Þjóðviljinn - 11.08.1987, Síða 4

LEIÐARI
Enn um menningarstefnu
Leiklistin er sem betur fer einhver öflugasti I
gróöur í íslenskum menningargarði - ekki síst
vegna þess að í okkar samfélagi er áhugi á eða
afskiptaleysi um leikhús ekki jafn stéttbundið og
víða annarsstaðar. Af gengi leiklistar má því
margt ráða um menningarástand í landinu yfir-
leitt og það heyrist betur til forvígismanna
leikhúsa en margra annarra þegar rætt er um
íslenska menningarstefnu eða skort á henni.
í viðtali sem birtist um helgina við Hallmar
Sigurðsson, sem nú er að taka við starfi leikhús-
stjóra hjá Leikfélagi Reykjavíkur, er eins og
vænta mátti vikið að þeirri menningarstefnu
sem fram kemur í fjármálum leiklistar. Hallmar
telur, að sú staðreynd að opinber niðurgreiðsla
á aðgöngumiðaverði er hér miklu minni en í
grannlöndum geri áhættuþáttinn í rekstri
leikhúsa alltof stóran - um leið varar hann við
því að áhættan sé alveg tekin frá leikhúsinu
með of auðveldum fyrirgreiðslum: leikhússtjór-
inn nýi biður m.ö.o. um nýtt jafnvægi. Hann
minnist og á það, að nú hefur það færst mjög í
vöxt að sterk fyrirtæki séu beðin að hlaupa undir
bagga þegar tómahljóð heyrist í kassa menn-
ingarstofnana. Það sé út af fyrir sig þakkarvert
þegar vel er brugðist við slíkri málaleitan, en
samt vilji hann ekki að fyrirtæki „taki við þeirri
ábyrgð sem stjórnvöld eiga að hafa gagnvart
listastofnunum þessa lands. Ég vil ekki eiga
rekstrargrundvöll listfyrirtækja landsins undir
afkomu atvinnufyrirtækjanna. Menningarstarf-
semi er þessu þjóðfélagi miklu meira lífsakkeri
en svo að hún eigi að vera háð stundarsveiflum
atvinnurekstrar.“
Þetta er vitanlega ekki nema satt og rétt. Sú
menningarstefna sem frjálshyggjan boðar og
vísar þá á framlög fjársterkra einstaklinga og
fyrirtækja ber alltof mikinn keim af happadrætti
til að á sé að treysta. Því ekki er aðeins spurt um
misgóða afkomu fyrirtækja (hvað þau eigi
aflögu) — fyrirtæki, sem hefurt.a.m. haldið áfloti
ákveðinni leikstarisemi getur skyndilega komist
í hendur manna sem tíma ekki að sjá af grænum
eyri til slíkra hluta.
Hallmar Sigurðsson segir, að fyrrnefnd þróun
gerist vegna þess, að „opinber menningar-
stefna er ekki til“ og skorar á stjórnmálamenn í
nafni þeirrar sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar
sem alltaf stendur yfir, að þeir móti okkur menn-
ingarstefnu. Og ekki nema sjálfsagt að taka
undir þá kröfu eina ferðina enn.
í raun hefur íslensk menningarstefna verið
einna helst fólgin í því að afneita menningar-
stefnu í nafni frelsisins: við megum ekki, segir
þar, skipta okkur af því viðkvæma blómi.
Reyndin er svo sú, að stjórnmálamenn setja sér
ekki markmið (nema kannski að einn og einn
vilji leggja nafn sitt við eitthvað mjög áþreifan-
legt eins og tiltekna húsbyggingu til menningar-
þarfa). Þeir bregðast barasta við þrýstingi sem
að þeim kemur í missterkum bylgjum með þeim
afleiðingum að flest er gert til hálfs eða verr og
allir eru jafn óánægðir og ófullnægðir. Og í öðru
lagi hafa stjórnmálamenn velflestir tilhneigingu
til að láta menningarmál sæta afgangi þegar
peningar eru merktir til brúks, líklega á þeirri
vondu forsendu, að atkvæðamagnið sé annars-
staðar.
Ekki viljum við samt telja að allir eigi jafna
sök. Stundum eru flokkar og foringjar að reyna
að taka sig á í þessum efnum, eins og Alþýðu-
bandalagið gerði í vor með því að halda ágæta
og breiða ráðstefnu um tilvistarvanda menning-
ar og með því að setja sér ákveðið markmið að
því er varðar fjármál hennar. Og er brýnt að
vinstrimenn haldi áfram með virka gagnrýni og
hugmyndasmíði um menningarstefnu. Ekki
mun vanþörf á, því - eins og segir í viðtalinu
sem að ofan var vitnað til: „Það var ekki miklu
púðri eytt í þennan málaflokk í málefnasamningi
nýju ríkisstjórnarinnar". -ÁB.
KLIPPT OG SKORID
Kvikmyndaáhugamenn eru held-
ur kampakátir þessa dagana, því
að nú hafa nokkrir ungir og dug-
miklir menn hafist handa við að
gefa út íslenskt tímarit um kvik-
myndir.
Hið nýja tímarit heitir SJÓN-
MÁL og er fyrsta tölublaðið ný-
komið út, 84 síður á glanspappír
og litprentað.
Hér hafa áður komið út ýmis rit
um kvikmyndir, en yfirleitt hafa
þau átt tiltölulega skamma ævi.
Með hliðsjón af fenginni reynslu
á þessu sviði ættu aðstandendur
SJÓNMÁLS þó að geta varast
ýmiss konar mistök og byggt upp
góðan og öruggan rekstur þessa
nýja tímarits sem allir íslenskir
áhugamenn um kvikmyndir
hljóta svo sannarlega að óska
langra lífdaga.
Fjölbreytt efni
Efni fýrsta tölublaðs SJÓN-
MÁLS er mjög fjölbreytt. Þar er
meðal annars sagt frá kvikmynd-
inni „Platoon” eftir Oliver Stone
og skrifað um jafnólíka rekkju-
nauta í kvikmyndasögunni sem
Kurosava, Kim Basinger, David
Lynch, Eddie Murphy og Orson
Welles. Þarna eru sagðar kvik-
myndafréttir og birtir „videó-
dómar”, fjallað um James Bond
og velt vöngum yfir stöðu hand-
ritahöfunda í kvikmyndum.
Af innlendu efni má nefna
grein um kvikmyndina Foxtrott,
sem Frost-film er að gera um
þessar mundir, og svo ágætt við-
tal við Karl Júlíusson sem vakti
mikla og verðskuldaða athygli
fyrir búningagerð í kvikmyndum
Hrafns Gunnlaugssonar „Hrafn-
inn flýgur” og „Böðullinn og
skækjan”.
Það sem manni þykir ánægju-
legast við íslenskt kvikmynda-
tímarit er vitaskuld að það skuli
vera skrifað fyrir íslendinga og
þess vegna á íslensku þannig að
þeir sem ekki geta lesið erlend
mál sér að gagni geti nú farið að
fylgjast með. Þess vegna þykir
manni miður hversu mikið er um
enskuslettur í tímaritinu og und-
arlegt málfar.
Dæmi: „Raunveruleikinn er
einfaldlega ekki raunverulegur í
kvikmynd - hann verður dull.”
.„Dull” í þessu samhengi er vænt-
anlega enskt orð sem merkir
langdreginn, leiðinlegur.
Þetta er úr viðtalinu við Karl
Júlíusson. Þar kemur líka fyrir:
„Þetta er sko full-size-movie!”
sem höfundur viðtalsins hefði átt
að ráða við að snara á íslensku.
Einnig eru notuð ensku orðin
„product”, „process” og „model”
með íslenskri stafsetningu sem þó
gerir þau vart skiljanlegri: pró-
dúkt, prósess og módel.
í sama viðtali er einnig látið
flakka þetta ámátlega orðalag:
„Ég vona að mér beri gæfa til að
vinna við kvikmyndir áfram.”
Málfar
Nú er það svo að íslensk kvik-
myndagerð er að nokkru leyti
sprottin af þjóðræknislegum
hvötum sem andóf við þeim er-
lendu menningarstraumum, sem
sýknt og heilagt leika um okkur,
og virðast stundum vera að því
komnir að færa í kaf allt sem
heitir Jslenskt mál, íslensk menn-
ing og íslenskt þjóðerni. Að sjálf-
sögðu byggir íslensk kvikmynda-
gerð á fleiri undirstöðum en
þjóðrækninni einni, ekki síst þar
sem innlend kvikmyndahefð er
fátækleg og mestöll verkmenning
og menntun er sótt til útlands. Af
þeim sökum tala kvikmynda-
gerðarmenn sín á milli undarlega
djöflaþýsku og sletta alþjóð-
legum orðum um hluti sem varða
tæknileg atriði í starfi þeirra. En
þetta er ekki til fyrirmyndar og
blaðamenn sem um kvikmynda-
gerð fjalla þurfa ekki að gangast
upp í útlenskukotnu málfari. Af
elskusemi við lesendur sína og ís-
lenska tungu þurfa þeir að nenna
að færa til betri vegar ýmislegt
sem veltur upp úr viðmælendum
þeirra, áður en það verður boð-
legt lesmál.
Það er ekki af illkvittni gert að
þessi dæmi eru tekin um lítt hugs-
að málfar í hinu nýja tímariti
heldur til þess að benda aðstand-
endum SJÓNMÁLS á að því
fylgir töluverð ábyrgð að gefa út
lesmál um myndmál þannig að
allir séu einhverju bættari, les-
endur, útgefendur og kvik-
myndagerðin enda ætti það að
vera auðvelt í framtíðinni að
leggja aukna áherslu á betra mál-
far. Og séu útlenskuslettur óum-
flýjanlegar þá eru hæg heimtökin
að merkja þær með gæsalöppum
og gera tilraun til þýðingar innan
sviga ef ekki vill betur.
Fyrir framan eða
aftan myndavél?
Eins og fyrr segir er efni SJÓN-.
MÁLS ákaflega fjölbreytt og af
þessu fyrsta tölublaði er erfitt að
ráða hvaða farveg þetta rit finnur
sér. Það er of snemmt að spá um
hvar áherslan lendir: Á tísku-
kvikmyndum, á listrænum kvik-
myndum, á fólki í fréttum, á
gagnrýni og umsögnum, fyrir
framan eða aftan myndavélina?
Kannski er grundvallarspurn-
ingin hvort blaðið lendir fyrir
framan eða aftan myndavélina.
Nú um stundir er kvikmyndagerð
mjög í tísku hér á landi og maður
hefur séð í mörgum dagblöðum
lærðar útlistanir blaðamanna á
því hversu umfangsmikil kvik-
myndagerðin sé og hversu margir
aðilar vinni að hverri mynd og í
hverju störf hvers og eins séu
fólgin allt frá því að slá saman
klapptré yfir í að hita kaffi handa
leikurum. Sjálfsagt hafa þessi
skrif eitthvert upplýsingagildi, en
stundum vilja þau þó bera keim
af þeirri leiðinlegu áráttu fjöl-
miðlafólks að fjalla af mestri
gleði um annað fjölmiðlafólk.
Starf kvikmyndagerðarfólk er
að mörgu leyti skemmtilegt og
áhugavert fyrir fólk í öðrum
starfsgreinum, en áhugaverðast
er þó ævinlega að sjá árangur og
afrakstur starfsins, sem sé sjálf
kvikmyndaverkin. Ekki svo að
skilja að umfjöllun um kvik-
myndahöfunda sé út í bláinn, því
að ef sæmilega tekst til verður
hún til að auka og auðvelda skiln-
ing á verkum þeirra og varpar
jafnvel á þau nýju ljósi. En skrif,
jafnvel þótt þau séu sprottin af
hrifningu og einlægri aðdáun, um
ARRI BL 3 sé 40 kg á þyngd og
að umhverfishljóð séu sett inn á
hljóðrás eftir á, gera lítið til að
auka skilning á kvikmynda-
gerðinni og beina athyglinni að
hégómlegum aukaatriðum aftan
við myndavélina, þegar það sem
skiptir máli gerist fyrir framan
hana: Hvað er verið að filma?
Fyrir hvern? Og hvers vegna?
En lífvænlegt kvikmyndarit
þarf sjálfsagt að vera hugvits-
samleg blanda af hégóma og al-
vöru og vonar.di tekst aðstand-
endum SJÓNMÁLS að hræra
saman bragðgott og hressandi
hanastél handa íslenskum kvik-
myndaáhugamönnum í framtíð-
inni. Og hafa þá væntanlega í
huga orð fornkappans James
Bond, sem vill hafa sín hanastél
„hrærð en ekki hrist”.
-Þráinn
þJOÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis
og verkalýöshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóöviljans.
Ritatjórar: Árni Bergmann, Þráinn Bertelsson, össur
Skarphéðinsson.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Garðar Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Hrafn Jökulsson, HjörleifurSveinbjörnsson, IngunnÁsdísardóttir,
Kristín Ólafsdóttir, Kristófer Svavarsson, Logi Bergmann Eiðsson
(íþróttir), Magnús H. Gíslason, MörðurÁrnason, ólafurGíslason,
Ragnar Karlsson, Sigurður Á. Friðþjófsson, Stefán Ásgrímsson, Vil-
borg Davíðsdóttir, Yngvi Kjartansson (Akureyri).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlltsteiknarar: Sævar Guðbjörnsson, Garðar Sigvaldason.
Framkvæmda8tjóri: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrlf8tofu8tjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrlfstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýslngastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: UnnurÁgústsdóttir, OlgaClausen, GuðmundaKrist-
insdóttir.
Símvarsla: Hanna Ólafsdóttir, SigríðurKristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbrelftslu- og afgreiðslustjóri: HörðurOddfríðarson.
Afgreiftsla: Bára Sigurðardóttir, HrefnaMagnúsdóttir.
Ipnhelmtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ÖlafurBjörnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Sfðumúla 6, Reykjavík, sfmi 681333.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setnlng: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 55 kr.
Helgarblöð:60kr.
Áskrlftarverð á mánuði: 550 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þrlðjudagur 11. ágúst 1987