bága við raunsæisstefn-
una. Jonna bæði segir frá og
tekur þátt í atburðunum, eins og
algengt er í 1. persónu frásögn,
en um leið er hún alvitur í þeim
skilningi að hún segir líka frá
persónum og atburðum sem eiga
sér stað annars staðar og hún get-
ur ómögulega vitað um. Það á
vafalaust eftir að halda vöku fyrir
bókmenntatúlkendum næstu ár-
atugana hversu vel höfundinum
tekst að nota sögumanninn á
þennan frumlega hátt.
Málið er einfalt hverdagsmál,
eins og búast má við af raunsæis-
skáldsögu. Frásögnin er nákvæm
og róleg, og þræðir atburðarásar-
innar verða smám saman að einni
hljómplötunni blandar Paul
Simon saman afríkönskum ri-
þmum og bandarískum lagsmíð-
um. Undirleikurinn var mestan-
part tekinn upp víða í Afríku,
m.a. í Soweto, fátækrahverfi
svartra í Jóhannesborg, S-Afríku
og eru hljóðfæraleikararnir þeld-
ökkir íbúar álfunnar. Paul Simon
segir hluta af tilganginum vera
þann að kynna þessa framúrskar-
andi hljóðfæraleikara fyrir stærri
áheyrendahópi. Hefur þeim til-
gangi verið náð því Graceland er
með mest seldu plötum beggja
vegna Atlantsála sem og í Afríku.
Það að Paul skyldi fara til Sow-
eto varð hinsvegar til þess að
hann var settur á bannlista, þrátt
fyrir hávær mótmæli þeldökkra í
S-Afríku.
Paul er legið *á hálsi að hafa
notfært sér þessa þeldökku tón-
listarmenn í gróðaskyni.
Sannleikurinn er sá að hann
greiddi þeim þrefalt kaup á við
það sem hljóðvershjóðfæraleik-
urum í Bandaríkjunum er venju-
lega greitt. Auk þess fengu þeir
réttinn á lögunum. Þar við bætist
að hann bauð nokkrum af tónlist-
heild. Slíkur frásagnarmáti gerir
miklar kröfur til höfundarins, ef
hann á að verða meira en bók-
hald. Kannski felst skýringin á
vinsældum Kirsten Thorup í
sjaldgæfum hæfileika hennar til
að velja það sem skiptir máli, og
setja það fram á einfaldan og áh-
rifamikinn hátt. Manni verður
hugsað til annarra raunsæisrit-
höfunda Dana eins og Tove
Ditlevsen og Martin Andersen
Nexö, svo einhver dæmi séu
nefnd.
Stílistíska hæfileika sína hefur
Kirsten Thorup líklega frá fyrri
bókum sínum, sem eru modern-
ískar og tilraunakenndar. Ljóða-
safnið „Indenfor-udenfor“ frá
1967 og smásagnasafnið „I dag-
ens anledning“ frá 1968 voru talin
fremur óaðgengileg og torræð,
enda eru þessar bækur skrifaðar í
anda absúrdismans og fyrirbær-
afræðinnar sem höfðu mikil áhrif
á modernismann í Danmörku á
sjötta og sjöunda áratugnum.
Síðar komu út tvö ljóðasöfn í
viðbót, og árið 1973 kom út fyrsta
skáldsaga Kirstenar Thorup,
„Baby“, sem hún fékk síðar hin
alþjóðlegu Pegasus-verðlaun
fyrir. Sú skáldsaga var þýdd á
ensku og gefín út í Bandaríkjun-
um, og einnig þýdd á íslensku
armönnumtil Bandaríkjanna til
að taka upp sína eigin tónlist. Þá
er hann sakaður um að hafa gefið
stjórninni í S-Afríku gott ford-
æmi um hvernig hvítir og svartir
geti starfað í sátt og samlyndi, þar
sem hvíti maðurinn leiðir sam-
starfið.
Fyrr í þessum mánuði sneri
Paul Simon aftur til Afríku og
hélt tónleika í Zimbabwe með
nokkrum af hljóðfæraleikurun-
um á Graceland. Tuttugu þúsund
manns sóttu hljómleikana, þeirra
á meðal Caanan Banana, forseti
landsins og Robert Mugabe, for-
sætisráðherra. Þúsundir þel-
dökkra S-Afríkubúa fóru í hóp-
fyrir nokkrum árum* af Nínu
Björk Árnadóttur, sem las hana í
útvarp.
í bókunum birtist áhugi á
poppmenningu og túlkun samtí-
mans á tilverunni sem yfirborðs-
og tilviljanakenndri, og bækurn-
ar gætu virst kaldar og fráhrind-
andi í okkar augum. Ætli manni
beri ekki að túlka þær sem tilraun
til að gagnrýna þjóðfélag, sem
þrátt fyrir velmegun og efnisleg
gæði, megnaði ekki að færa þegn-
um sínum hamingju, en ein-
kennist öðru fremur af tómleika.
Segja má að rithöfundarferill
Kirstenar Thorup einkennist af
þróun frá tilraunaskáldskap til
raunsæis, frá huglægni til hlut-
lægni og frá því að vera innhverf
til þess að vera úthverf. Við
megum samt ekki gleyma því að
þessi þróun er ekki eingöngu háð
skapferli höfundarins sjálfs en
speglar jafnframt þá þróun, sem
átti sér stað í þjóðfélaginu.
K.G.J.
Bókakynningunum verður
haldið áfram laugardagana 7.,
14. og 21. mars og þá verða nor-
skar, sænskar og finnskar bækur
á dagskrá.
Aðgangur er ókeypis og allir
eru velkomnir.
ferðum með langferðabílum á
tónleikana, þarsem Paul Simon
hefur ákveðið að halda bann
Sameinuðu þjóðanna og troða
ekki uppi í S-Afríku.
Á tónleikunum lýsti hann því
yfir að hann myndi halda það
bann svo lengi sem Miriam Mak-
eba og trompetleikarinn Hugh
Masekela eru bannfærð í S-
Afríku. „Þegar þeim verður leyft
að halda tónleika í Soweto mæti
ég á staðinn," sagði hann og í lok
tónleikanna flutti hann óopinber-
an þjóðsöng þeldökkra S-
Afríkubúa, Nkosi Sikelela i Afr-
ika, eða Guð blessi Afríku.
-Sáf/Newsweek
Paul Simon
ó bannlista
Paul Simon með þeldökkum tónlistarmanni.
20 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN Sunnudagur 22. febrúar 1987