Þjóðviljinn - 20.03.1988, Blaðsíða 14

Saga
Vörubílstjóra-
félagsíns Próttar
Vörubílastööin I Reykjavík. Fólks- og vöruflutningabílar við stöðina.
SAMSTAÐAN EIN
gat orðið til bjargar
Segja má að saga Vöru-
bílstjórafélagsins Þróttar nái
allt til ársins 1931. Þá stofn-
uðu vörubílstjórar í Reykjavík
með sérsameignarfélag, sem
hlaut nafnið Vörubílastöðin í
Reykjavík. Áður en langt um
leið þótti rétt að breyta nafni
stöðvarinnar en til þess varð
að leggja félagið niður. Þróttur
var svo stofnaður í des. 1934
af bílstjórum Vörubílastöðvar-
innar og í raun var hér aðeins
um nafnbreytingu að ræða.
Þessi samtök vörubílstjóra áttu
sér nokkurn aðdraganda. Áður
en hér var komið höfðu vörubíl-
stjórar skipst niður á fleiri stöðv-
ar, sem háðu harða samkeppni
sín á milli um alla þá vinnu, sem
til féll. Hver bauð niður fyrir öðr-
um og að því stefndi auðvitað, að
enginn gæti lifað af vörubíla-
akstri. Flestum bílstjórum varð
það auðvitað smátt og smátt
Íjóst, að með þessu háttalagi
stefndu þeir að eigin tortímingu.
Samstaðan ein gat orðið bílstjór-
unum til bjargar og því stofnuðu
þeir Þrótt.
Og nú er komin út saga Þróttar
og félagatal allt frá árinu 1931 og
til ársins 1987, skráð af Ingólfi
Jónssyni frá Prestsbakka. Nefnir
hann bókina Maður og bíll. Það
hefur ekki verið neitt áhlaupa-
verk að semja þá bók, sem er
mikið ritverk og vandað, hátt í
500 bls. með miklum fjölda
mynda.
Ingólfur greinir fyrst frá land-
námi bíla á íslandi en fyrsti bíll-
inn kom til landsins 20. júní 1904.
Landnám þessara nýju
samgöngu- og flutningatækja
gekk þó nokkuð skrykkjótt fram-
anaf. Olli því einkum þrennt: Lé-
legir bílar, vegleysur og vantrú
almennings. Menn töldu hest-
vagnana henta betur, sem auðvit-
að var rétt miðað við íslenskar
aðstæður eins og þær voru þá. Og
allt fram til ársins 1913 höfðu að-
eins 3 bifreiðar verið fluttar til
landsins.
En þann 20. júní 1913 kom
fyrsta Fordbifreiðin. Var það
ekki síst fyrir tilstílli sr. Jakobs Ó.
Lárussonar, sem þá var prestur
vestan hafs en síðar í Holti undir
Eyjafjöllum. Taldi sr. Jakob ein-
sýnt að bflarnir yrðu framtíðar
farar- og flutningatæki íslendinga
og hefur óneitanlega reynst þar
sannspár.
Upp úr þessu tók bílum að
fjölga en hestvagnar hurfu að
sama skapi af götum höfuðborg-
arinnar. Voru þó sumar götur
borgarinnar enn um sinn illfærar
bílum og sumar ófærar með öllu í
úrfellatíð. Má þá og nærri geta
hvernig vegakerfið út um land
hefur verið.
Undrasnögg umskipti
En allt tók þetta þó undra
skjótum breytingum og örari en
flesta óraði fyrir. Mælt er að
mikilsmetinn stjórnmálamaður
hafi verið að því spurður ein-
hverntíma á árunum upp úr 1920
hvenær vænta mætti þess, að bílf-
ært yrði milli Reykjavíkur og Ak-
ureyrar. Á hann að hafa svarað
því, að það yrði í fyrsta lagi árið
1940. í reynd varð það þó 12
árum fyrr. Er með hreinum ólík-
indum hversu vegagerð miðaði
áfram á þessum árum, þegar allt
var unnið með handverkfærum,
hesti og kerrum.
Á þessum árum og raunar allt
fram yfir 1950, voru vörubflarnir
jöfnum höndum til vöru- og
fólksflutninga. Voru þá timbur-
skýli með sætum njörfuð niður á
bflpallinn. Sjálfur ferðaðist ég oft
með „boddy“-bflunum, meira að
segja einu sinni austan úr Árnes-
sýslu og til Akureyrar og var ekk-
ert undan þeirri vist að kvarta.
Vitanlega voru sumir kaflar á
þessum vegum hreinustu háskasl-
óðir. Ég skrapp úr Skagafirðin-
um og til Akureyrar snemma í
janúar einhvernt íma á fjórða ár-
atugnum. Við vorum nokkrir
saman í „boddy“-bfl frá Akur-
eyri. Svellbunkar voru á veginum
í hverju gili hins illræmda Gilja-
reits á Öxnadalsheiðinni og hall-
aði þeim fram á gljúfurbarminn.
Vegurinn var mjór óg beygjan
svo kröpp inni í gilinu að „bakka“
varð bflnum til þess að ná henni.
Þarna mátti engu muna og ekkert
út af bera svo að allt rúllaði ekki
fram af og niður í gil. Þannig var
þetta víða. Þó voru slys fátíð.
Bílstjórarnir þekktu þessa vegi
og þeir voru yfirliett afburða-
menn á sínu sviði.
Þegar sr. Jakob Ó. Lárusson
horfði af sléttum Kanada yfir haf-
ið og heim til Islands og leit í anda
bílana bruna um landið þá sá
hann fyrir sér þá framtíð, sem
þurfti og hlaut að koma og því
fyrr, því betra.
Þorsteinn Eli Þorsteinsson á Ford 1926 eins og þeir voru fyrst, stýrishússlausir.
Yfirgripsmikið
heimildarit
Alla þessa sögu rekur Ingólfur
Jónsson í bók sinni og tekst það
vel þótt fá orð verði að hafa um
mikið efni. Og bæði til
skemmtunar og skilningsauka á
því, sem um er fjallað, birtir hann
frásagnir nokkurra bílstjóra af
ferðum þeirra á þessum frum-
raunarárum. Endum við raunar
þetta skrif með einni slíkri frá-
sögn.
Ingólfur segir frá samstarfi
Þróttar og Dagsbrúnar og fram-
kvæmdum félagsins. Greinir frá
verkföllum og vinnudeilum,
samningum við vinnuveitendur
og gjaldskrá, margháttaðri fél-
agsstarfsemi og meira að segja
vísnagerð Þróttarmanna. Telur
upp stofnendur félagsins og
starfsmenn, stjórnendur og trún-
aðarráðsmenn og minnist á
Landssamband vörubifreiða-
stjóra. Meginatariði sögunnar og
áfanga dregur hann svo saman í
annál, sem nær yfir tímabilið allt.
Rífur hluti bókarinnar fer undir
félagatal, þar sem birtar eru ýms-
ar upplýsingar um alla þá Þrótt-
arfélaga sem til náðist, ásamt
myndum, og hinna einnig getið,
sem ekki náðist til.
Þróttur hefur ávallt átt á að
skipa traustum, fyrirhyggju-
sömum og framsýnum forystu-
mönnum og stéttvísum félögum.
Því er saga félagsins mikil og
merk. Full ástæða var til þess að
færa hana í letur. Það hefur Ing-
ólfur Jónsson nú gert með mikl-
um ágætum.
Ekki heiglum hent
Ég gat þess einhversstaðar fyrr
í þessu spjalli að ég hygðist ljúka
því með kafla úr frásögn eins af
frumherjunum. Lýsir hann vel
þeim erfiðleikum sem bflstjór-
arnir áttu við að etja á upphafsár-
unum. Gefum við þá einum af
stofnendum Þróttar, Magnúsi
Ólafssyni, orðið:
„Ég eignaðist fyrst bíl 1918 og
var það Chevrolet og hef síðan
ekið, (1973). Þá voru götur í
Reykjavík ýmist illfærar eða ó-
færar ef rigndi, sérstaklega Berg-
staðastræti og Hverfisgata.
Vegir austur voru að sjálf-
14 SÍÐA - ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 20. mars 1988