Þjóðviljinn - 15.05.1988, Blaðsíða 13

Ferðapunktar frá
Sovétríkjunum eftir Trausta
Einarsson
oftast vaihtaa raha, viltu skipta
peningum? Á þessu tiltekna
lingua franca getur verið von-
laust að halda uppi samræðum
um aðra hluti en skó (kenkiá),
nælonsokka (nailonsukat), vara-
lit (huulipuna), sokkabuxur
(sukkahousut), gallabuxur (farm-
arihousut), brjóstahöld (rinta-
liivit) svo alhæft sé út frá einni
herbergisþernu sem sýndi þess-
um málum stöðugan áhuga. Sú
var síður en svo á þeim buxunum
að talið væri leitt að almennu tali
um lífið og tilveruna og virtist
vonsvikin að hafa ekkert upp úr
krafsinu. Eru það nú ferðamenn!
Grúsía
Þriðja ferðin um Sovétríkin
hófst á flugi með Aeroflot suður á
bóginn til Kákasusfjalla. Þar í
Grúsíu, eða Georgíu, býr þjóð-
flokkur sem talar sérstakt tung-
umál sem mun eiga nokkur rót-
skyld orð í máli Baska sem eins
og kunnugt er búa í Pýreneafjöll-
unum umkringdir latnesku mála-
svæði. Þrátt fyrir framandi tung-
umál er minnstur vandi að gera
sig skiljanlegan enda eru Grúsíu-
menn opnir á svipaðan hátt og
suðurlandabúar í Evrópu. Undir
niðri er mikið stolt með upprun-
ann, en Grúsíubúar búa við mikla
auðlegð frá náttúrunnar hendi og
eru íbúar í Tbilisi áberandi vel til
fara. Þar er útlendingur á veiting-
astað boðinn velkominn með
nokkuð sérstökum hætti eða með
því að kampavínsflaska er send á
borðið tii hans. í Tbilisi fæddist
Katsatúríjan sem sótti mikið í
grúsíska, armenska og aserbai-
djanska þjóðlagatónlist. Tónlist
hans er með taktmikilli sveiflu,
eins og Sverðdansinn er ágætt
dæmi um. í Tbilisi er ágæt ópera
þar sem var mjög áheyrilega upp-
færsla á Tosca sem þó á köflum
gat verið ámóta sveitaleg og það
sem heyra og sjá má í Ingólfs-
stræti - í henni Reykjavík.
Af frægum Grúsíumönnum í
sovéskri sögu má nefna skógar-
varðarsoninn frá Kákasus, Ma-
jakovskí sem sagðist ekki vera
karlmaður heldur ský í buxum.
Hann er sagður hafa hrifist meira
af raflýstri tækniöldinni en nátt-
úrufegurð Kákasusfjalla. Ekki
skal það afsannað hér en minna
má á að sjálfur sagðist hann vera í
„skuld við/ ljósin á Broadway/ við
ykkur,/ himnar í Bagadí,...“ en
svo nefndist þorpið þar sem hann
fæddist. (Úr ljóðinu „Talað við
skattheimtumann um skáld-
skap“. Vladimír Majakovskí:
Ský í buxum og fleiri kvæði. Geir
Kristjánsson þýddi. Rv. 1965,
bls. 63).
Bería var líka Grúsíumaður og
svo sjálfur Josef Stalín. Eftirtekt-
arvert er hvernig líf þessara
þriggja Grúsíumanna fléttaðist
saman. Eftir að Majakovskí hafði
fallið fyrir eigin hendi lýsti Stalín
þvf yfir að Majakovskí hefði ver-
ið mesta og gáfaðasta skáld So-
vétríkjanna. Ennfremur má rifja
upp að Bería, sem gegndi mikil-
vægu hlutverki við að koma á fót
flóknu neti vinnubúða um So-
vétríkin og eins í hreinsunum
Stalíns, ætlaði sér loks að setjast í
valdastól hans 1953, en þeir Mal-
enkov, Molotov og Krúsjov
komu í veg fyrir þau áform hans,
og var Bería tekinn ,af lífi það
sama ár.
Thor og Tbilisi
Það var í rauninni tilviljun að
að auðug þjóðsagnahefð varð
mjög til framdráttar eistneskum
bókmenntum sem náðu að
spanna öll helstu svið ritlistar
löngu fyrir heimsstyrjöldina
síðari. Það er eftirtektarvert að
við hernám Eistlands hrökkluð-
ust eistneskir rithöfundar ekki til
Finnlands sem er sú nágranna-
þjóð sem þeim er langskyldust
heldur flestir til Svíþjóðar.
Því má velta fyrir sér hvort nú-
verandi þíða í samskiptum risa-
veldanna gæti leitt til þess að lin-
að verði takið á þeim þjóðríkjum
sem innlimuð voru með harðri
hendi í Sovétríkin, Eystrasalts-
löndunum, eða þá Austur-
Evrópuríkjunum sem þvinguð
voru til að taka upp áætlunarbú-
skap á sovéska vísu. Ekki skal hér
gerð tilraun til að einfalda sögu
þessara ríkja en hafa má í huga að
allt frá miðöldum hafa erlend
yfirráð verið mótandi þáttur í
framvindu sögu þeirra. Svo dæmi
sé tekið af Böltum voru það
danskir kaupmenn sem lögðu
grunninn að Tallinn 1219 og í
Eistlandi seildust ýmsir til áhrifa
svo sem Germanir og Pólverjar.
Minna má á stefnu Svía við upp-
haf átjándu aldar að gera
Eystrasaltið að sænsku innhafi -
Dominium Maris Balti. Þau áhrif
sem eftir urðu hafa verið af ýms-
um toga svo sem að það voru
Þjóðverjar og Danir sem
kristnuðu Eista, Svíar komu yfir
þá lúterstrú og stofnuðu háskóla í
Tartu 1632. Svo lengi sem vitað
er hafa íbúar í Kákasus átt á
brattann að sækja vegna her-
skárra nágranna og gengu þeir í
bandalag við boisévíka að því er
virðist til að verjast Tyrkjum.
Hver svo sem kann að verða
framtíð þjóða og þjóðarbrota í
Sovétríkjunum er þar í ,það
minnsta að finna mikinn fjársjóð
fyrir þá sem áhuga hafa á þjóðar-
sögu.
Sovéskir smábændur með varning sinn á markaðnum. Ljósm. ólg.
hitta á þrjá Eistlendinga í Grúsíu
sem unnu þar að kvikmynd um
héraðið sem ætlað var það hlut-
verk að laða að erlenda ferða-
menn. Þeir félagar voru síður en
svo kvartandi undan því að vera
Eistlendingar. Það var frekar á
hinn veginn að þeir væru talsvert
ánægðir með uppruna sinn, og
höfðu þeir litlar áhyggjur af eftir-
litsmönnum frá hinu opinbera
sem gegndu því hlutverki að
hrekja sovéska borgara úr dollar-
adjúsbúllum sem finna má í hót-
elum Intourist. Eistarnir vitnuðu
til þýskra málvísindamanna frá
öldinni sem leið sem sögðu
finnsku, eistnesku og önnur slík
for-indóevrópsk eða agglútíner-
uð mál vera Sprache ohne Zuk-
unft-tungumál án framtíðar. Að
þessu hlógu þeir félagar dátt og
var augljóslega mikið skemmt.
Sá eldri hafði unnið að þýðingum
alla sína ævi og snúið meðal ann-
ars íslenskum Edduljóðum á
eistnesku; þarna hitti hann ís-
lending í fyrsta sinn á ævinni. Sá
yngri var tuttugu og fimm ára
tungumálagarpur og hafði nýver-
ið gefið út úrval þýðinga á jap-
önskum ljóðum. Þó kom að því
um síðir að þeir spurðu hvað væri
skrifað af bókmenntum á ís-
lensku nú á okkar dögum. -
Meiniði Laxness? Nei, sögðu
þeir, svo að ekki fór á milli mála
að þann höfund þekktu þeir
mæta vel. Því var í snarhasti útbú-
inn miði með nöfnum mætra ís-
lenskra rithöfunda. Þar stóð efst
á blaði: Nouveau roman - Thor
Vilhjálmsson. Þetta var á pásk-
um í fyrra og má vel ímynda sér
að einhverjir hafi tekið við sér í
Tallinn þegar bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs voru
kunngerð nú í ár. Reyndar þótti
ástæða til þess að spyrja þessa
andans menn frá Eistlandi hvort
ekki væru listamannakrár þar
sem ganga mætti að þeim vísum:
- Nei, við erum oftast heima hjá
okkur að vinna, var svarið.
Sá sem átti frumkvæðið að því
að tengja þarna saman íslendinga
og Eistlendinga var krúnurakað-
ur finnskur pönksöngvari sem
stóð hér fyrir nokkrum árum í
tjaldi á háskólavellinum og söng
nýbylgjurokk fyrir íslendinga á
finnsku með hljómsveit sinni Si-
elun Veljet. Hann hafði valið
þessa páskaferð með Finnsov til
Grúsíu og þótti sjálfsagt auðveld-
ara að ræða við íslendinga sem
voru ónæmir á frægð hans og
frama í heimalandi. Ismo Aal-
Frá Tallin, höfuðborg Eistlands. Ljósm. T.E.
anko hafði rokkað bæði í Moskvu
og Tallinn og sagði öryggisgæslu
hafa verið með ólíkindum í Eist-
landi því þar hefði lögreglan beitt
shefferhundum til þess að hafa
hemil á áheyrendum. Eistlend-
ingar hafa til þessa getað horft á
finnska sjónvarpið og fann
finnski pönkarinn til þess að hann
þekktist mæta vel á götu í Tallinn
því eistneskir pönkarar og ný-
bylgjurokkarar höfðu elt hann
þar á röndum.
Baltar
Það er ekki úr vegi að rifja það
upp hér í lokin að Baltar eiga sér
merka bókmenntahefð þótt ef til
vill sé sú saga sé ekki mjög löng.
Eistar eiga það sammerkt með
Finnum að ritöid hófst þar fyrst
að ráði á 19. öld. Þar var það
Friedrich Reinhold Kreutzwald
(1803-1882) sem rak smiðshöggið
á söguljóðið um Son Kalevs, Kal-
evipoeg, en fyrirmynd átti þessi
áhugi Eista í samantekt Elíasar
Lönnots á alþýðukveðskap í
Finnlandi; Kalevala. Undir lok
aldarinnar í Eistlandi risu hæst
nöfn þeirra Eduard Vilde og Ju-
han Liiv sem höfðu mikil áhrif á
komandi kynslóð rithöfunda.
Það voru ungrómantískir höf-
undar Unga Eistlands, Noor Esti,
sem mjög létu að sér kveða fyrir
byltinguna 1905. Orð skáldsins
Gustavs Suits eru oft höfð fyrir
kjörorð þessa hóps: Meiri menn-
ingu! Meiri evrópska menningu!
Verum Eistlendingar, með því að
verða Evrópubúar! Skáldsagna-
og smásagnahöfundurinn Friede-
bert Tuglas sem uppi var á sama
tíma sagði: Stfllinn skiptir meira
máli en sannleikurinn, meira máli
en dyggðin og meira máli en öll
siðfræðin. Vegna þess að stfllinn
er listsköpun. - Ekki verða þeir
taldir hér fleiri en hafa má í huga
Sunnudagur 15. maí 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13