Þjóðviljinn - 12.04.1987, Blaðsíða 4

fyrsta hljómplata hljóm-
sveitarinnar Doors kom út.
Söngvari hljómsveitarinnar Jim
Morrison varð að tákni uppreisnar ungs
fólks í Bandaríkjunum á þessum árum. Hann
vartákn uppreisnarsem vardæmd til að mistakast,
enda lést hann af völdum ofneyslu eiturlyfjafjórum árum síðar.
Hann var kallaður æðsti prest-
urunglingauppreisnarinnar. „Við
viljum vera stjórnmálamenn kyn-
lífsins," kunngerði hann aðdá-
endum sínum. „ Við viljum heim-
inn og við viljum hann nú,“ hróp-
aði hann og 50.000 hljómleika-
gestirfögnuðu.
Þetta var í þá daga er hershöfð-
ingi einn lagði það til að Víetnam
yrði malbikað og breytt í bfla-
stæði. Ronald Reagan mun hafa
verið nærstaddur og fengið hlát-
urskast.
Veistu að hlæjandi
hershöfðingjar/ teyma okkur
burt til slátrunar, segir í einu
ljóða hans. Þrátt fyrir það var
hann aldrei sá uppreisnarmaður
sem þúsundir ungmenna þóttust
sjá í honum; uppreisn hans
beindist fyrst og fremst að honum
sjálfum. Hann lét í minni pokann
fyrir sjálfum sér og fannst dauður
í baðkeri, 28 ára gamall, í Paris,
þar sem hann hafði eytt síðustu
vikum ævinnar. Hvert dánarmein
hans var virðist enginn vita og
þjóðsagan lifir áfram. Sumir að-
dáenda Jim Morrison álíta
jafnvel enn að hann hafi ekki
dáið; að hann hafi gefist upp á
innihaldslausu gjálífi stjarnanna
og látið sig hverfa. Engin ástæða
til að reyna að vefengja þjóðsög-
una, hún selur hljómplötur þessa
sérstæða söngvara enn þann dag í
dag.
Hafi hann verið tákn fyrir upp-
reisn þá var sú uppreisn dæmd til
að mistakast.
Dyr að því
óþekkta
í maí 1966 kom fram ný rokk-
hljómsveit í Los Angeles og vakti
strax athygli fyrir sérstæða sviðs-
framkomu söngvarans. Þetta var
hljómsveitin Doors, ein frumleg-
asta og framsæknasta hljómsveit
hippatímabilsins. „Hlutverk okk-
ar er að vera dyr að því óþekkta,“
sagði Morrison þegar hann var
spurður um nafnið á hljóm-
sveitinni.
Hljómsveitarmeðlimirnir
kynntust í kvikmyndaskóla. Heil-
inn á bakvið tónlistina var hljóm-
borðsleikarinn Ray Manzarek en
Jim Morrison, sem hét James
Douglas Morrison fullu nafni,
var stafnlíkneski hennar. Tónlist-
in var blanda af blúsuðu rokki,
kamivalvísum og grafalvarlegri
ljóðagerð. í textunum mátti
stöðugt greina tilvísanir í eiturlyf
og kynlíf.
Sviðsframkoma sveitarinnar,
og þó einkum Jims, þótti meiri-
háttar upplifun. Tónleikamir
voru ekki bara tyrir eyrað, þeir
vom líka fyrir augað. Hann svið-
setti dauðann og upprisuna,
nuddaði sér upp við hljóðnema-
statífið með frá hnepptar buxur,
ákallaði guðina eða messaði yfir
hausamótunum á áheyrendum
einsog kolmglaður preláti. Og
orðstír hans jókst.
Náði eyrum hljómplötuiðnað-
arins sem sá að þama var óþekkt
gullnáma. Samningur var undir-
ritaður, auglýsingaherferð sett af
stað og fyrsta hljómplatan gefin
út. Það var í janúar 1967. Þeir
slógu í gegn og peningar
streymdu í vasa þeirra.
Það var slegist um þá. Tilboð
um tónleika komu á færibandi,
stelpur komu á færibandi, dóp
kom á færibandi, menningar-
blaðamenn stóðu í biðröðum og
allt í einu vora þeir miðpunktur
athyglinnar.
Andi indíóna
Einkum þó Jim Morrison.
Hann þoldi ekki álagið. Drykkj-
an keyrði úr hófi og eiturlyfja-
neyslan jókst stöðugt. Hann var á
kafi í andatrú og notaði LSD til
að komast í samband við anda
allra hluta. Sjálfur var hann á
valdi þessara anda; anda eiturs-
ins.
Fyrirmynd hans var franska
Ijóðskáldið Rimbaud. Skáldið
varð að upplifa ef það ætlaði að
yrkja.
Sjálfur hafði hann orðið fyrir
hræðilegri reynslu í barnæsku
sinni. Fjögurra ára gamall var
hann á ferð með foreldrum sínum
um eyðimörk. f morgunsárið
lenti bfll foreldra hans í árekstri
við vörubfl fullan af indíánum á
leið til vinnu. Vömbflnum hvolf-
di og á veginum lágu indíánar í
blóði sínu. Barnið sturlaðist. Átti
erfitt með svefn eftir þetta.
Hrökk upp um miðja nótt og
æpti; þeir deyja þeir deyja. Faðir
hans reyndi að telja honum trú
um að þetta hefði verið draumur
en Jim vissi betur: „Eftirá að
hyggja held ég að andar tveggja
indíána sem létust í slysinu hafi
tekið sér bólfestu í líkama mín-
um.“
Undir áhrifum
Fyrsta hljómplatan seldist í
milljónum eintaka og Jim varð að
kyntákni þúsunda kvenna í
Bandaríkjunum. Tímarit slógust
um að birta viðtöl við hann. Life,
Newsweek, Time, Vogue o.fl.
birtu stór viðtöl við stjömuna.
Öll slík viðtöl tók hann mjög al-
varlega og mætti í þau vel undir-
búinn og edrú og tjáði sig alvöru-
gefinn um lífið og tilvemna. Þess
á milli var hann á skallanum.
Þeir komu fram í Ed Sullivan
Show, sjónvarpsþætti sem var
geysivinsæll í Bandaríkjunum á
þessum árum. Allt fór í bál og
brand eftir þessa beinu útsend-
ingu. Jim hafði lofað að vera þæg-
ur í þættinum, sleppa öllum
stjórnmálaslagorðum og minnast
hvorki á kynlíf né dóp. Auðvitað
gat hann ekki setið á strák sínum
og fór ekkert í launkofa með að
hann væri undir áhrifum lyfja.
í veislunni eftir útsendinguna
afhenti Andy Warhol söngvaran-
um síma úr fflabeini og gulli. Jim
henti símanum beint í raslaföt-
una og tók æðiskast í lúxussvítu
framkvæmdastjóra hljómplötu-
fyrirtækisins. Hún leit út einsog
eftir loftárás þegar veisluhöldum
lauk.
Hljómplötufyrirtækið og um-
boðsmenn Doors kvörtuðu þó
ekki. Hann fékk að haga sér að
eigin vild. Framkoma hans og
eiturneysla féll vel að þeirri
ímynd sem unglingarnir vildu
kaupa. í stað þess að segja hingað
og ekki lengra og senda stráksa í
meðferð, létu þeir allt eftir hon-
um. Bæði hann um LSD var það
útvegað hið snarasta, og það
sama gilti um kókaínið, en neysla
hans á því jókst stöðugt.
Einkalíf hans var einn hræri-
grautur. Vinimir vom sníkjudýr
sem nærðust á frægð hans. Hann
átti í erfiðleikum með að einbeita
sér við ljóðagerð og lagsmíðar.
Sífellt minnti hann meira og
meira á ofdekrað, óþroskað
bam.
Að ríða mömmu
og drepa pabba
í ljóðunum segist hann vilja
ríða hinni kúguðu móður sinni og
drepa atvinnuhermanninn föður
sinn. Hann yrkir ástarljóð til vin-
konu sinnar, um indíánaandana
sem tóku sér bólfestu í barninu,
um getnaðarliminn á sér, ferða-
lög að nóttu til, bandaríska her-
stöð í eyðimörkinni, heimsendi
og bæn á bandaríska vísu:
Veistu að sjónvarpið stjórnar
okkur?
Á sviðinu var hann hálf með-
vitundarlaus af dópi og stöðugt
þurfti hann að stíga skrefi lengra
til að láta að vilja aðdáenda
sinna. Nú var ekki nóg að gefa í
skyn hvað var undir þröngum
leðurbuxunum, hann varð að
sýna það. Og gerði það. Hljóm-
leikamir breyttust í orgíur.
„Það er bara á sviðinu sem ég
get verið ég sjálfur. Ég get falið
mig á bak við grímu leikarans og
þannig látið mitt rétta eðli koma í
ljós.“
Síðustu tónleikamar vom
haldnir á Miami. Þegar
áheyrendur höfðu yfirgefið sal-
inn lágu nærföt um allt. Hljóm-
leikahúseigendur hættu við að
halda fleiri tónleika með hljóm-
sveitinni vegna tilmæla frá yfir-
völdum.
Sögulok
Hann giftist nom. Barnaði
hana en vildi ekki að hún eignað-
ist bamið. Hann heimsótti hana
ekki einu sinni þegar hún fékk
fóstureyðingu. Um tuttugu
„Það er bara á sviðinu sem óg get
verið ég sjálfur. Ég get falið mig á bak
við grímu leikarans og þannig látið
mitt rétta eðli koma í ljós,“ er haft eftir
Jim Morrison.
kvinnur stefndu honum fyrir rétt í
bamfaðemismálum.
Hann var næstum hættur að
neyta fastrar fæðu. Yrði hann
hungraður fékk hann sér ramm-
áfengan ávaxtakokteil og kókaín-
sniffið var komið úr öllum bönd-
um. Kynlífið tók líka á sig óhugn-
anlegar myndir. Ástkona hans
hefur lýst því hvernig þau skára
hvort annað til blóðs með rakvél-
ablöðum áður en þau elskuðust.
Sjálfur sagðist hann vera þreyttur
á öllu og vilja hætta.
Hann var sendur í frí til París-
ar. Þar ætlaði hann að leita uppi
anda fyrirmyndar sinnar, Rimb-
aud.
Þetta var í mars 1971. Sníkju-
dýrin fylgdu honum. Morgun-
verðurinn samanstóð af Blóð-
Maríu, viský og koníaki. Æðis-
köst, slagsmál og pínlegar uppá-
komur vom hans daglega brauð.
Og nú var heróínið komið til
sögu.
Annan eða þriðja júlí urðu svo
sögulok í baðkeri í leiguíbúð.
Hvorki er vitað hvemig dauða
hans bar að né nákvæmlega hve-
nær hann hrökk upp af.
Enn þann dag í dag fer fjöldi
manna í pflagrímsför til leiðis
hans í Pére Lachaise kirkjugarð-
inum í París. Þar em örvar sem
vísa leiðina að legsteini hans.
Skammt frá honum liggja tvær
aðrar þjóðsagnapersónur tónlist-
arinnar grafnar, sjálfur Chopin
og Edit Piaff.
-Sáf/Stuðst við ETC
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 12. aprfl 1987