Þjóðviljinn - 31.01.1988, Blaðsíða 4
Þórarinn B. Þorláksson: Frá Þingvöllum. Olíumynd frá aldamótaárinu 1900.
Þaö verður stór stund í sögu
íslenskrar myndlistar og ís-
lenskrar menningar þegar
Listasafn íslands vígir ný og
glæsileg húsakynni sín í
gamla íshúsinu viö Fríkirkju-
veginn þann 30. janúar eftir
að safnið hefur í 104 ár verið á
hrakhólum með húsnæði. í
fyrsta skipti öðlast safnið
húsnæði sem er starfsemi
þess og hlutverki verðugt, í
fyrsta skipti öðlast íslensk
myndlist þá miðstöð sem á að
geta veitt þjóðinni verðugan
aðgang að menningararfi
okkar á þessu sviði, glætt
skilning okkar á sögunni og
samtímanum ígegnum
myndlistina og jafnvel kennt
okkur að horfast i augu við
framtíðina í gegnum þau tján-
ingarmeðul sem myndlistin
hefuruppáaðbjóða.
Þessi tímamót í sögu safnsins
vekja óhjákvæmilega upp spurn-
ingar um hlutverk þess og þýð-
ingu, stöðu myndlistarinnar í
menningu okkar og þýðingu
hennar fyrir skilning okkar á
sjálfum okkur og umheiminum.
íslensk myndlist
í hnotskurn
í áferðarfallegri sýningu sem
sett hefur verið upp í tilefni þess-
arar tímamóta er gefið ágrips-
kennt yfirlit yfir sögu íslenskrar
myndlistar frá aldamótum til
dagsins í dag. Sú yfirlitsmynd
byggir á ákveðnu vali og gildis-
mati sem sjálfsagt væri efni í lang-
! ar skeggræður, en í stórum drátt-
| um eru þar sýndir meginstraumar
í íslenskri málaralist á þessari öld,
en höggmyndalistin látin mæta
afgangi og ekki gefið pláss fyrir
grafík, teikningar eða vefnað svo
neinu nemur.
Sú heildarmynd sem þarna er
gefin af sögu íslenskrar myndlist-
ar er fyrst og fremst áhugaverð
fyrir þá sök að hún endurspeglar í
hnotskurn þá umbrotatíma, sem
20. öldin hefur verið fyrir ís-
lensku þjóðina. Jafnframt endur-
speglar hún mætavel þá kreppu
og þau róttæku umskipti, sem
myndlistin hefur gengið í gegn-
um, og þann breytta sess sem hún
hefur öðlast í vitund okkar,
menningu og þjóðlífi.
Braut-
ryðjendurnir
Elstu myndirnar á sýningunni
eru náttúrulífsstemmningar Þór-
arins B. Þorlákssonar frá upphafi
aldarinnar. í þessum myndum
finnum við þá óspilltu heiðríkju
og bjartsýni, sem fylgdi íslensku
aldamótakynslóðinni. Þjóðernis-
vitundin og tilfinningin fyrir ís-
lenskri náttúru eru á þessum tíma
hinn heilagi boðskapur myndlist-
arinnar. Myndlistin hafði sem-
sagt á þessum tíma gildi að berj-
ast fyrir sem voru í sjálfum sér
heilög og óumdeilanleg og áttu
sér forsendur í þúsund ára sögu
þjóðarinnar. Fósturjörðin er jafn
óflekkuð af heimsósóma í mynd-
um Þórarins og helgimyndir mið-
alda af Maríu guðsmóður.
En Adam var ekki lengi í Para-
dís. Ásgrímur Jónsson tekur
reyndar beint við arfi Þórarins og
ávaxtar hann síðan með kynnum
sínum af straumum í evrópskri
myndlist, en strax í myndum Ás-
gríms tekur málverkið að öðlast
sjálfstæða tilvist sem tjáningar-
meðal óháð viðfangsefninu eða
náttúrunni og landslagið verður
oft í höndum Ásgríms efniviður
frekar en umfjöllunarefni í sjálf-
stæðri tjáningu málverksins sem
slíks.
Sama gerist hjá Kjarval og með
enn róttækari hætti, eða hjá Jóni
Stefánssyni. En það sem vantar
tilfinnanlega í þessa sýningu er að
minna á mikilvægan þátt Einars
Jónssonar í mótun íslenskrar
myndlistar í upphafi aldarinnar:
íslensk dulspeki á sér ekki merk-
ari fulltrúa en hann og sérstaða
hans og mikilvægi í sögu íslenskr-
ar myndlistar verður nú ljósara
með hverju árinu.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN1 Sunnudagur 31. janúar 1988
Leda og svanurinn, olíumálverk eftir Jóhannes Kjarval.
Paradísamissir
og módernismi
Það er þó fyrst og fremst
reynsla stríðsáranna sem sviptir
íslenska myndlist þeim heilaga
boðskap sem finna má í verkum
Þórarins B. Þorlákssonar og Ein-
ars Jónssonar. Fósturjörðin er
ekki lengur óflekkuð gyðja sem
hægt er að tilbiðja í myndlistinni,
hinu trúarlega hlutverki mynd-
listarinnar er lokið og viðfangs-
efni hennar verður í æ ríkari mæli
hún sjálf, oft með því kaldhæðna
ívafi sem fylgt getur gáskafullum
leik: Svavar og Þorvaldur koma
þar í hugann, en einnig Snorri
Arinbjarnar og fleiri sem ruddu
módernismanum braut hér á
landi og tengdu ísland við menn-
ingarstrauma meginlandsins í ál-
funni.
Spænski heimspekingurinn
Ortega y Gasset hefur sagt að
eftir að myndlistin glataði trúar-
legri merkingu sinni sem miðill
heilagra verðmæta hafi hún jafn-
framt glatað stórum hluta þýð-
ingar sinnar fyrir þorra fólks.
Listin hafi þá ekki lengur orðið
fólki sú sama lífsbjörg og hún var
meðan hún miðlaði hinum heil-
ögu gildum. Ef hægt sé að segja
það um nútímamyndlistina að
hún sé manninum sáluhjálp, þá
sé það fyrst og fremst vegna þess
að hún bjargi okkur frá alvöru
lífsins og veki upp barnið í okkur
og hinn lífsglaða leik, er hendi
gys að frumspekilegum boðskap
og kennisetningum. Þetta, segir
Ortega, hefur breytt stöðu mynd-
listarinnar á þann veg að hún er
ekki lengur sá þyngdarpunktur í
menningu okkar sem hún var,
hún verður „bara list“ og mark-
aðsvara í þeim heimi vísinda-
legrar afstæðishyggju og efnis-
hyggju, sem svipt hefur veröldina
hinum heilögu gildum.
Það má kannski segja að nas-
isminn og fasisminn í Evrópu hafi
verið örvæntingarfullar tilraunir
til þess að halda hinum heilögu
gildum þjóðernis og fósturjarðar
á lofti í myndlist jafnt sem öðrum
greinum menningar og lista. Sem