Þjóðviljinn - 19.06.1988, Blaðsíða 5

Sýningu á verkum Þorvalds Skúlasonar-framlag
Gallerís Borgar til Listahátíðar-lýkurá þriðjudaginn.
Olíumyndirnar eru frá 1958 til 1982, „þessari mögnuðu
umbreytingaröld í œvi hans,“ eins og Björn Th.
Björnsson kemstaðorðiíbóksinnium listamanninn
Hringleikir og
svífandi form
Meginbreytingin sem nú verð-
ur á myndsmíð Porvalds er sú, að
formin losna úr hinu fasta
lóðrétt-vogrétta kerfi sínu og
hringskipun tekur við. í stað tign-
arlegs strangleikans kemur nú
sveigmeiri leikur, þar sem hring-
streymi er ráðandi, og oft með
smáu og eggjandi áreiti til þess að
skapa hraða í gangvirki flatarins.
Fyrst í stað er þetta þó mjög ham-
ið, svo sem í verki í Listasafni
Háskóla íslands frá árslokum
1959. Þó ert þar um mikla form-
breytingu að ræða; fletirnir eru
smærri, sumir yrjaðir, en þó eink-
um hitt, að þeir spennast ekki
lengur út í endimörk flatarins,
heldur mynda þar innra og
hreyfimikið kerfi. Þegar frá líður
losnar enn meira um; litformin
verða ekki eins mörkuð, né
hringskipunin eins lokuð. Eink-
um gerist þetta á mjög afkasta-
miklum tíma er hann dvelst í Par-
ís veturinn 1961-‘62 - og sem fyrr
á Montparnasse - en frá því
skeiði er álitlegur fjöldi mynda
með hreinni hringskipun, og þá
einkum máluðum með þekju-
litum. Úr sumum vann hann
nokkru eftir heimkomuna í olíu-
litum, en frummyndirnar sáu í
raun ekki dagsins ljós fyrr en á
sýningu réttum tuttugu árum síð-
ar, er hann hafði þær, ásamt með
Kristjáni Davíðssyni, - og hál-
fvegis til veggfyllingar- á sýningu
með höggmyndum fornvinar
þeirra, Tove Ólafsson, í
Listmunahúsinu við Lækjargötu.
Kom þar vel fram, hvílík lausn og
endurnýjun hér hafði verið á
ferð: formin sveifluðust í glað-
legu rondó, ertin og hröð, svo
stundum lá við sjálft að þau slitu
sig úr hringnum. Augljóst var að
strangflatastíllinn var hér allur,
enda heimurinn ekki samur og
fyrr, með geimflaugum sínum og
óðfluga víddum í staðinn fyrir
jarðbundna kyrrð.
Svo sem önnur umhvörf í verki
Þorvalds, höfðu þessi einnig gert
boð á undan sér. í Listasafni fs-
lands er til verk frá árunum 1957-
‘58 þar sem fletinum er skipt í
fjögur meginform, tvö rauð og
tvö gul, á bláum og hvítum
grunni, og er gerð þeirra nánast
trapizulaga og þannig fyrir kom-
ið, að þau eru orðin dýnamisk,
hreyfikennd, í andsælis rás.
Breytingin sem næst gerðist lá þó
ekki aðeins í því, að sveigð
hreyfiform tækju við af hinum
statisku, heldur varð sjálft mynd-
eðlið annað. Sé litið á hring-
skipun í málverkum fyrri alda,
hvort heldur er í Tyrkneska baði
Ingres, Sirkusi Seurats - eða
lengra aftur í grískum kermál-
verkum - kemur fernskonar eðli
slíkrar myndgerðar víðast fram. í
fyrsta lagi er það fylgni form-
anna; þau draga hvert annað með
sér, grípa í það næsta, og þannig
koll af kolli í samfelldri keðju. I
öðru lagi skapar slíkt ekki
fullnægju, nema beitt sé rýtmi-
skri endurtekningu í smærri
aukastefjum verksins, sem
augað greinir að vísu, en veit þó
fremur af en sér sem hluta
heildar. í þriðja lagi virðist hring-
skipun því aðeins eggjandi og
áhrifarík, að hún búi yfir vissri
hættu sprengingar, sem getur
bæði verið litræns eðlis eða falizt í
því að ákveðið form - eins og
hvíti leifturborðinn í Sirkusi Se-
urats - kljúfi sig út úr og hóti því
að fara sína eigin leið. Og loks
getur hringskipun myndað mjög
mismunandi hraðakennd („cycl-
ical tempo“), þ.e. að formendur-
tekningin getur verið hæg eða
snögg eftir lengd þeirra, bili, and-
stæðum lita eða fylgni þeirra.
Kerfi þetta þekkja raunar allir ís-
lendingar - og sennilega þjóða
bezt - af hringhendum háttum
kveðskapar. Par gilda um flest
hin sömu lögmál: rýtminn er í
kveðandinni, lokun formsins í
ríminu, liturinn í hljómblæ orð-
anna.
Villandi væri þó að halda því
fram, að verk Þorvalds upp úr
1960 lytu öll eðli hreinnar hring-
skipunar, því öðru hverju opnar
hann formin æði mikið, stækkar
þau og teflir þeim saman með
sterkum litaandstæðum. Samt
sem áður er þar jafnan um svif að
ræða, ef ekki lausbundið hring-
streymi, enda sverja nöfnin sem
hann gefur myndunum sig öll í
eina ætt: Sveiflur, Rautt flug,
Gráar sveiflur, Eltingarleikur...
Það hefur jafnan verið háttur
Þorvalds að halda ekki sýningar á
verkum sínum fyrr en ákveðið
breytingarskeið væri um garð
gengið. „Hver sýning mín er
nokkurskonar uppgjör,“ segir
hann við blaðamann á opnunar-
degi næstu stórsýningar sinnar í
Listamannaskálanum, þann 22.
september 1962. Þar hafði hann
59 verk og flest frá umliðnum
þremur árum, þótt sumar væru
sóttar lengra aftur. Kom þar fram
sú feiknarlega breyting sem gerzt
hafði síðan um haustið 1959, er
hin föstu, statisku form voru leyst
úr læðingi og hið dýnamiska
hreyfiafl lagði undir sig myndflöt-
inn. „Verk Þorvalds Skúlasonar
hafa nú öðlazt þann mikilfeng-
leik, sem aðeins er að finna í síg-
ildum listaverkum. Þau eru áh-
rifamikil, þrungin spennu, og
andstæðum teflt saman á misk-
unnarlausan hátt. Krafturinn
ljómar frá þessari sýningu,“ skrif-
ar Valtýr Pétursson í Morgun-
blaðinu. Af umsögnum annarra
blaða er ekki annað að sjá en
mönnum sé orðið ljóst, að Þor-
valdur Skúlason fari fremstur og
mestur í samtíðarlist okkar og
sigli háan byr á alþjóðlegan mæl-
ikvarða. jafnvel lesendadálkarnir
hafa orðið hljótt um „al-
heimssamsæri" og spillingu
æskunnar af hans völdum. Og nú
bregður einnig svo við, að myndir
hans seljast: Þorvaldur segir við
blaðamann að sér sé orðið um og
ó hvað hann sé orðinn vinsæll, og
í orðunum felst keimur af gráu
skopi Steins þegar hann orti um
þau bláköldu sannindi, að allt,
sem innt er af hendi,
í öfugu hlutfalli borgast
við gildi þess!
Á þessu skeiði tók Þorvaldur
þátt í mörgum sýningum sem
kynntu hin nýju verk hans, í
Louisiana-safninu á Sjálandi
1962, í Colby College Art Muse-
um í Bandaríkjunum 1965, í
SVEA-galleriet í Stokkhólmi á
sama ári, og hér heima heiðruðu
menntaskólanemendur í MR
þennan frumkvöðul íslenzkrar
samtíðarlistar með því að efna til
veglegrar yfirlitssýningar á verk-
um hans í Casa Nova haustið
1967. Ótalin er þá þátttaka hans
hér heima í haustsýningum FÍM
og sjálfstæð sýning í Bogasal
Þjóðminjasafnsins í marz 1967,
þar sem hann sýndi 21 nýja mynd
og flestar allstórar. Þar kom í
fyrsta sinn fram, að hann var að
leggja hringskipunar- og svif-
formið fyrir róða og taka upp enn
nýjan hátt, storm- eða þytmynd-
irnar, sem ég kalla svo, og helga
næsta skeiðið á þessari mögnuðu
umbreytingaröld í ævi hans.
Sunnudagur 19. júní 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5