Þjóðviljinn - 30.10.1987, Blaðsíða 8

fra kjamorkuverinu
og enduwinnsluslöðin
í Dounreay
Fyrir hönd Baráttusamtaka
Hjaitiandseyja gegn stækkun
Dounreay-versins og íbúa Hjalt-
iandseyja langar mig fyrst til að
þakka Alþýðubandalaginu fyrir
að bjóða mér hingað til íslands.
Eg veit að nú þegar eru margir
Islendingar áhyggjufullir vegna
áætlana bresku stjórnarinnar
varðandi Dounreay, en ég held að
Island geti jafnframt gegnt miklu
virkara hlutverki í baráttunni
sem þegar hefur tengt saman
Hjaltlandseyjar, Orkneyjar,
Færeyjar og Noreg.
Hraðkjarnaofninn
(FBR)
Fyrir utan miklar áhyggjur
okkar sökum þeirrar alvarlegu
ógnunar sem steðjar að heilbrigði
fólks frá kjarnorkuiðnaðinum,
setur hann fjárhag þessara þjóða
sömuleiðis í hættu. Við erum öll
háð fiskveiðum og landbúnaði,
en undirstaða beggja er hreint og
ómengað umhverfi ef við eigum
að geta selt afurðir okkar.
í Dounreay er um nýja tegund
kjarnorkutækni að ræða. „Fast
Breeder Reactor“ (FBR) eða
hraðkjarnaofn, sem notar blöndu
úr úraníumi og plútóníumi.
Enska nafnið dregur hann af
þeirri staðreynd, að eldsneytið
sem brennt er í verinu, myndar
(,,breeds“) meira plútóníum en
hann notar.
Sjálfur er ég ekki vísindamað-
ur og ætla ekki að fara djúpt í
kjarnorkueðlisfræðina, en mér
nægir að segja að hraðkjarnaofn-
arnir skapa algerlega ný vanda-
mál sem þarf að leysa.
Ólíkt öðrum kjarnorkuverum
notar þessi nýja tegund natríum í
vökvaformi til að flytja geysiháan
hita frá hinum geislavirka kjarna
versins yfir í vatn sem við það
breytist í gufu sem síðan er notuð
til að knýja túrbínu. Þannig er
orkan framleidd í verinu. Þetta
ofurheita natríum er leitt gegnum
vatnið í hundruðum lítilla
leiðslna, sem allar verða að vera
mjög vandaðar og sterkar, þar
sem natríum hefur þann leiða
vana að valda sprengingu komist
það í snertingu við vatn.
Bresk stjórnvöld hafa Iátið
vinna að þessari nýju tækni hinna
svokölluðu hraðkjarnaofna í
nærri 40 ár og obbi rannsóknanna
hefur farið fram við Kjarnorku-
stofnunina í Dounreay. Það er
vitaskuld engin tilviljun að til-
raununum var fundinn staður á
norðurodda Skotlands - iangt frá
þéttbýlissvæðum Stóra-
Bretlands. Það var nefnilega alls-
endis óvíst um hversu öruggar
þessar tilraunir voru gagnvart
heilbrigði íbúa nærliggjandi
svæða. Meira að segja menn í
kjarnorkuiðnaðinum sjálfum
voru í óvissu um það.
En hvers vegna hafa þá
stjórnvöld í Bretlandi eytt svo
miklum fjármunum (3000
milljónum punda9 og tíma með
jafnlitlum árangri og raun ber
vitni?
Óvæntir erfiðleikar
Svarið er einfalt: Á sínum tíma
töldu yfirmenn í kjarnorkuiðnað-
inum að um síðir myndu þeir
verða uppiskroppa með úraníum
fyrir hin hefðbundnu kjarnorku-
ver. Hin nýju FBR-ver (hrað-
kjarnaofnar) voru því lausnin á
þeim vanda þar sem þau bjuggu
til meira eldsneyti en þau notuðu.
En önnur orsök lá jafnframt til
grundvallar hinum furðumikla
stuðningi, sem ríkisstjórnin veitti
til uppbyggingar hinna nýju vera:
I þeim fellur nefnilega til mikið
magn af plútóníum sem er nægi-
lega hreint til að hægt sé að nota
það sem kjarnorkusprengjur.
Þróunin hefur hins vegar orðið
allt önnur en kjarnorkuiðnaður-
inn upphaflega spáði.
í fyrsta lagi er til yfrið nóg af
úraníumi fyrir hin hefðbundnu
kjarnorkuver.
í öðru lagi hefur hin nýja tækni
reynst óheyrilega dýr.
í þriðja lagi hefur hún reynst
mjög illa í útfærslu.
Þannig hafa alvarleg óhöpp átt
sér stað bæði í Frakklandi og
Vestur-Þýskalandi þar sem til-
raunir til að þróa hina nýju tækni
að baki FBR hafa verið fram-
kvæmdar. Miklar tafir hafa því
orðið á því að nýju verin kæmust í
gagnið og enn er ófyrirséð um
lyktir þess.
í ljósi allra þeirra vandamála,
sem upp komu í tengslum við
þessa nýju tækni FBR ákváðu
Bretar, Frakkar og Þjóðverjar,
ásamt tveimur smærri kjarnorku-
þjóðum - ítölum og Beígum - að
mynda eins konar evrópskt
bandalag, sem hefði með hönd-
um að þróa upp tæknina fyrir
nýju verin. Vandamálin voru ein-
faldlega svo mikil og kostnaður
sömuleiðis að þessi lönd komust
að þeirri niðurstöðu að ekkert
eitt land gæti staðið fyrir
nauðsynlegum tilraunum.
í öllum Iöndunum fimm hefur
svo ákvörðunin um samstarf að
þróun FBR mætt mikilli and-
stöðu.
Samsteypan ákvað að stefna að
því að byggja þrjú ver til að byrja
með til að sanna að þau gætu
starfað og skilað hagnaði. Einu
þessara vera var valinn staður í
Dounreay.
Stórfelld
stækkun á döfínni
En áður hafði raunar verið til
staðar lítið kjarnorkuver í Do-
unreay sem viö höfðum ekkí fett
fingur út í. Helsta ástæðan fyrir
því var sú að það var eingöngu
Kjarnorkustöðin og endurvinnsluverið í Dounreay í Skotlandi.
rannsóknaver, og því fylgdi að-
eins mjög lítil endurvinnslustöð
sem frá 1979 hafði einungis
endurunnið um 8 tonn af notuðu
eldsneyti. Nýja stöðin, sem nú á
að byggja í Dounreay, er hins veg-
ar hönnuð með það fyrir augum
að endurvinna allt að 100 tonnum
af notuðu eldsneyti á ári. En
jafnvel enn meira áhyggjuefni er
sú staðreynd að Dounreay verður
ekki lengur rannsóknaver eftir
stækkunina. Það verður rekið
með hagnaðarvon í huga.
Aðaltilgangurinn með verinu
verður að sanna að hin nýja tækni
geti skilað hagnaði, og við höfum
bitra reynslu frá Sellafield af því
hvað gerist þegar hagnaðarkröf-
unni er beitt á kjarnorkuiðnað-
inn.
Það er líka nauðsynlegt að hafa
í huga að við erum ekki að tala
um nýtt kjarnorkuver í hefð-
bundnum skilningi í Dounreay,
heldur endurvinnslustöð sem
endurvinnur notað eldsneyti úr
öðrum stöðvum. Ólíkt hefð-
bundnum kjarnorkuverum verð-
ur til geysilegt magn af geislavirk-
um úrgangi í endurvinnsluverum.
Þannig er það staðreynd að fyrir
hvert endurunnið tonn af notuðu
eldsneyti verða til a.m.k. 200
tonn af geislavirkum úrgangi.
Mengunarhættan
Áhyggjur okkar vegna áætlan-
anna um endurvinnsluverið eru
því þrenns konar:
í fyrsta lagi vegna stöðugrar
losunar geislavirks úrgangs, ann-
arsvegar út í hafið og hins vegar í
andrúmsloftið.
í öðru lagi eru líkurnar á slysi.
í þriðja lagi er það vandinn sem
felst í því að eyða eða koma í
geymslu geysilegu magni af ban-
vænum úrgangi sem ekki er hægt
að losa í hafið eða út í andrúms-
loftið.
Við breskum stjórnvöldum
blasir sá geysilegi vandi að finna
stað þar sem hægt er að geyma
úrganginn frá kjarnorkustöðvun-
um, eins konar kjarnorkurusla-
haug.
Vitanlega vill enginn hafa úr-
ganginn nálægt sér. Stjómvöld og
kjarnorkuiðnaðurinn virðast um
þessar mundir vera að velta fyrir
sér möguleikanum á því að grafa
geysilegar hvelfingar undir sjáv-
arbotni fyrir geislavirkan úrgang,
ef til vill undir botni Norðursjá-
var. En hver getur ábyrgst, að
þessi úrgangur leki ekki upp í sjó-
inn á næstu 100, 200 eða jafnvel
2000 árum?
Staðreyndin er nefnilega sú að
hverju sem vísindamenn lofa
okkur, þá getur enginn ábyrgst
að slys hendi ekki.
Þannig er ég reiðubúinn að
fallast á að slys eins og gerðist í
Tsjernóbíl getur ekki gerst í Do-
unreay þar eð hér er um að ræða
mismunandi ver. En Tsjernóbíl
sýndi eigi að síður að hversu mjög
sem menn reyna að gera kjarn-
orkuver örugg þá er nánast vissa
fyrir að fyrr eða síðar fer eitthvað
úrskeiðis. í því sambandi er
skemmst að minnast þess að ein-
mitt um þessa helgi (11. október)
eru nákvæmlega 30 ár liðin frá því
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 30. október 1987