Þjóðviljinn - 22.05.1987, Blaðsíða 8

HEIMUR
Við
undirbjuggum
breytingamar
segja þeir sem stjórna tímaritinu Novy mír
Það er engu líkara, sagði ein vinkona mín,
en að með Gorbatsjof hafi Rússland loks-
ins eignast góðan keisara. Þú snýrð þértil
hans og hann villt allt fyrir þig gera.
Aðrir segja: Vitanlega skiptir það miklu
máli hvað flokksleiðtoginn segirog gerir.
En breytingarnar, glasnost og perest-
rojka, urðu til úr nokkru efni. Meðal annars
úr verkum þeirra sovéskra rithöfunda sem
mestrar virðingar njóta.
Sergei Zaligin, nýr ritstjóri Novy mir : um
áramót prentum við Doktor Zhivago.
Moskvu-
dagbók
eftirÁrna
Bergmann
FIMMTA GREIN
Þessa kenningu fæ ég vitanlega
að heyra þegar ég heimsæki rit-
stjórn virtasta bókmenntatíma-
rits landsins, Novy mír, sem hef-
ur búið um sig á nokkrum hó-
gværum skrifstofum við
Púsjkíntorg. Þar hitti ég fyrst
fyrir Sergei Zaligin, nýskipaðan
ritstjóra, sem lét vel af því hvað
tímaritinu hefði gengið vel að
undanförnu. Það kom áður út í
um 150 þúsund eintökum og
fengu færri en vildu að gerast
áskrifendur - nú hefur þeim tak-
mörkunum verið aflétt og kemur
þetta stóra og mikla bókmennta-
rit nú út í hálfri miljón eintaka.
Verst þótti Zaligin að fá ekki
meira frelsi en hann nú hefur til
að nota auknar tekjur tímaritsins
til að efla það og bæta hag starfs-
mannanna.
Pasternak
og
Solzhenytsin
Sovésk bókmenntatímarit
koma út á mánuði hverjum, all-
stórar bækur í hvert skipti, og það
er algengt að í þeim birtist smærri
og stærri skáldsögur í heilu lagi,
stundum sem framhaldssögur.
Til dæmis var það í Novy mír að
Alexandr Solzhenitsyn kvaddi
sér hljóðs árið 1961 með Dagur í
lífi ívands Denisovitsj, fyrstu
fangabúðaskáldsögunni sem sá
dagsins Ijós. Þetta var á dögum
Alexanders Tvardovskís skálds
og ritstjóra, sem gerði sitt besta á
næstu árum til að halda áfram að
birta verk Solzhenitsyns og ann-
arra sem sættu vaxandi ritskoð-
unarhneigðum eftir fall Khrúsj-
ofs.
Ég spurði Zaligin einmitt að
því, hvort það væri rétt eftir hon-
um haft í erlendum blöðum, að
innan tíðar færi hann aftur að
birta verk Solzhenytsins.
Nei það er rangt, ég hefði
aldrei getað sagt það. Solzhenyts-
in býr erlendis og við fengjum
ekki birtingarrétt á verkum hans
nema fyrir gjaldeyri og í Novy
mír höfum við því miður engan
gjaldeyri, það eru aðrir sem ráð-
stafa honum.
En við erum að prenta verk
sem áður gátu ekki komið fyrir
almenningssjónir hér. Núna í
sjötta hefti tímaritsins verður
skáldsaga eftir Platonof,
Gryfjan, mjög grimm bók um
ýmislegt sem gerðist þegar sam-
yrkjubúskap var á komið. Og í
byrjun næsta árs byrjum við að
prenta Doktor Zhivago eftir Bor-
is Pasternak (Innskot - þeirri
skáldsögu hafnaði ritstjórn Novy
mír árið 1957 eða 1958 á þeirri for-
sendu að hún lýsti rússnesku bylt-
ingunni fyrst og fremst sem tor-
tímingarafli).
Þegar við nú prentum þessi
verk, sagði Zaligin, sem hafa
áður komið út á Vesturiöndum,
þá er það líka vegna þess að við
höfum undir höndum betri og ít-
arlegri handrit en lögð eru til
grundvallar erlendum útgáfum,
við höfum ýmisleg tilbrigði við
textann.
Ég minnti Zaligin á það að fyrir
mörgum árum kom hann til Is-
lands á vegum MÍR og eitt kvöld
sátum við Sigurður A. Magnús-
son á tali við hann og rifumst við
hann um mál Solzhenytsins. Eigi
mundi hinn nýji ritstjóri Novy
mír það svo gjörla, en hitt mundi
hann vel, að Island væri sérstæð-
asta land undir sólunni.
Héldum okkar striki
Lengur spjallaði ég svo við að-
stoðarritstjórann Vidrjashu, og
hann hóf mál sitt einmitt á ræðu
um það hvernig bókmenntamenn
og þá sérstaklega Novy mír hefðu
undirbúið breytingarnar, glas-
nost og perestrojku. Hér fór ork-
uhleðslan fram, sagði hann.
Ég minnti hann á það, að um
1970 hefði verið dauflegt um að
litast í Novy mír, búið að flæma
Tvardovskí burt og reka úr-
valsgagnrýnendur eins og Laks-
hin. Og minnti hann á skrýtlu af
því, hvernig þeir sem fengu að
vinna áfram (Vidrjashu var einn
af þeim) voru að reyna að rétt-
læta sig fyrir kunningjunum: Þú
skalt ekki halda neitt, sagði einn
þeirra, það er haldið áfram að
skamma okkur samt...
Aðstoðarritstjórinn vildi nátt-
úrlega ekkert fara út í þessa
sálma. En hann sagði sem svo, að
meira að segja á þessu „stöðnun-
artímabili" upp úr 1970 þá hefði
Novy mír haldið sínu striki með
því að birta óþægilegar og
gagnrýnar bókmenntir, um of-
beldi gegn manni og náttúru, um
siðferðilega hnignun nútíma-
mannsins og rætur hennar. Hann
vitnaði í raunsæisleg verk um
hnignun hinnar rússnesku sveitar
eins og Prjaslini eftir Fjodor
Abramof, á „hvöss“ verk eftir
Bykof og Júrí Trífonof.
Sveitin, náttúran
Þegar minnst var á ofangreinda
höfunda og svo verk Raspútíns,
sem hefur m.a. samið ágæta
skáldsögu um gamla fólkið sem
vill ekki fara þegar sökkva á
undir vatn þorpi í Síbiríu vegna
virkjunarframkvæmda, þá spurði
ég sem svo: í mjög mörgum so-
véskum skáldverkum sem athygli
hafa vakið finnur lesandinn afar
sterkan söknuð eftir það sem lið-
ið er, eftir fyrri lífshætti jafnvel
eftir kristna trú..
Já, sagði aðstoðarritstjórinn.
Það er vitanlega alltaf dapurlegt
þegar eitthvað deyr eða hverfur
sem okkur hefur verið kært. Þeg-
ar til dæmis þorpið okkar deyr og
í staðinn kemur vatn og fram-
kvæmdaglaðir menn ætla að
fremja m.a. það ódæði að
drekkja gröfum forfeðranna eins
og gert er í sögu Raspútíns. Bók-
menntirnar hafa verið duglegar
við að benda á það, að margt af
því sem liðist hefur á þeirri for-
sendu að það væri ábatavænlegt
er í rauninni glæpsamlegt athæfi.
Trú, siðgæði
Sjáðu til dæmis þessa gömlu
kirkju þarna, sagði hann og benti
út um gluggann. Hvernig er hægt
að horfa á það að hún sé rifin ? Ef
einhver teícur upp á slíku þá er ég
reiðubúinn til að slást við þá
menn, grýta þá ef ekki vill betur.
En ég held að það sé oftúlkun
að telja að þegar kirkjan í skáld-
verkum og í kvikmyndinni Iðrun
er notuð sem táknmynd, þá sé
þar um að ræða trúarlega vákn-
ingu. Kirkjan er þarna tákn
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 22. maí 1987