Þjóðviljinn - 31.01.1988, Blaðsíða 11

Um næstu helgi verðurnýr
kaþólskur biskup vígður í
Kristskirkju í Landakoti. Það
er ekki á hverjum degi sem
kaþólsk biskupsvígsla fer
fram hér á íslandi, en það er
sjálfurerkibiskupinn af New
York, 0‘Connor að nafni, sem
koma mun hingað til þess að
vígja séra Alfred Jolson í bisk-
upsembættið. Jolson er
presturaf Jesúítareglunni og
á ættir að rekja til íslands. Af
þessu tilefni áttum við samtal
við Leif Þórarinsson tónskáld,
sem gekk í söfnuð kaþólskra
á íslandi fyrirfjórum árum.
Okkur langaði að spyrja hann
að því hvers vegna hann hefði
hneigst til kaþólskrartrúar, og
að hvaða leyti hún væri frá-
brugðin þeirri lúthersku sem
við Islendingar erum flestir
aldirupp við.
Kaþólsk óhrif
í œsku
- Það var um páskana fyrir
tæpum fjórum árum sem ég var
tekinn formlega upp í kaþólsku
kirkjuna, segir Leifur, þar sem
við höfum komið okkur fyrir í
stofunni heima hjá honum,- En
það átti sér langan aðdraganda.
Kaþólska kirkjan er í rauninni
einasta kirkjan sem ég hef verið í
sambandi við. Ég var reyndar
skfrður af langafa mínum, sem
var lútherskur prestur, en ég
neitaði hins vegar að láta ferma
mig og var þá þegar farinn að
hugsa um þessi mál. Ég hafði les-
ið Vefarann mikla frá Kasmír og
Kaþólsk viðhorf eftir Halldór
Laxness fyrir fermingaraldurinn,
og þessar bækur höfðu það sterk
áhrif á mig að ég neitaði að láta
ferma mig. Mér fannst ég líka
finna visst samhengi við íslands-
söguna í gegnum kaþólsku trúna.
Guðmundur góði var jú og er
fastur partur af heimilishaldinu í
gegnum Gvendarbrunnavatnið,
kynni mín af Sturlungu urðu til
þess að treysta þessi viðhorf, og
svo voru þeir Jón Arason og hei-
lagur Þorlákur líka helgir menn í
vitund allra unglinga á þessum
árum. Þá má ekki gleyma heilagri
Maríu, ég man alltaf hvað Lilja
hafði mikil áhrif á mig og sú
heimsmynd sem dregin er upp í
þessu Ijóði festist í vitund rninni.
Nei, mér finnst ekkert undarlegt
við það að sæmilega skýr ung-
lingur sem les til dæmis Njálu fari
að velta fyrir sér þessu samhengi í
íslandssögunni sem við höfum í
gegnum kaþólska trú.
Eg fór því á þessum árum upp í
Landakot þar sem ég hitti séra
Hákon Loftsson, sem kom mér
einnig í samband við séra Hack-
ens, hollenskan prest sem hér
starfaði en er nú dáinn fyrir
allmörgum árum. Þessir menn
voru mér til trausts á þessum
árum.
Frá Landakoti
í Miðgarð
- Síðan verður langt hlé í
trúarlegum afskiptum mínum.
Það var á árunum uppúr 1950,
þessum rótlausu tímum, þar sem
það kom af sjálfu sér að menn
tækju einarða pólitíska afstöðu.
Kirkjan vék þá úr huga manns og
þeir Brynjólfur, Einar Olgeirs-
son og Ásgeir Blöndal Magnús-
son tóku við sem lærimeistarar.
Og ekki höfðu nýrri bækur Hall-
dórs Laxness eða H-moll messan
eftir Bach eða Passíusálmar
Hallgríms Péturssonar minni
þýðingu fyrir mann á þessum
tíma. Sósíalistaflokkurinn var þá
mjög virkur í fræðslumálum, og á
þessum árum fór maður ekki í
messu, heldur vorum við mættir
kl. lOásunnudagsmorgnanaíles-
hring upp í Miðgarð.
Við fórum í gegnum íslenska
miðaldasögu með Einari Olgeirs-
syni, og hann opnaði fyrir mér
nýja sýn á þessum tíma og ka-
þólskunni líka, ef út í það er far-
ið. Þessir menn eins og Einar,
Brynjólfur og Ásgeir eru kannski
ekíri minni kaþólikkar en ég,
- þeir hafa þetta í sér, þekking-
una að minnsta kosti.
- Annars held ég að til séu
þrenns konar kaþólikkar, tilfinn-
ingakaþólikkar, þekkingarkaþól-
ikkar og hagsmunakaþólikkar.
Ég held að ég hljóti að vera samb-
land af öllu þessu, þótt þekkingin
sé að vísu takmörícuð.
Óskeikulleiki páfans
- Þegar lútherskir menn
gagnrýna kaþólskuna þá verður
þeim oft fyrst fyrir að gagnrýna
kenninguna um óskeikulleik páf-
ans og hið mikla vald hans. Trúir
þú á óskeikulleik páfans?
- Sá sem skipar páfaembættið
er fulltrúi Krists hér á jörðinni og
hefur umboð sitt í gegnum fyrir-
rennara sína allt aftur til heilags
Péturs postula. En ég held að
enginn láti sér til hugar koma að
maðurinn sem kjörinn er í þetta
embætti sé óskeikull. Djöfullinn
situr reyndar alltaf um kirkjuna
og hans er kannski ekki síst þar
að leita, en umboð páfaembættis-
ins verður ekki vefengt.
- Kaþólska kirkjan leggur að
ýmsu leyti meira upp úrytra formi
en við eigum að venjast hjá
mótmœlendum. Er þessi mikla
yfirbygging nauðsynleg til þess að
menn geti rœkt samband sitt við
Guð?
-Ja, við getum spurt okkur,
hvað er kirkjan og hvað er Krist-
ur?
Kristur er bæði maður og Guð.
Það var takmarkað samband sem
hægt var að hafa við Guð fyrr en
hann hafði opinberast okkur sem
inaður. Kristur er stöðugt í kirkj-
unni. Hann stofnaði hana og
hann lofaði að vera þar til staðar
um aldur og ævi. Kirkjan er ekki
bara eitthvert hús þar sem menn
koma saman. Það er hættulegt
þegar menn gera ekki greinar-
mun á kirkjunni sem veraldlegri
stofnun - sem hún er líka - og
kirkjunni sem samfélagi við
Krist. Samfélagið við Krist er
ekki það veraldarvafstur sem
menn sjá fyrir sér í kirkjunni, en
kirkjan er samsett af fólki, og það
er misjafnt eins og gefur að skilja.
En ef Kristur er í kirkjunni, finnst
þér þá ólíklegt að hún geti gert
ýmislegt fyrir þig?
í dýrlinga tölu
Margir mótmœlendur líta svo á
að það sé nánast guðlast að taka
dauðlega menn í dýrlingatölu.
Hvaða þýðingu hafa dýrlingar
fyrir þig sem kaþólikka?
- Eg trúi því að góðir og gegnir
menn sem hafa fórnað miklu fyrir
sannleikann og Guð njóti sér-
stakrar náðar. Og okkur er eðli-
legt að leita til þessara manna
vegna þess að þeir tala okkar
máli. Ég held að kaþólskir menn
séu í mismunandi sterku sam-
bandi við dýrlinga. Ég tala stund-
um við heilagan Þorlák og þó enn
oftar við heilagan Frans sem allir
kristnir menn standa í þakkar-
skuld við. Ég held að menn hafi
gott af því að hugsa um ævi og
starf þessara góðu manna og taka
þá sér til fyrirmyndar, þótt árang-
urinn láti kannski ekki mikið yfir
sér. Annað væri uppgjöf. Ég held
að þeir sem gagnrýna dýrlingana
séu jafnframt að gagnrýna trúna.
Annars á vonska manna út í
dýrlinga sér líka pólitískar skýr-
ingar. Áheit á dýrlingana komu í
veg fyrir að fjármunir færu úr
landinu. Og hin pólitísku afskipti
kirkjunnar skipta alltaf máli, þótt
við megum ekki einblína á þau.
Maríudýrkun var til dæmis
bönnuð hér á landi, en það var
ekki að frumkvæði Lúthers.
Hann predikaði undir mynd af
krýningu Maríu í dómkirkjunni í
Wittenberg og samkvæmt hans
hugmyndum voru bæði María og
postularnir alltaf í tölu heilagra.
Hér á íslandi lá þeim hins vegar
svo mikið á að losna undan móð-
urkirkjunni að þeir brenndu
Maríulíkneskjurnar og dýrling-
ana til þess að gera fólkið bjarg-
arlaust. Enda ríkti hér eymd í 200
ár á eftir. Ég held að lútherskan
sé ekki sjálfri sér samkvæm að
þessu leyti.
Pólitískar
forsendur
lútherskunnar
- Að hvaða leyti á kaþólska
kirkjan frekar erindi við okkur en
sú lútherska?
- Ég vil ekki draga svo skarpar
línur þar á milli og ég lít ekki á
lútherskuna sem einhverja einsk-
is nýta þvælu. Ég segi hins vegar
að kirkjan eigi erindi við okkur,
en ég er ekki viss um hvort lúther-
ska kirkjan trúir því sjálf að hún
eigi erindi. Aðskilnaður mótmæ-
lenda frá móðurkirkjunni í Róm
er harmleikur og ég held að Lút-
her hafi aldrei hugsað sér þetta
þannig sjálfur. Lúther var ref-
ormisti, umbótamaður, og ég
held að það hafi ekki síst verið
pólitíska ástandið í Evrópu sem
skapaði þessa sundrungu. Re-
formasjónin var forsenda fyrir
myndun nýrra þjóðríkja íEvrópu
þegar rómverska ríkið var að riðl-
ast. Því má heldur ekki gleyma að
á dögum Lúthers voru óbilgjarnir
menn við völd í Róm.
Iðrun og
fyrirgefning
- Eitt af þvísem okkur sem aldir
erum upp við lúthersku hefur oft
gengið erfiðlega að skilja erum
skriftirnar og fyrirgefningin sem
kaþólska kirkjan veitir. Hver hefur
umboð til þess að fyrirgefa syndir
annarra? Eiga menn ekki að gera
sjálfir upp syndir sínar við Guð og
náungann?
- Skriftafaðirinn veitir ekki
persónulega fyrirgefningu í ka-
þólskunni. Hann er einungis
málpípa kirkjunnar eða eins kon-
ar milliliður, sem staðfestir að
Guð veitir fyrirgefningu fyrir
þeim syndum sem þú játar og ger-
ir þér grein fyrir og ásetur þér að
bæta fyrir. Skriftirnar eru fyrst og
fremst þýðingarmiklar fyrir ein-
staklinginn til þess að fá hann til
að gera sér grein fyrir stöðu sinni
og gera gjörðir sínar upp við sjálf-
an sig.
Sumir hafa haldið að skrifta-
faðirinn væri einhvers konar
njósnari fyrir kirkjuna eða yfir-
völdin, en það er af og frá. Þess
eru ótal dæmi frá Þýskalandi nas-
ismans að prestar létu frekar
drepa sig en að bregðast trúnaði
skriftabarna sinna.
Það er hins vegar misjafnt hvað
menn nota þetta mikið og engin
einföld regla er til í því. En ef
menn taka til dæmis föstuna al-
varlega sem tímabil hugleiðslu og
ræktunar á sambandinu við Guð,
þá er gott að skrifta í upphafi og
lok föstu.
Páfinn á íslandi
- Nú hefur verið tilkynnt að Jó-
hannes Páll II. páfi muni
heimsœkja ísland á nœsta ári. Það
verður ífyrsta skipti sem kaþólskur
páfi heimsœkir Island. Hefurþessi
heimsókn ekki mikla þýðingu í
ykkar augum?
- Jú að sjálfsögðu. Hún hlýtur
að breyta gríðarmiklu, alla vega
vonar maður það.
- Jóhannes Páll II. hefur scett
gagnrýni, einnig frá vissum frjáls-
lyndum öflum innan kirkjunnar
fyrir afstöðu sína til fjölskyldu-
mála, getnaðarvarna, fóstur-
eyðingar og mörgum konum hefur
þótt hann vera fulltrúi karlveldis-
ins öðrum fremur. Hver er afstaða
þín til þeirrar gagnrýni?
- Þetta eru allt umdeild mál og
viðkvæm og í þessum efnum held
ég að kirkjan eigi frekar að gegna
leiðbeiningarhlutverki en að
setja fram boð og bönn. Kirkjan
er fyrst og fremst samfélag við
Guð en ekki einhver siðferðislög-
regla. Hitt er annað mál að þegar
ég kanna hug minn og tilfinningu
til fyrirbæris eins og fóstur-
eyðingar, ekki síst út frá reynslu
minni sem faðir, þá get ég vel
tekið undir þau sjónarmið að
fóstureyðing er ekki sjálfsagður
hlutur. Það hlýtur að vera spurn-
ing, hvort réttlætanlegt sé að
eyða lífi sem þegar er orðið til.
Nú hvað varðar getnaðarvarn-
irnar, þá hefur kirkjan held ég
aðallega lagt áherslu á að fólk
sýni varfærni, - það hefur
reyndar sýnt sig á síðustu árum að
taumlaust kynlíf er ekki hollt,
auk þess sem það er lítið spenn-
andi. Eyðnifaraldurinn er áfall
sem á kannski upptök sín í vondu
líferni, og við skulum vona að af
honum megi draga nokkurn lær-
dóm þegar frá líður. Það er hins
vegar af og frá að líta á hann sem
einhverja refsingu Guðs gagnvart
hommum eða öðrum, og ekki
ætla ég að fara að móralísera á
þeim vettvangi. Menn mega lifa
sínu kynlífi án þess að ég skipti
mér af því.
Ég veit ekki betur en að páfinn
hafi tekið á móti bæði hommum
og eyðnisjúkum og blessað þá og
beðið fyrir þeim sem hverjum
öðrum Guðs börnum. Hins vegar
er það rétt að það eru til fordóm-
ar gagnvart hommum og lespum
innan kirkjunnar sem annars
staðar.
Hvað varðar kennisetningar
um undirgefni konunnar gagn-
vart manninum innan fjölskyld-
unnar, þá held ég að það ráðist
fyrst og fremst af því að kirkjan
stendur vörð um fjölskylduna, en
að henni er nú vegið úr öllum
áttum. Ég held að menn hljóti að
sjá að ákveðin hlutverkaskipan
er nauðsynleg innan fjölskyld-
unnar, og bæði menn og konur
þurfa að vita þar hvar þau standa.
Ég held að það sé hollt að endur-
meta þetta ef standa á vörð um
fjölskylduna á annað borð.
Jafnræði og samheldni hljóta að
vera nauðsynleg í hjónabandi, en
menn verða að gera sér grein fyrir
hvað felst í þessu og það liggur
ekki alltaf í augum uppi.
Annars er það mjög þýðingar-
mikið að vera ekki sífellt að
dæma aðra, vilji menn halda
sæmilegri ró í sinni sál.
Trúin og tónlistin
- Kemur þetta ekki úr hörðustu
átt frá tónlistargagnrýnandanum?
- Ég tek mig nú ekki of alvar-
lega sem krítíker, ég held að ég sé
allt of latur til þess að beita dóm-
hörku á því sviði. Ég væri kannski
harðari ef tónleikarnir væru á
morgnana en ekki á kvöldin.
- Hefur trúin þýðingu fyrir þig
sem tónskáld? Þú hefur ekki samið
mikið af svokallaðri trúarlegri tón-
list, er það?
- Ég held því fram að tónlistin
byggi bókstaflega á trúarlegri
reynslu. Það er ákaflega hæpið að
maður geti skapað eitthvað ef
hann er trúlaus. Þú verður að
hafa trú á tilgang þess sem þú ert
að gera. Það er hins vegar rétt að
ég hef skrifað frekar lítið af trúar-
legum verkum sem hægt er að
nota við guðsþjónustu. En ég get
sagt þér að það er svo mikið verk
að skrifa stórt tónverk að það
veitir ekki af því að biðja alla hei-
laga að standa með sér, því mað-
ur gerir þetta aldrei einn.
Djöfullinn
gengur laus
- Að lokum langar mig til þess
að vita h vortþú trúir á djöfulinn og
hvernig þú skilur tilvist hins illa í
heiminum?
- Ég finn fyrir djöflinum oft og
tíðum, bæði í sjálfum mér og í
umhverfinu. Oft duga mér hin
víðfrægu orð „vík burt Satan!“,
en hann er engu að síður alls stað-
ar. Ég veit hins vegar ekki hvern-
ig hann lítur út, og sé hann yfir-
leitt ekki fyrir mér sem persónu,
þótt það hafi nú reyndar komið
fyrir. Er ekki djöfullinn yfirleitt í
dulargervi?
- Er ekki hœtta á því að menn
noti djöfulinn til þess að skjóta sér
undan ábyrgð illverkanna. Að
menn skýri hið illa í heiminum
með því að segja að djöfullinn
gangi laus og við því sé lítið að
gera?
- Nei það held ég ekki. það
væri fáheyrt að ætla sér að nota
djöfulinn sem skálkaskjól. Hér
gildir það að greina hið góða frá
hinu illa, og þess vegna er var-
hugavert að leiða djöfulinn hjá
sér. Menn eiga að vera á varð-
bergi gagnvart hinu illa og bregð-
ast við því eftir skilningi sínum og
getu.
-ólg
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN j Sunnudagur 31. janúar 1988
Aðskilnaður
mótmœl-
enda fró
móðurkirkj-
unniíRóm er
harmleikurog
ég heldað
Marteinn Lút-
her hafi aldrei
hugsaðsér
þetta þannig
sjólfur, segir
Leifur Þórar-
insson tón-
skóld, sem
gerðist kaþ-
ólskur fyrir fjór-
um órum
Sunnudagur 31. janúar 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11