Þjóðviljinn - 27.03.1988, Side 10

t
*■
r
Nýjar 1 lítra umbúðir
C/úkkulaði og rjómi
er samsetning sem
getur ekki brugðist.
Pað færðu að reyna
þegar þú bragðar
þennan - með
súkkulaðibitunum. ,
KunnursjónvarpsmaðurfVestur-Þýskalandi reynistsannur að þvíað hafa fagnað í blaðagrein á dögum Þriðja ríkisins aftöku einhvers mesta
píanóleikara sem landið hefur alið— Einar Heimisson skrifar frá V-Þýskalandi
Karlrobert Kreiten.
T æpast er þaö ofmælt að árið
1987 hafi verið ár Spiegels í
vestur-þýsku þjóðfélagi.
Blaðið fletti ofan af hverju
málinu áfæturöðru áárinu,
og stendur þar sakamál Uwe
Barschels, forsætisráðherra
Slésvíkurog Holtsetalands,
auðvitað uppúr. Spegillinn
kom fyrstur allra með fréttir af
þessu máli; og er vert að
minnast þess að hefði hans
ekki notið við, þá hefðu kjós-
endur í Slésvík og Holtseta-
landi enga hugmynd haft um
glæpsamlegt athæfi forsætis-
ráðherra síns, þegar þeir
gengu að kjörborði í septem-
ber. Lýðræðisleg þýðing
Spegilsins hefursjaldan
sannast betur en í þessu máli.
Skömmu fyrir jólin síðustu
fletti Spegillinn ofan af öðru
máli, sem einnig hefur vakið
mikla athygli í Vestur-
Þýskalandi. Þetta mál varðar
einn þekktastasjónvarps-
mann þjóðarinnar, Werner
Höfer. í grein í Speglinum 14.
desember síðastliðinn er sýnt
fram á það með óyggjandi
rökum að Höfer þessi hafi í
september 1943 skrifað grein
til að fagna aftöku 27 ára ga-
malspíanósnillings,
Karlroberts Kreiten. Hann

hio sanna
'/,„hátíðabragð“.
Waldorfsalat er víða orðinn ómiss-
andi hluti af hátíðamatnum, enda
bragðast það einstaklega vel með
fugla-, nauta- og svínakjöti, fyrir utan
hreindýrakjötið.
Við mœlum með þessari uþþskrift
úr tilraunaeldhúsinu okkar:
Waldorfsalat.
2 dósir sýrður rjómi — V4 tsk salt —
70 g sellerí - 300 g grcen vínher -
2 grœn eþli - 50 g valhnetukjamar.
Bragðbcetið sýrða rjómann með
saltinu. Skerið selleríið í litlarþunnar
rcemur, helmingið vínberin og fjar-
lcegið steinana, skerið eþlin í litla
teninga og saxið valhnetukjamana.
Blandið þessu saman við sýrða
rjómann í þeirri röð sem það er talið
uþþ.
Fyrir utan bragðið hefur sýrði
rjóminn þann kost að í hverri
matskeið eru aðeins 28 hitaeiningar!
Lítið atvinnuleyndarmál í lokin.
Setjið sýrðan rjóma í súþuna (ekki í
tcerar súþur) og sósuna, rétt áður en
þið berið þcer á borð. Það er málið.
Gleðilega hátíð.
hafði þá verið dæmdur sak-
laus til hengingar og dómin-
um fullnægt nokkrum dögum
áður en grein Höfers birtist.
Karlrobert Kreiten var óefað
einhver stórbrotnasti tónlistar-
maður sem Þýskaland hefur alið.
Hann fæddist í Bonn 1916, og var
aðeins tíu ára að aldri þegar ferill
hans sem einleikara hófst 1927. Á
stuttum matrósabúningi sat hann
á skemli í tónhöllinni í Dússel-
dorf og lék sónötu Mozarts í D-
dúr og nokkur Impromptu eftir
Schubert. Tónleikunum var út-
varpað beint. Sama ár lék hann í
fyrsta sinn einleik með hljóm-
sveit.
Aðeins 15 ára að aldri lék hann
hin geysierfiðu Paganini-tilbrigði
Jóhannesar Brahms af fáheyrðu
öryggi. Og þegar ópera Kurts
Weill, „Der Ja-Sager“, var flutt í
Dússeldorf 1931 var hinn ungi
Kreiten annar tveggja píanó-
leikara.
Árið 1933 sigraði Karlrobert í
Mendelssohn-keppninni í Berlín
með túlkun sinni á Waldstein-
sónötu Beethovens. Og um sama
leyti sigraði hann einnig í píanó-
keppni í Vín, þrátt fyrir að vera í
hópi yngstu þátttakenda. Fyrir
stórbrotna túlkun á „Dante-
fantasíu“ Liszts hlaut hann ein-
róma lof dómnefndarinnar, en í
henni átti meðal annarra sæti
Wilhelm Bakchaus.
Annar í keppninni í Vín varð
Rúmeninn Dinu Lipatti, sem síð-
ar hlaut heimsfrægð; og varð
raunar að goðsögn eftir dauða
sinn 1950. Það að Kreiten skyldi
skjóta Lipatti aftur fyrir sig í þess-
ari keppni segir ef til vill meira en
flest annað um snilli hans.
Eftir þessa keppni tók áhrifa-
maður í tónlistarlífi Austurríkis,
Moritz Rosenthal að sér að
greiða götu Kreitens. Fyrir at-
beina hans fluttist Karlrobert til
Vínar árið 1935, þar sem hann
stundaði nám hjá konu Rosen-
thals, Hedwig Rosenthal-
Kanner.
Eftir að Rosenthal-hjónin,
sem voru gyðingar, höfðu neyðst
til að flýja til Bandaríkjanna
1938, reyndu þau ákaft að fá
Karlrobert til að koma þangað.
Eflaust hefði það orðið gæfa hans
að reyna sig sem einleikari vest-
anhafs. Og eflaust hefði svo orð-
ið, ef ekki hefðu komið til áhrif
einhvers mesta tónlistarmanns
Þýskalands.
Áhrif
Furtwánglers
Hljómsveitarstjórinn Wilhelm
Furtwángler hafði einnig áform
um framtíð Kreitens. Hann vildi
fyrir engan mun að Þýskaland
glataði píanóleikaranum unga.
Því réð hann honum að setjast að
í Berlín.
Þar varð Karlrobert nemandi
Claudio Arrau, sem þá þegar var
orðinn einhver frægasti píanó-
leikari heims. Það segir nokkuð
um hve fjarlægð tímans er í raun-
inni lítil, að Arrau, sem var
þrettán árum eldri en Kreiten,
skuli enn vera í hópi mestu píanó-
leikara heims. Enn kemur
Aurrau fram á fjöldamörgum
tónleikum víða um heim, gerir á
annan tug upptaka árlega og þess
er skemmst að minnast að hann
lék á tónleikum í Háskólabíói í
júní 1986.
Karlrobert Kreiten lék á árun-
um 1938-43 oft einleik með Ffl-
harmoníusveit Berlínar. Sömu-
leiðis hélt hann tónleika annars-
staðar í Þýskalandi við mikinn
orðstír, jafnt sem túlkandi eldri
meistara eins og Mozarts og Be-
ethovens og yngri eins og Prok-
offievs og Stravinskys.
Síðustu
tónleikarnir
Karlrobert Kreiten kom í síð-
asta sinn fram á tónleikum í
Þýskalandi í Beethovenssalnum í
Berlín, 23. mars 1943, hávaxinn,
grannur, feimnislegur, gleraugun
með dökkri spöng. A þessum
tónleikum flutti Karlrobert með-
al annars verk eftir Scarlatti og
Chopin, auk fjölda aukalaga.
Honum var ákaft fagnað líkt og
venjulega, en þó birtust einungis
af því fréttir í einu blaði, kvöld-
blaði í Berlín. Önnur blöð þögðu.
f <lflL
aðstöðu í húsi æskuvinkonu móð-
ur sinnar, Ellen Ott-Monecke.
Einhverju sinni fyrir tónleikana í
mars 1943 lét hann þau orð falla í
eyru þessarar konu að sér „sviðu
sárt lygar þessarar stjórnar" og
hann væri „sannfærður um að
þetta stríð, sem í rauninni væri
tapað myndi leiða til algjörrar
glötunar Þýskalands og menning-
ar þess“.
Ellen Ott-Monecke gætti ekki
að sér, heldur skýrði nágranna
sínum Annemarie Windmöller,
sem var foringi í kvennasam-
tökum nasista, frá öllu saman.
Annemarie Windmöller var ekki
sein á sér að segja kunningjakonu
sinni Tiny von Passavent söguna,
en hún var misheppnuð söng-
kona, sem ævinlega hafði verið
London eikennt den
fnrchtbaren fidetlaS
tmi T«iál4
Ba betlt Witi 4» Scböpfasi
anWfcni> ffarte BeœnPe im ©öWÍnHÍ
2»it gebotíten Cobunactt
Cnsadjaru Stwjal
* * * , Jfi.

geya tym
JiuHStlar — Cfteispial uud Vorbíld
t.VRendtí untl Wírklichkeit, Rechtc und Rflichtcn / Van HVrnrr Höfcr
-r i St-.iHt
? ••/-«?* rt •<:.'.. <’:* Íírifet F'
tvfarn taWi-iyitSit »V-H e.ar •
r.or r>r.f crw?. ;- :
ÍUV"'-* 'íri iriHcpr (\ >
(■>:!*<■ fS'i x'íií'H/, t t ‘H 4
irti: yanextUa íVÞt-i* nas r.'xts;:v
t-fiVn 'í<>; tf'??}}, * Ttftf&r **
••■'■•■•
•■• ” • ' 'V VV'.Í':
frnt*#fr<í;< w fiíi, { iihr.t rívr I íoí' t:
r.r3tt sántiivífUz I ««»♦' ir ■ ííH
Íl • ívtijii K i' <■(!, >:■<<<
■ f>'é'<•■>< ■■» V?*::■■■ ' > :5
■•}'>;? Í'.t
■tfa* to<sn : istgit* <
20. september 1943 birtist grein eftir Werner Höfer í Berlínarblaðinu „12 Uhr Blatt“. Þar
fagnaði hann aftöku píanóleikarans Karlroberts Kreiten.
Þessi þögn var fyrsti forboðinn ______________________________
hædd af gagnrýnendum.
Tiny von Passavent, sem lengi
hafði verið illa við Kreiten-
fjölskylduna, sá sér nú leik á
borði að bæta úr gengisleysi sínu
á tónlistarsviðinu með pólitísku
afreksverki. Þær Annemarie
Windmöller sögðu nú til
Karlroberts.
Dauðadómur
Eftir handtökuna í Heidelberg
var Karlrobert Kreiten leiddur
fyrir konurnar báðar í hinu
illræmda fangelsi í Prins-
Albrecht-Stræti í Berlín. Þar hélt
Karlrobert því fram í örvæntingu
sinni að hann hefði einungis sagt
það sem „orðrómur væri um“ og
„til dæmis mætti heyra á járn-
brautarstöðvum“. Konurnar
kváðust hins vegar hafa komið í
kring öðru samtali þeirra
Karlroberts og Ellen Ott-
Monecke, og hlýtt á það bakvið
tjald. Þar hefðu þær neyðst til að
hlusta á Karlrobert endurtaka
„glæpsamlegar yfirlýsingar“ sínar
og jafnvel lýsa því yfir að sjálfur
Adolf Hitler væri „vitfirringur".
Síðan var Karlrobert fluttur í
Mabit-fangelsi í Berlín, þar sem
fangar voru geymdir hlekkjaðir í
klefum sínum á efstu hæðum
hússins, jafnvel meðan á loftárás-
um stóð. Og nú hófust griða-
bænir. Jafnvel Fritz von Borries,
sem sá um tónlistarmál í áróð-
ursráðuneytinu, beiddist griða
fyrir píanóleikarann unga. Að
lokum gekk Wilhelm Furtwáng-
ler fyrir Goebbels og bað um að
lífi Karlroberts yrði þyrmt.
En allt kom fyrir ekki. Þriðja
september 1943 kvað blóðdóm-
arinn Roland Freisler, sem einnig
dæmdi Scholl-systkini og tilræðis-
menn Hitlers, upp dauðadóm yfir
Karlrobert Kreiten. Fjórum
dögum síðar var hann hengdur í
Plötzensee-fangelsi í Berlín. Þá
einu nótt voru 186 menn sóttir úr
klefum sínum og leiddir undir
gálgana í Plötzensee, átta í senn.
Ríkisvaldið sendi síðan for-
eldrum Karlroberts reikning fyrir
aftökuna, 639,20 ríkismörk. Ótti
Árið 1973 var Werner Höfer afhent ein æðsta orða Sambandslýðveldisins Þýskalands af forseta landsins,
Gustav Heinemann. Myndin var tekin við það tækifæri.
móðurinnar, Emmu, við frekara
ofbeldi lögreglu gagnvart fjöl-
skyldu hennar var slíkt að þegar
hún ritaði fangelsisyfirvöldum
bréf til að beiðast persónulegra
muna sonar síns skrifaði hún
undir: „Heil Hitler“.
Berlínarblöðin lofuðu böðuls-
verkin í Plötzensee; lofuðu það
að dauðadómi skyldi hafa verið
fullnægt yfir „iandráðamanni" og
„æsingamanni" sem „ekki ætti
skilið veru í þjóðfélaginu". Og
tveimur vikum eftir aftöku
Karlroberts Kreiten birtust eftir-
farandi línur í einu Berlínardag-
blaðanna undir fyrirsögninni
„Listamaður - fordæmi og fyrir-
mynd“:
„Hversu illa fer ekki fyrir lista-
manni, sem efast í stað þess að
trúa, sem rægir og níðir og engan
veginn er hægt að terysta...“
Sá sem á þennan hátt fagnaði
aftöku Karlroberts Kreiten var
Werner Höfer, blaðamaður, sem
að styrjöldinni lokinni komst
fljótlega til metorða í vestur-
þýsku sjónvarpi. Allt fram í miðj-
an desember síðastliðinn stjórn-
aði hann rabbþætti á sunnu-
dögum á annarri rás þýska sjón-
varpsins, sem mikill hluti þjóðar-
innar horfir á. Þess má geta að
meðan fundur leiðtoga stórveld-
anna stóð yfir í Reykjavík, haust-
ið 1986, var Arthur Björgvin
Bollason gestur Höfers í þessum
þætti ásamt fleiri erlendum
blaða- og fréttamönnum.
Til marks um það hvílíkur virð-
ingamaður Werner Höfer var í
vestur-þýsku þjóðfélagi, er að
árið 1973 var honum veitt einhver
æðsta orða Sambandslýðveldis-
ins, hinn svonefndi „Bundesver-
dienstkreuz".
Listamaðurinn og
tœkifœrissinninn
En 14. desmeber síðastliðinn
varð Höfer fyrir því áfalli að
Spegilinn briti grein, þar sem flett
er ofan af því hvern starfa hann
hafði á dögum Þriðja ríkisins.
Nokkrum dögum síðar varð hann
að segja starfi sínu lausu. Síðan
hefur farið fram mikil umræða
um þetta mál hér í Vestur-
Þýskalandi. Höfer, sem áður
reyndi að þræta fyrir að hafa
skrifað greinina, hefur nú séð að
það er vonlaust, og reynir þess í
stað að verja sig með því að hann
hafi orðið að skrifa greinar eins
og þessa, til að halda stöðu sinni á
blaðinu. Fáir hafa hins vegar
samúð með Höfer, og hann getur
engan veginn borið það af sér, að
vera eða a.m.k. hafa verið hinn
algjöri tækifærissinni, sem ekkert
vílaði fyrir sér, væri það í þágu
eigin metorða og markmiða.
Árið 1984 kom út hljómplata
með leik Karlroberts Kreiten í
verkum m.a. eftir Brahms og
Chopin (Thorofon ATH 259).
Þessar upptökur, sem taldar
höfðu verið glataðar, eru allar frá
árunum 1934-38, og vissulega
bera þær aldurinn með sér. Samt
sem áður eru þessar upptökur fá-
gætur vitnisburður um snilldina,
sem ævinlega lifir í huganum og
ævinlega verður andhverfa allrar
tækifærismennsku heimsins.
af þremur að því sem síðan gerð-
ist. Annar var sá að Karlrobert
var nokkrum dögum síðar neitað
um fararleyfi til Ítalíu, þar sem
hann átti að halda tónleika í Flór-
ens. Hann varð að ferðast undir
nafninu Carlo Robert Kreiten.
Og kvöldið áður en Karlrobert
var handtekinn, 2. maí 1943,
barst föður hans dularfull
símhringing, þar sem viðkom-
andi kynnti sig sem Rembert Sut-
er, píanóleikara og vin
Karlroberts. Röddin í símanum
spurði um heimilisfangið á hóteli
því sem Karlrobert gisti á í
Heidelberg; en þar hugðist hann
halda tónleika daginn eftir. Fað-
irinn nefndi hótelið; og kom
þannig Gestapo á spor sonar síns;
því Rembert Suter var um þetta
íeyti hermaður á fjarlægum víg-
stöðvum í Rússlandi.
Öfundarmenn
Aðstæður eins og þær sem
ríktu í Þýskalandi á síðustu árum
Þriðja ríkisins, virðast magna
upp flestar verstu hvatir mann-
skepnunnar. Ein þeirra er hvötin
til að notfæra sér hentugleik að-
stæðnanna til að fá náunga sínum
komið fyrir kattarnef, annað-
hvort í þágu eigin metorða og
markmiða, ellegar sakir öfundar.
Karlrobert Kreiten var dæmdur
til dauða vegna framburðar
öfundarmanna.
Þegar Karlrobert dvaldist í
Berlín hafði hann jafnan æfinga-
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 27. mars 1988

i
vis«i2x w xnv