Þjóðviljinn - 20.03.1988, Blaðsíða 12

SAGA NÍKÍTU KHRÚSJOVS
ANNAR HLUTI
Stalín á líkbörunum: Enginn læknir var nálægur.
Við stóðum yfir líki Stalíns
og hugsaði hver sitt
í fyrsta hluta greinar Fjodors
Búrlatskís um Khrúsjov, sagöi
þessi náni samstarfsmaður
hans m.a. frá því, hvernig á
því stóö að einmitt Níkita
Khrúsjov gat tekið að sér að
„afhjúpaStalín". Hérrifjar
hann upp frásögn Khrúsjovs
sjálfs af dauða Stalíns og
hvernig hann bjó til samstöðu
meðal helstu leiðtoga lands-
ins um að ryðja úr vegi
ógnvaldi þeirra allra, Bería, yf-
irmanni leynilögreglunnar.
Þetta gerðist í veislu fyrir f ull-
trúa erlendra kommúnista-
flokka sem haldin var í Kreml
árið 1960. Athugasemdir
innan sviga eru þýðanda -
ÁB.
Eldri kynslóðin man að sjálf-
sögðu þennan sérstæða persónu-
leika, en yngri kynslóðin hefur að
líkindum ekki einu sinni séð af
honum mynd. Hann var um þetta
leyti kominn yfir sextugt, en hann
var hraustur að sjá og kvikur í
hreyfingum og kátur svo stappaði
nærri ærslum. Breitt andlit hans
með tveim vörtum, mikill skalli,
stórt kartöflunef og útstæð eyru
hans gátu allt eins átt heima á
,bónda úr þorpi í Mið-Rússlandi.
Þybbinn líkaminn og langar
hendur, sem voru sífellt á iði,
gerðu sitt til að magna þennan
alþýðleika í útliti. Það voru
augun ein, lítil, gráblá augu sem
geisluðu stundum af góðvild, en
gneistuðu í annan tíma af valds-
mennsku og reiði, sem komu upp
um mann sem var gagntekinn af
pólitík, hafði vaðið eid og brenn-
istein og var fær um breyta
skyndilega um stefnu.
Stalín var
hrœddur við lœkna
Ég man eftir honum einmitt
sem slíkum við það tækifæri sem
hér um ræðir, en vitanlega hafði
ég mesta hugann við það sem
hann var að segja. Þá frásögn
heyrði ég hann endurtaka að
minnsta kosti tvisvar við aðrar
aðstæður síðar, í aðeins nokkurra
manna viðurvist. Og þótt undar-
legt megi virðast endurtók hann
sögu sína svotil orðrétt í hvert
skipti.
Þegar Stalín dó, sagði Khrú-
sjov, fórum við sem voru í forystu
miðstjórnar flokksins til sumar-
hússins í Kúntsevo. Hann lá á dí-
van og engir læknar voru nálægir.
A síðustu mánuðum ævi sinnar
leitaði Stalín sjaldan aðstoðar
lækna, hann var hræddur við þá.
Hvort sem það var nú Bería (yfir-
maður leynilögreglunnar) sem
hafði hrætt hann, eða hann tekið
það upp hjá sjálfum sér að túa því
að læknar væru að efna til sam-
særis gegn honum og öðrum leið-
togum (Ári áður höfðu nokkrir
helstu læknar landsins, flestir
Gyðingar, verið handteknir og
þeir píndir til að játa að þeir
hefðu drepið tiltekna forystu-
menn og ætlað að gera fleiri úr
heimi halla). Sá sem annaðist
hann um þetta leyti var majór úr
lífverði hans, sem einhverntíma
hafði verið dýralæknir með
minnapróf. Það var hann sem
hafði hringt og skýrt frá dauða
Stalíns.
Verðum að losna
við Bería
Þarna stöndum við umhverfis
líkið og hugsar hver sitt. Síðan
fórum við að koma okkur á brott.
Tveir og tveir saman í bílum.
Fyrstir fóru þeir Malenkov og
Bería, síðan Molotov með Kag-
anovitsj. Þá segir Mikojan við
mig: „Bería er farinn til Moskvu
til að taka völdin í sínar hendur."
En ég segi þá við hann: „ Meðan
sú skepna situr á sínum stað getur
enginn okkar andað frjálst.“ Og
ég var upp frá því handviss um að
fyrst af öllu þurfti að losna við
Bería. En hvernig átti ég að fitja
upp á því við aðra leiðtoga?
Nú leið tíminn og ég ók á milli
meðlima forsætisnefndar og tal-
aði við þá í einrúmi. Hættulegast
af öllu var að eiga við Malenkov,
því þeir Bería voru vinir. En ég
fór semsagt til hans og segi hvað
mér finnst - meðan Bería gengur
laus og hafi öryggismálin í sínum
höndum þá erum við hinir allir
sem bundnir á höndum og fótum.
Þar fyrir utan vitum við ekki við
hverju við megum af honum bú-
ast hvenær sem er. Til dæmis er
nú einhverra hluta vegna verið að
flytja til Moskvu sérherdeildir.
(Þó nokkur hluti hersins heyrði
beint undir Bería en ekki undir
varnarmálaráðuneytið og þetta
lið ætlaði Bería vafalaust að nota
í uppgjöri milli arftaka Stalíns.)
Bería: Hann var með skammbyssu í
skjalatösku sinni...
Hvað gerir
meirihlutinn?
Og Georgí Malenkov má eiga
það, að í þessu máli studdi hann
mig, hann bældi niður persónu-
legt samband sitt við Bería. Lík-
lega hefur hann sjálfur verið far-
inn að óttast vin sinn. En Mal-
enkov var um þetta leyti forsætis-
ráðherra og stjórnaði fundum
forsætisnefndar miðstjórnar.
Hann hafði því ýmislegt að missa,
en í lok samtalsins sagði hann.
„Já það er víst ekki hægt að kom-
ast hjá þessu. En við verðum að
fara þannig að, að ekki hljótist
verra af.“
Síðan fór ég til Voroshilovs.
Hann situr hérna sjálfur og hann
man þetta. Ég varð að tala lengi
við hann. Hann hafði miklar
áhyggjur af því að allt færi í vask-
inn. Ekki satt Klím?
Satt er það, satt er það, stað-
festi Klíment Voroshilov hárri
röddu - Bara það verði nú ekki
stríð, bætti hann við svosem út í
hött.
Stríðið - það er svo annað mál,
sagði Khrúsjov. Svo fór ég sem-
sagt til Kaganovitsj, sagði honum
allt af létta, en hann segir við mig:
„Hvorum megin er meirihlutinn?
Hver er með hverjum? Ætlar
enginn að styðja Bería?“ Þá sagði
ég honum frá öllum hinum og
hann samþykkti þá að vera með.
Handtakið svínið!
Svo kem ég á fundinn. Allir
voru sestir, en Bería var enn ekki
kominn. Jæja, hugsaði ég, hann
hefur komist að því hvað til
stendur. Þá munu hausar okkar
ekki á herðum tolla. Og enginn
veit hvar við verðum á morgun.
Þá kom hann inn, og var með
skjalatösku í hendi. Eg gat mér
strax til um það hvað hann væri
með í töskunni! Sjálfur var ég
ekki allslaus ef eitthvað slíkt
kæmi upp á.
Hér klappaði sögumaður á
hægri vasa jakka síns og hélt
áfram:
- Bería settist, lét fara vel um
sig og svo spyr hann:„ Jæja, hvað
er nú á dagskrá? Hvers vegna er
boðað svo óvænt til fundar?“ En
ég rek Iöppina í Malenkov og
segi: „Settu fundinn, gefðu mér
orðið“. Hann fölnaði og ég sé að
hann getur ekki opnað munninn.
Þá stökk ég á fætur og sagði: „Á
dagskrá er aðeins eitt mál. And-
flokksleg klofningsstarfsemi út-
sendara heimsvaldastefnunnar,
Bería. Borin er upp tillaga um að
reka hann úr forsætisnefnd
miðstjórnar Kommúnistaflokks-
ins, úr miðstjórn, úr flokknum og
leiða hann fyrir herrétt. Hver er
samþykkur?“ Ég rétti upp hönd-
ina fyrstur manna og allir hinir
fóru að mínu fordæmi. Bería varð
grænn allur í framan - og greip til
skjalatöskunnar. En ég hrifsaði
af honum töskuna. Hvaða grín er
nú þetta, segi ég. Hættu þessu!
Sjálfur ýti ég svo á hnapp. Inn
hlaupa tveir liðsforingjar úr set-
liði Moskalenkos (ég hafði samið
við þá áður). Ég skipa þeim:
„Takið þetta skrýmsli, þennan
föðurlandssvikara, og holið hon-
um niður þar sem við á“. Og þá
fór Bería eitthvað að muldra og
tuldra. Hann sem var þessi
feiknagarpur við að grípa aðra og
stilla þeim upp við vegg. Nú jæja,
þið vitið svo hvað á eftir fór...
Aldrei framar
Sem sagt, sagði hann og tók
staup, ég vil skála fyrir því að
annað eins þurfi aldrei að endur-
taka sig. Sjálfir höfum við þvegið
af okkur þennan óþrifablett, og
við munum gera allt til að tryggja
okkur gegn slíkum fyrirbærum í
framtíðinni. Ég fullvissa ykkur
um það, félagar, að þessar tryg-
gingar munum við skapa og að
allir munum við saman sækja
fram til hátinda kommúnismans.
Ég heyrði stundum Khrúsjov
tala um það hvernig hann skildi
hlutverk sitt í sögu landsins.
Hann sagði að Lenín hefði gengið
inn í þessa sögu sem skipuleggj-
andi byltingarinnar, stofnandi
flokksins og ríkisins, en Stalín,
hvað sem hans yfirsjónum leið,
sem maðurinn sem tryggði sigur í
blóðugri baráttu við fasismann.
Ætlunarverk sitt sá Khrúsjov í
því að færa hinni sovésku þjóð
frið og velmegun. Um þetta tal-
aði hann einatt sem höfuðmark-
mið starfs síns.
Hann byrjaði
á mörgu
Vandinn var hinsvegar sá að
hann gerði sér mjög óljósa grein
fyrir því með hvaða ráðum hann
gæti náð slíkum markmiðum.
Hvað sem aliri hans róttækni
leið, þá vísaði hann á bug þeirri
gagnrýnu athugasemd Palmiro
Togliattis (formanns Kommún-
istaflokks Ítalíu), að leita bæri að
rótum persónudýrkunarinnar í
því stjórnkerfi sem til var orðið.
Enda þótt Togliatti væri visslu-
lega ekki að setja það á dagskrá,
að kapítalismi leysti sósíalismann
af hólmi, heldur hefði í huga
breytingar á stjórnarfari hins per-
sónulega valds.
Khrúsjov var maður nýjunga-
gjarn og athafnasamur. Hann bar
fram víðtæka áætlun um að
endurreisa landbúnaðinn, hann
stofnaði atvinnumálaráðin, lét
byrja á miklum íbúðabyggingum
og endurtæknivæðingu iðnaðar-
ins. Hann tók upp passakerfi í
sveitum (áður voru íbúar
sveitanna passalausir og gátu því
ekki leitað sér vinnu í borgum
nema yfirvöld í héraði gæfu þeim
lausnarbréf), bændur fengu eftir-
laun í fyrsta skipti, Iægstu laun
voru hækkuð. Unnið var að nýrri
stefnuskrá fyrir Kommúnista-
flokkinn, stjórnarskráin endur-
nýjuð, breytt var um meginreglur
og stíl í viðskiptum við Vestur-
lönd. Og jafnvel maísævintýrið
fræga... (Krúshjov lét það boð út
ganga að maísrækt væri allra
meina bót í landbúnaði). í öllu
þessu endurspeglaðist leit að nýj-
um leiðum og ákvörðunum, hin
óstýriláta félagsmálaástríða
hans. Tímabil Khrúsjovs var
gagnsýrt andlegri endurreisn,
enda þótt þessi þróun bæri glöggt
svipmót tíma þeirra sem á undan
fóru, væri einatt full með þver-
stæður og skilaði takmörkuðum
árangri.
Framhald næsta sunnudag.
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 20. mars 1988