Þjóðviljinn - 22.02.1987, Blaðsíða 15

Úr Silfri hafsins: Síldarstöltunarstúlkur streyma út úr verbúðinni niður á plan.
vegi okkar íslendinga og nú á
sunnudag verður nýjasta kvik-
mynd fyrirtækisins, Silfur hafs-
ins, frumsýnd á Höfn í Horna-
firði. Sú kvikmynd er gerð fyrir
Félög sfldarsaltenda á íslandi,
með styrk frá Sfldarútvegsnefnd,
og fjallar hún um saltsfldariðnað
íslendinga, sögu hans og stöðu í
nútíðinni.
Áður hefur fyrirtækið, sem
þeir Erlendur Sveinsson, Sigurð-
ur Sverrir Pálsson og Pórarinn
Guðnason reka, gert tvær kvik-
myndir um saltfiskverkun og
sölu, Lífið er saltfiskur. f undir-
búningi er kvikmynd fyrir LÍÚ
um íslenskan sjávarútveg.
Verkefnin
óteljandi
Þarft væri að fleiri atvinnu-
greinar fylgdu í fótsporið. Kvik-
mynd um iðnþróun á íslandi væri
til að mynda verðugt verkefni.
Landbúnaðinn mætti líka skrá á
filmu, byggingarsögu iandsins og
svona væri endalaust hægt að
halda áfram. Hvað með sögu
hvalveiða t.d.? Mjög óvíst er um
alla framtíð þeirra og því varla
seinna vænna að skrásetja með
kvikmyndinni þá sérstæðu verk-
tækni sem notuð er til að fella
þessa risa og hluta þá niður.
En heimildamyndir fjalla ekki
eingöngu um atvinnuhætti. Ýmis
önnur fyrirbæri í þjóðfélaginu
mætti einnig skrá með þessum
hætti. Hvernig er að vera ungur á
íslandi í dag? aldraður? sjúkur?
Hvað með flóttann af lands-
byggðinni? Sögu héraða sem eru
að fara í eyði?
Á Nýfundnalandi kom upp
svipað vandamál. Heilu héröðin
voru að tæmast af fólki og allslags
vandamál höfðu komið upp. Þá
gripu þjóðfélagsfræðingar til þess
ráðs, með styrk frá ríkinu og að-
stoð kvikmyndagerðarfólks, að
láta íbúana sjálfa gera kvikmynd-
ir um vandamál síns héraðs. Gerð
myndanna sameinaði fólkið við
lausn ákveðins verkefnis auk þess
sem það að fást við að skilgreina
eigin vandamál leiddi oft á tíðum
til lausnar á vandanum. Heim-
ildamyndin hjálpaði því til við að
snúa þróuninni við.
Á þessu má sjá að verkefnin
blasa við hvert sem litið er og er
ánægjulegt að þrátt fyrir lítinn
skilning fæst fjöldi fólks við gerð
heimildakvikmynda.
-Sáf
nnenntaverðlaun
útnefndar af íslands hálfu. Báðar
skáldsögurnar hljóta að teljast til
nýsköpunar. Þeir Pétur og Einar
hafa báðir, hvor á sinn persónu-
lega hátt, nýtt sér möguleika rit-
málsins til að tjá sama tímabil á
íslandi og Wassmo er að fjalla um
í sínum bókum út frá norskum
staðháttum, þ.e.a.s. eftirstríðsár-
in, þann tíma þegar íslensk borg-
armenning verður til.
Sá er þó munurinn á þeim og
verðlaunahafanum, að þeir Pétur
og Einar leita nýrra leiða til að
endurskapa þetta tímabil. Þeir
falla ekki í þá gryfju að hverfa
aftur til þriðja og fjórða áratugar-
ins í leit að fyrirmyndum, sem
mjög auðvelt væri, enda úr nógu
að moða þar, Halldór Laxness,
Þórbergur og Gunnar Gunnars-
son, svo bara nokkrir séu nefnd-
ir. Vissulega gætir áhrifa frá fyrri
rithöfundum íslenskum í bókum
þeirra, enda væri annað óeðli-
legt. Skáldskapurinn sprettur
ekki alskapaður úr höfði höfu-
ndarins án allra ytri áhrifa; hann
er í stöðugu samhengi við allt sem
áður hefur verið ritað af þjóðinni
og það samhengi nær allt aftur til
ritunar íslendingasagnanna.
Ef við lítum hinsvegar á ís-
lenska rithöfunda í dag hljótum
við að undrast hversu persónu-
legir og ólíkir þeir eru innbyrðis,
þrátt fyrir að þeir séu allir í raun
að fást við sama veruleikann.
Hvað eiga t.d. Guðbergur, Thor,
Sigurður A., Steinunn, Pétur,
Einararnir og óteljandi fleiri
sameiginlegt? Það að hver og
einn er að leita að sínum persónu-
lega tjáningamáta til að skil-
greina þá sundruðu tilveru sem
nútíminn er.
Vissulega er aldrei hægt að
gera svo öllum líki. Stundum hef-
ur val nefndarinnar tekist vel og
stundum miður einsog gengur og
gerist. Jólaóratoría Göran Tun-
ström var svo sannanlega vel að
verðlaununum komin og við ís-
lendingar teljum þá Snorra
Hjartarson og Ólaf Jóhann hafa
verðskuldað verðlaunin á sínum
tíma, hvaða skoðun sem aðrir
kunna að hafa á því.
Hvað Wassmo varðar þá er ef-
laust stór hópur fólks á því að hún
hafi verðskuldað verðlaunin. Svo
er að minnsta kosti að sjá á þeim
viðtökum sem bækur hennar hafa
fengið í Noregi, en fáar bækur
hafa selst jafn vel hjá frændum
okkar og bækur hennar. Það
segir þó ekkert um bókmennta-
legt gildi þeirra, það getur aldrei
verið mælt með vinsældareglu-
stiku.
Undirritaður hefur gluggað í
þessar skáldsögur Wassmo og
fljótt á litið sýnist mér hér ekki
vera um mjög rismikinn skáld-
skap að ræða. Þetta er þroska-
saga skrifuð eftir formúlum slíkra
sagna. Ung stúlka berst úr ör-
birgð nöturlegs umhverfis til
sómasamlegs lífs. Öll átök í texta
og formi virðist höfundur forðast
einsog heitan eld.
í lok greinar sinnar leggur Poul
Borum til að næst þegar bók-
menntaverðlaununum verður út-
hlutað, verði vinningsupphæð-
inni skipt í sjö jafn stóra hluta og
að hvert og eitt af Norðurlöndun-
um afhendi metsöluhöfundi síð-
asta árs upphæðina.
Allar verðlaunaafhendingar til
listamanna orka mjög tvímælis.
Sjálfur á ég erfitt með að gera
upp við mig hvor væri betur að
slíkum verðlaunum kominn Pét-
ur Gunnarsson eða Einar Kára-
son. Báðir hafa margt til síns
ágætis en að bera þá saman er
einsog að bera saman safarfka
appelsínu og velþroskaða peru.
Stundum kýs ég frekar appelsín-
una en stundum peruna.
-Sáf
Ufdndi
mynd
um SiHúr
hafsins
Heimildakvikmyndin Silfur
hafsins verðurfrumsýnd nú á
sunnudag á Höfn í Hornafirði
og í mun síðan heimsækjaall
flesta síldarsöltunarstaði
landsins áður en hún verður
sýnd í Reykjavík. Ráðgert er
síðan að sjónvarpið sýni
myndinaívor.
Silfur hafsins er gerð af Lifandi
myndum fyrir Félag sfldarsalt-
enda á Suður- og Vesturlandi og
Félag sfldarsaltenda á Norður- og
Austurlandi en Sfldarútvegs-
nefnd styrkti gerð hennar. Það
eru kvikmyndagerðarmennirnir
Erlendur Sveinsson og Sigurður
Sverrir Pálsson, sem eiga veg og
vanda af handriti, stjóm og klipp-
ingu. Þeir Sigurður Sverrir og
Þórarinn Guðnason sáu um kvik-
myndun en Erlendur Sveinsson
sá um öflun heimilda og mynd-
efnis. Þulir em þeir Guðjón Ein-
arsson og Róbert Arnfinnsson.
Kvikmyndin tekur tæpan klukku-
tíma í sýningu.
í kvikmyndinni er fjallað um
saltsfldariðnað íslendinga fyrr og
nú auk þess sem í upphafi mynd-
arinnar er gerð grein fyrir áhrif-
um sfldarinnar á sögu Evrópu frá
miðöldum til loka síðustu aldar.
Þeir Erlendur og Sigurður
Sverrir hafa valið þá leið að segja
tvær sögur samsíða. Gömul
myndskeið, sem sýna okkur sögu
síldveiðanna og ferskar myndir
frá sfldveiðum, söltun, samninga-
viðræðum, stjórnun og útskipun
niðursaltaðrar sfldar í tunnum,
skiptast á á tjaldinu. Þetta býður
þeirri hættu heim að heildarút-
koman verði hrærigrautur mynd-
búta sem áhorfandinn á í erfið-
leikum með að tengja saman. Svo
reynist þó ekki vera og hjálpar
það sjálfsagt til að nútíðin er í lit
en fortíðin í svart hvítu.
Samtímis því að áhorfandinn
fylgist með einu starfsári í at-
vinnugreininni, hvernig sölu-
samningar fara fram þar til bát-
arnir fara á miðin og færa silfur
hafsins í land, verkuninni og út-
flutningnum og hvernig allir
þræðir liggja til Sfldarútvegs-
nefndar, fær hann jafnframt sögu
þessa dýrmæta fiskar, sem á
stundum er ekki talinn með fisk-
um einsog kemur berlega í ljós
þegar sagt er „Sfld og fiskur“,
hvaða hlutverki sfldin hefur
gegnt við uppbyggingu samfé-
lagsins og hvernig sveiflur í sfld-
veiðum hafa haft áhrif á vel-
megun hér á landi.
Með því að hoppa svona fram
og aftur í tímanum tekst að gera
frásögnina lifandi og aldrei leiði-
gjama, einsog stór hætta hefði
verið á ef fylgt hefði verið réttri
tímaröð. Sé Silfur hafsins borið
saman við Lífið er saltfiskur, þar
sem efniviðurinn er brotinn upp í
þrjá hluta, þó aðeins tveir þeirra
hafi verið framleiddir enn sem
komið er, kemur styrkur Silfurs-
ins vel í ljós. í Silfrinu er öllum
efniviðinum þjappað á tæpa
klukkustund, sem verður til þess
að saga, hlutverk og ferli
saltsfldarinnar skilar sér án allra
vífilengja til áhorfandans. Aldrei
er tóm til að láta sér leiðast.
Þulir skiptast á að lesa textann
undir myndinni. Er texti sá hinn
áheyrilegasti en kannski á stund-
um ívið hátíðlegur, einsog oft vill
verða í svona kvikmyndum. í
textanum er þó sagan rakin á
greinargóðan hátt og þar með er
tilganginum náð.
Það má hinsvegar gagnrýna að
sá möguleiki kvikmyndatækninn-
ar, að tala beint við fólk og brjóta
þannig upp eilífan upplesturinn,
skuli ekki notaður. Hversvegna
ekki að tala við fólkið sem stend-
ur við bandið og slógdregur sfld-
ina, nú eða samningamennina,
jafnt þá íslensku sem og þá
rússnesku? Þannig hefði þessi lif-
andi mynd orðið enn meira lif-
andi.
Þeir sem tóku gömlu filmubút-
ana, sem notaðir eru í myndinni,
beindu vélunum iðulega að hinu
margbrotna mannlífi á sfldarsölt-
unarstöðunum. Þegariðandi sfld-
arkösin barst á land breyttust fá-
menn byggðalög í þúsund manna
bæi. Um 20 þúsund manns munu
hafa dvalið á Seyðisfirði yfir sfld-
arvertíðina. Þetta var ævintýra-
veröld, puð og erfiði vissulega en
ákveðinn ljómi yfir öllu saman.
Gömlu ræmurnar endurspegla
þennan ljóma vel.
En úti er ævintýri í nútíman-
um. Að minnsta kosti er ekkert
gert til þess að nálgast það. Einu
einstaklingarnir sem fá að njóta
sín eru starfsmenn Sfldarútvegs-
nefndar, samningamenn og tveir
verkstjórar,
Hér er kannski verið að fara
fram á hluti sem ekki beint þjón-
uðu tilgangi myndarinnar, að lýsa
samhenginu í samspili mikilvæg-
ustu þráða sfldarsöltunarinnar,
sem tekst mjög vel að gera. Þó
held ég að manneskjurnar við
vinnuna séu einn mikilvægasti
þráður þessa samhengis og hefðu
því vel mátt njóta sín betur.
Hvað sem þessum athuga-
semdum líður hefur Lifandi
myndum tekist að gera lifandi
mynd um sfldina.
-Sáf