Þjóðviljinn - 13.11.1987, Page 5

Umsión
SigurðurÁ.
Friðþjófsson
Leyniskýrslurnar
Atómstöðin 40 árum seinna
Svo virðist sem Atómstöðin sé
enn þann dag í dag ein mest um-
talaða bók þjóðarinnar og að er-
indi hennar sé enn í fuliu gildi. Að
minnsta kosti var svo að heyra á
þingmönnum í gær þegar tii um-
ræðu komu þau leyniskjöl, sem
norski sagnfræðingurinn Dag
Tangen dró fram í dagsljósið fyrir
nokkrum dögum.
Þaö var einkennilegt aö hlýða á
þessa umræðu. Það var einsog
Alþingi hefði færst fjörutíu ár aft-
ur í tímann og að kaldastríðið
væri enn í fullum gangi. Mönnum
hitnaði svo mjög í hamsi að þeir
áttu jafnvel erfitt með að tjá sig
og þegar rökin vantaði var gripið
til þess að ásaka fjölmiðla og aðra
um að hrófla við minningu lát-
inna manna.
Það var Hjörleifur Guttorms-
son sem hóf utandagskrárum-
ræðu um þetta mál með því að
lesa upp kafla úr Atómstöðinni;
þegar þægilegu mennirnir frá
Ameríku koma í heimsókn...
Hjörleifur sagði þetta vera lýs-
ingu á baksviði Keflavíkursamn-
ingsins 1946 og nú að 40 árum
liðnum væru dregin fram í dags-
ljósið skjöl sem sýndu að þjóðin
hefði ekki verið leidd í allan sann-
leikann í þessu máli á sínum tíma.
Hjörleifur benti á að Dag
Tangen hefði verið neitað um
fleiri skjöl varðandi ísland og ís-
lendinga frá þessum tíma og að
aðeins kæmu til greina tvær
ástæður þess að erfiðara væri að
fá upplýsingar um samskiptin við
ísland en aðrar þjóðir; að ísland
væri mun mikilvægara Banda-
ríkjamönnum hernaðarlega séð
en önnur lönd eða að þrýstingur
hefði komið frá íslandi um að
halda þessum skjölum leyndum.
„Mun utanríkisráðherra
tryggja að gögn frá þessum árum
1956-1951 verði dregin fram í
dagsljósið og gerð öllum aðgengi-
leg og mun hann fara fram á að
erlend gögn sem varða íslendinga
verði kölluð heim? spurði Hjör-
leifur að lokum.
Eysteinn og
nóbelsskáldið
„Ég treysti jafnvel Eysteini
Jónssyni betur en nóbelsskáldinu
um atburðarás þessa tíma,“ sagði
Steingrímur Hermannsson í svari
sínu. Þá sagðist hann treysta orð-
um Eysteins í Þjóðviijanum í gær
betur en sendimönnum erlendra
ríkja og sagðist hann sannfærður
um að þessir menn hefðu haft
hagsmuni íslands í huga.
Steingrímur sagðist hafa gert
ráðstafanir til að sendiráðið í
Washington útvegaði þau skjöl
sem urðu kveikjan að þessari um-
ræðu. Þá sagðist hann þeirrar
skoðunar að hér á landi ættu að
gilda ákveðnar reglur um birt-
ingu skjala og gagna og sagðist
hann telja eðlilegt að tímavið-
miðun væri svipuð og í Banda-
ríkjunum, 25-30 ár.
Vil skýrslur
frá Sovét
Hreggviður Jónsson sagðist
vilja fá skýrslur frá Sovétríkjun-
um um þennan tíma, slíkt væri
fróðleg viðbót í þessa umræðu.
Þá sagðist hann taka undir það að
ekki væri hægt að treysta því sem
erlendir menn skrifuðu um okk-
ur. Hann sagðist sannfærður um
að þeir sem hér um ræðir, Stefán
Jóhann og þremenningarnir sem
fóru til Bandaríkjanna, þeir
Eystcinn Jónsson, Bjarni Bene-
diktsson og Emil Jónsson hefði
einvörðungu haft okkar
hagsmuni í huga. Þá sagðist hann
hlynntur því að skjöl væru birt
eftir ákveðinn tíma og að reglur
yrðu settar um það.
Kristín Einarsdóttir sagði að
lítill sem enginn aðgangur væri að
skýrslum um öryggismál hér á
landi og að við fengjum okkar
upplýsingar fyrst og fremst er-
lendis frá. Sagði hún það kröfu
okkar að upplýsingar yrðu gerðar
aðgengilegar hér. Sagði hún að
reglur um birtingu upplýsinga
yrðu aðhald þeim mönnum sem
nú sætu við stjórnvölinn, því þeir
gætu verið vissir að með tímanum
yrði ljóst hvað þeir aðhefðust.
Guðrún Agnarsdóttir skoraði á
utanríkisráðherra að gera gang-
skör að í því að ríkisstjórnin setti
lög um upplýsingaskyldu. Sagði
hún að það hvíldi ótrúlega mikil
leynd yfir þessu tímabili og ef
ekkert yrði að gert yrði fótk
áfram tortryggið um athafnir
manna á þessum tíma.
Fyrir luktum dyrum
Karl Steinar Guðnason tók
undir með Hreggviði að það væri
fróðlegt að fá gögn frá sovéska
sendiráðinu. Lýsti hann yfir van-
þóknun sinni á því að minnisblað
útlendings hefði orðið tilefni til
árása á látna menn. „Það hefur
verið gerð atlaga að Stefáni Jó-
hanni í tilefni af þessu minnis-
blaði sem Eysteinn segir að sé
fleipur eitt.“
Albert Guðmundsson tók einn-
ig undir að það væri fróðlegt að fá
gögn frá Rússum og sagðist fagna
því að utanríkisráðherra ætlaði
að setja reglur, hinsvegar væri
það ekki ríkisstjórnarinnar að
móta slíkar reglur heldur ætti
sameinað Alþingi að gera það á
lokuðum fundi og að fjölmiðlar
ættu ekki að fá að fylgjast með
umræðum um þetta. Sagði hann
að það væri talað um þetta einsog
eitthvað óheiðariegt hefði átt sér
stað. Þá sagði hann að óttinn við
kommúnismann væri ennþá fyrir
hendi, sami ótti og hefði orðið til
þess að hér er bandarískur her.
Eyjólfur Konráð Jónsson var
mjög þungorður og mótmælti því
harðlega að verið væri með að-
dróttanir um þá menn sem hér
um ræddi. Sagðist hann hafa
fylgst náið með þessum atburð-
um á sínum tíma og vita það að
enginn þessara manna hefði haft
neitt annað en hagsmuni íslands í
huga. Þá sagðist hann einnig sam-
mála því að settar yrðu reglur um
upplýsingaskyldu.
Steingrímur J. Sigfússon sagð-
ist ekki sjá nein haldbær rök fyrir
því að halda þessum gögnum
leyndum 35-40 árum eftir að at-
burðirnir áttu sér stað. Sagði
hann að heimildir okkar frá þess-
um tímum lægju og rykféllu í
kössum. Þá sagði hann þá tillögu
Alberts, að halda fundi fyrir lukt-
um dyrum þegar þessi mál væru
til umræðu, hlægilega og jafnvel
barnalega.
Atómstöðin enn
„Skáldverkið Atómstöðin var
skrifað í þeim tilgangi að varpa
rýrð á stjórnendur landsins,"
sagði Þorsteinn Pálsson forsætis-
ráðherra m.a. Sagði hann að and-
stæðingar Atlantshafsbandalags-
ins hefðu gert allt til þess að gera
stjórnendur landsins á þessum
tíma tortryggilega í augum þjóð-
arinnar. Hann sagði að málshefj-
andi hefði í máli sínu fellt um-
ræðuna í þann gamalkunna far-
veg og síðan farið fram á að birt
yrðu skjöl til þess að hreinsa
þessa menn af áburði.
Þorsteinn sagði reynsluna hafa
sýnt að þessir menn hefaðu varð-
að vel veginn fyrir sjálfstæði og
öryggi íslands og það skipti höf-
uðmáli þegar rætt væri um minn-
ingu þeirra. Hann tók undir það
að skortur væri á reglum um birt-
ingu og meðferð skjala og trún-
aðarmála og sagði að huga yrði
að víðtækum reglum um upplýs-
ingaskyldu.
Jón Baldvin Hannibalsson fjár-
málaráðherra veifaði Þjóðviljan-
um og sagði að Þjóðviljamenn
þyrftu ekki að leita í erlendum
skjölum til að finna landráða-
brigsl. Sagði hann að sér kæmi
ekkert á óvart að Þjóðviljinn
gerði ekki sögulega könnun áður
en hann slægi því föstu í spurn-
ingu dagsins að tengsl hefðu verið
milli Stefáns Jóhanns og CIA. Þá
sagði hann að Þjóðviljamenn
gætu treyst því að skjöl um tengsl
við KGB yrðu ekki birt.
Hann sagði að dómur sögunn-
ar yrði ekki kveðinn upp úr ræðu-
stól á Alþingi, að þeir þremenn-
ingar sem hér um ræddi hefðu af
verkum sínum verið góðir synir
landsins. Taldi hann líka sjálfsagt
að setja reglur um birtingu
skjala.
Sagan verði
skráð hér
í lok umræðunnar komu þeir
Hjörleifur Guttormsson og
Steingrímur Hermannsson aftur í
ræðustól. Sagðist Hjörleifur hafa
lagt áherslu á að gerð yrði gang-
skör að því að birta íslensk sam-
tímagögn frá þessum tíma svo
sagan yrði ekki skráð erlendis. Þá
sagðist hann vonast til þess að
þessi umræða yrði til þess að sett-
ar yrðu reglur um birtingu skjala.
Hjörleifur sagði að þessi um-
ræða væri út af fyrir sig efni í
skáldsögu. „Menn rísa upptendr-
aðir upp til að verja ákveðna hluti
úr fortíðinni en allar upplýsingar
vantar. Þessi umræða sýnir að
þessir atburðir eru nánast inn í
kvikunni á núlifandi stjórnmála-
mönnum.“ Þá sagði hann það
sérkennilegt mat sem komið
hefði fram við umræðuna að
þakka allar framfarir á íslandi og
frið inngöngunni í Atlantshafs-
bandalagið.
Steingrímur Hermannsson ít-
rekaði að þetta mál myndi ekki
sofna í utanríkisráðuneytinu og
að því yrði hraðað sem frekast
væri kostur.
-Sáf
Föstudagur 13. nóvember 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5