Þjóðviljinn - 05.08.1988, Page 23

Hugvekja um mynt
Hughrif í rútu
Hvenœr og hvar hafa hug-
myndirnar að þeim myndum sem
þú ert að sýna hér orðið til?
- Ég þurfti að fara til Akur-
eyrar, í febrúar minnir mig, og í
stað þess að fljúga þá ákvað ég að
taka rútu fyrst færð var góð og
kannski ekki síður vegna þess að
það var orðið langt síðan ég hafði
séð hreina íslandsnáttúru í klaka-
böndum.
- Kyrrðin var mikil og frostið
tuttugu gráður. Mér fannst það
vera svo mikil viðbrigði fyrir mig
að koma frá henni gráu París í
tæra náttúruna. Áhrifin voru
mjög sterk, næstum yfirþyrmandi
og því erfitt að finna lýsingarorð
nógu sterk til að lýsa þeim.
- Rútan stoppaði oft á leiðinni
og ég fór alltaf út til að komast í
nálægð við iandið og náttúruna.
Þegar rútan hélt áfram og ég sat í
mínu sæti hrönnuðust upp minn-
ingar frá gömlum og nýjum tím-
um. Þetta sést í þeim myndum
sem ég kalla eiginlega Akur-
eyrarmyndirnar, svona fyrir
sjálfa mig, því þar eru kaldir og
djúpir bláir litir, klakaböndin og
tært loftið, en innanum eitthvert
órökrænt minningaflökt og rugl-
uð form. Kannski allt í einu
burstabær, brýr, bátar eða
eitthvað slíkt.
- Inn á milli eru svo allt í einu
hestar, en það hafði mikil áhrif á
mig að sjá harðneskjuna sem ís-
lenski hesturinn verður að þola.
Þú sýnir það ekki hlutbundið
(fígúratíft)?
- Nei, þá væri það ekki eins
áhrifaríkt. Ef það væri hlutbund-
ið þá væri það bara klippt og
skorið. Ég reyni að ná fram hug-
hrifum, tilfinningum kannski líkt
og í ljóði, gef hugmyndaflugi og
túlkun lausan tauminn.
Táknmál og letur er nú eitt
aukaáhugamál mitt. Ég er hrifin
af egypska letrinu. Þar er ekkert
nema myndmál og hvert tákn er
sjálfstæð mynd sem getur sagt
mismunandi sögu, allt eftir sam-
henginu. Þannig finnst mér oft að
málverk eigi að vera.
Óvænt áhrif
Hvað um litameðferð? Það
virðist einsog þú sért ekki á sömu
litabylgjulengd og kannski heima-
vönustu málararnir okkar. Hvað
veldur?
- Já, heldurðu það? Það má
vel vera. Það er kannski það að
ég fer svo sjaldan útí náttúruna
að áhrifin verða svo mikil og
kannski miklu óvæntari en hjá
þeim sem hafa tæra náttúruna
næstum inná gafli hjá sér. Það eru
ekki endilega ný áhrif sem ég tjái
í myndunum, ég er kannski að
grafa aftur i tímann um mánuði
eða ár, og því er það ekki endi-
lega bara íslensk náttúra, frönsk
vor, snjóþungir Alparnir, sem ég
sé fyrir mér í þessum myndum,
heldur einnig regnskógar Afríku
eða jafnvel eyðimerkur hennar.
Myndirnar á sýningunni eru
allar málaðar á þeim tíma þegar
þú varst annaðhvort kasólétt eða
nýorðin móðir. Finnst þér þess
gœta í myndunum?
- Þó myndirnar séu málaðar í
óléttunni og með barnið í fanginu
svo að segja þá held ég að áhrifa
þess gæti ekki endilega. Kannski
rifjast frekar upp fyrir mér minn-
ingar úr barnæskunni minni, eða
ekki, það er svo óljóst.
- Börnin mín alast upp við að
ég sé að vinna að einhverju af
ákafa og mér finnst þau skilja
það. Mér finnst þau átta sig á því
að það er ekki að ástæðulausu
sem ég fer á vinnustofuna mína,
þau finna að það er mér mikils
virði í hvað tíminn fer og þau
skilja það og virða mjög vel. Þau
læra að alast upp við sjálfsaga og
ég held það sé gott.
-Eg vil skipuleggja tímann
vel. Ég fer á ákveðnum tímum
uppí 11. hverfi, þar sem ég hef
vinnustofuna mína, og mála. Er
ekkert að hlífa mér við því að
vinna. Ég held að manni verði
ekkert úr verki ef maður bíður
þess endalaust að andinn komi
yfir mann. Maður þarf bara að
drífa sig áfram. Þetta er ævistarf-
ið og því verður maður að vinna
það vel.
Gott eða vont
Hvernig er að sýna hér? Öðru-
vísi en annarsstaðar?
- Já, það er öðruvísi að sýna
hér en annarsstaðar. Ég vil ekk-
ert vera að leggja einhvern dóm á
það hvar er gott að sýna og hvar
vont, það er afstætt, en mér finnst
íslendingar sýna mikinn áhuga.
Það er mjög uppörvandi að sýna
hér. Stundum dettur mér í hug
hvað það væri hræðilegt ef enginn
kæmi. Það er áhugavert að finna
hvað fólki finnst, hvort sem það
er neikvætt eða jákvætt, því það
örvar mann. Það er örvandi að
finna viðbrögð við því sem maður
er að gera. Eg get ekki ímyndað
mér neitt verra en hlutleysi. Þá
held ég að það væri betra að vera
rakkaður niður í svaðið en að
enginn veiti manni athygli.
- Margir reyna að túlka hverja
.mynd á sinn hátt og stundum
kryfja hana til mergjar. Hver
mynd er á endanum orðin að
heilum ævintýraheimi þegar
margir hafa sagt hver frá sinni
túlkun og þeim áhrifum sem
myndin hefur á þá.
- Á Akureyri upplifði ég að
einn ákveðinn maður sem kom á
opnunina sá myndirnar fyrir sér
sem járnbrautarslys, algjöra ring-
ulreið, en síðan kom hann á
hverjum degi og sá alltaf meira og
meira í myndunum. Á endanum
var honum farið að finnast sem
allt væri komið á ið. Það var eins-
og í upphafi hafi hann ekki skilið
myndmálið en síðan var einsog
hann skildi alltaf meira og meira.
Hann endaði síðan á að kaupa
eina myndina.
„Hvaö er þetta?“
- Mér finnst gaman þegar börn
koma. Þau verða kannski reið því
þetta er ekki nógu skýrt og af-
markað til að þau geti séð ein-
hverja rökfestu í myndinni og
spyrja: „Hvað er þetta?“ Þannig
eru Áfríkanarnir líka. Ef myndin
er ekki greinileg, ef það sem þau
sjá er ekki skýrt og greinilegt,
einsog á leiksviði, þá verða þau
reið. Eg lenti jafnvel í því útí Áfr-
íku að Afríkanarnir skrifuðu allt
að því heil bréf í gestabókina til
að tjá sig um myndirnar. Hér
hefði tæplega nokkur íslendingur
þorað að skrifa neitt sem næsti
maður gæti lesið. íslendingar tjá
sig frekar persónulega við mann
heldur en að leyfa öðrum að vita
af því sem þeir eru að hugsa.
Nína, ertu orðin evrópsk eða
alþjóðleg listakona frekar en að
geta talist íslensk, einsog þú full-
yrðir oftast að þú sért?
-Ég er íslendingur, en sem
listamaður veit ég satt að segja
ekki hvar ég er stödd núna. Hvort
ég sé frekar eitt en annað get ég
ekki beinlínis dæmt um sjálf. Ég
ætla að nefna þér dæmi. Það var
samsýning nokkurra brasilískra
málara fyrir nokkru síðan og ég
hugsaði mér gott til glóðarinnar
að nú fengi ég að sjá eitthvað
verulega sérstakt, eitthvað sem
maður sæi ekki í Evrópu núna.
En því miður varð ég fyrir tals-
verðum vo'nbrigðum. Sýningin
þeirra var ekki sláandi ólík því
sem maður sér á öðrum sýningum
í Evrópu. Það er orðið svo lítið
um að málverkið sé eitthvað
bundið við lönd, það er oft al-
þjóðlegur blær af listsköpun í
hverju landi. Þannig að ég held
að svarið við spurningunni hvort
ég sé orðin eitthvað annað en ís-
lensk sé ekki til.
TT
Fyrir tæpu ári gerðist það í
Frakklandi, sem var í sjálfu sér
naumast í frásögur færandi, að
sett var í umferð ný tíu franka
mynt. Átti hún að koma mjög
fljótt í stað þeirrar sem var í notk-
un og þótti þung og óhentug, og
því var slegið mikið magn af
henni þegar í stað. En um leið og
hún fór að ganga manna á meðal
heyrðust miklar óánægjuraddir,
sem bergmáluðust í fjölmiðlum:
það vantaði svo sem ekki að hún
var létt og íþyngdi ekki um of
vösum manna, en gallinn var
bara sá, að hún var alveg nauða-
lík þeirri fimmtíu sentíma mynt,
sem hafði þá lengi verið í umferð:
stærðin var nánast sú sama og lit-
urinn alveg eins og var munurinn
sá einn, að tíu franka peningur-
inn var eilítið þykkari og þyngri
og svo var áletrunin að sjálfsögðu
önnur. Reynslan leiddi í ljós að
fáir voru þeir sem rugluðu mynt-
unum ekki saman: unglingar sáu
að vísu muninn en voru of hugs-
unarlausir til að muna eftir hon-
um þegar að því kom að borga
brúsann, miðaldra menn þurftu
að skoða myntirnar til að þekkja
þær í sundur og villtust á þeim í
amstri hversdagslífsins og gamalt
fólk skildi hvorki upp né niður í
neinu og hætti að þora í verslanir.
Þessi ruglingur var harla baga-
legur, því að á myntunum var tví-
tugfaldur verðmunur, og var þess
alls staðar krafist, að nýja myntin
yrði þegar í stað tekin úr umferð.
Sumir vildu helst ekki taka við
henni. Þeir tæknikratar sem báru
ábyrgðina á hönnun peningsins
svöruðu fullum hálsi, og sögðu
þeir að menn væru sífellt óá-
nægðir með allar nýjungar en
myndu fljótt venjast nýju mynt-
inni eins og öllum öðrum pening-
um sem settir hefðu verið í um-
ferð þrátt fyrir stundleg mótmæli.
En þrátt fyrir digurbarkaleg orð
tæknikratanna var ruglingurinn
það slæmur og augljós, að eftir
örstutta stund urðu stjórnmála-
menn að hafa vit fyrir þeim og
draga tíu franka myntina til baka.
Tæknikratarnir urðu mjög
beiskir við og eru það víst ennþá,
og fannst þeim mjög lítið tillit
tekið til sín. En um það leyti, sem
tíu franka myntin nýja var að
hverfa endanlega úr umferð,
skaut óþekktur maður öllum
tæknikrötunum ref fyrir rass með
því að benda á það í bréfi til dag-
blaðs hvernig hefði mátt leysa
þetta vandamál á snjallan hátt,
en það var lausn sem engum hag-
fræðingi né fjármálasérfræðingi
hafði dottið í hug þrátt fyrir allan
sinn lærdóm, - og þótt hún væri
reyndar mjög í anda slíkra fræð-
inga. Hún var sem sé í því fólgin,
að setja í umferð mynt sem væri
fimmtíu sentímur öðru megin og
tíu frankar hinu megin, og væri
vandinn þá ekki annar en sá að
gæta þess að snúa réttu hliðinni
upp, þegar borgað er.
Snjallar lausnir af þessu tagi,
sem þjálfuðustu sérfræðingar
detta ekki niður á, þótt þær virð-
ist vera klipptar út úr þeirra
fræðibókum, vekja til umhugs-
unar um það hve margar leiðir
væru færar til umbóta og hagræð-
ingar á hagkerfinu ef menn að-
eins vildu nota ímyndunaraflið í
fræðunum. Oft þegar ég hef þurft
að borga í verslunum eða á
veitingahúsum og ekki átt nema
stóran seðil og skiptimynt verið
af skornum skammti, hefur mér
t.d. dottið í hug, hve hentugt það
gæti verið að hafa ekki aðeins þá
peninga sem við höfum nú, held-
ur og líka „neikvæða peninga“,
og hve mjög það gæti flýtt fyrir
öllum viðskiptum. Nú er kannske
ekki nema von þó menn spyrji:
„Neikvæðir peningar, hvað er nú
það?“, og haldi jafnvel að þetta
sé nýyrði búfræðinga fyrir
mannýg naut eða eitthvað af því
tagi. En þetta nýja hugtak er
auðskýrt með einu litlu dæmi. Ef
maður þarf t.d. að borga vöru
sem kostar 90 kr. og hefur aðeins
í veskinu hundrað krónu seðil, en
afgreiðslustúlka getur ekki gefið
til baka, gæti hann þannig ein-
faldlega, ef slíkir peningar væru
til, lagt á borðið seðilinn og svo
við hliðina á honum mynt sem
væri að verðgildi mínus tíu krón-
ur. Er þá komin laukrétt upphæð
á örstuttum tíma með lítilli fyrir-
höfn.
Menn þurfa ekki að velta þessu
fyrir sér lengi til að sjá hve mikil
hagræðing væri í því fólgin að
hafa slíka neikvæða peninga. í
daglega lífinu ber það ósjaldan
við að menn þurfa beinlínis að
hafa rétta upphæð til að geta
borgað og fengið það sem þeir
vilja og oft sparar það bæði tíma
og fyrirhöfn. Ef til væru nei-
kvæðir peningar með nokkuð
fjölbreyttu verðgildi, yrði lífið
því miklu liprara og þægilegra og
menn myndu eignast tómstundir,
sem þá hefði ekki áður órað fyrir.
En þetta er þó ekki allt og
sumt. Sýna má einnig fram á það
með góðum og gildum hagfræði-
legum rökum, að með því að taka
í notkun neikvæða peninga væri
einnig hægt að leysa ýmis vanda-
mál sem íslenskt hagkerfi hefur
átt við að stríða, og er hér á ferð-
inni svo merkilegt mál, að nokk-
ur dægradvöl er til þess gerandi
að hugleiða það.
Fyrir nokkrum árum hélt ég
því fram að stöðva mætti hrun
krónunnar með því að gera smá-
vægilega breytingu á peninga-
seðlunum og fara að prenta þá á
sandpappír. Þar sem íslendingar
eru alltaf að byggja er sandpappír
nytsamlegur og nokkuð dýrmæt-
ur hlutur, sem fellur ekki í verði
og menn bera vissa virðingu fyrir:
með því að nota hann til prentun-
ar peningaseðla væri fyrir það girt
að krónan yrði nokkurn tíma að
„verðlausum pappír": hversu
mikil sem verðbólgan væri yrði
verðmæti seðlanna aldrei minna
en verðmæti sandpappírsins, og
það fannst mér vera nokkuð góð-
ur þröskuldur, eins og málum
hefur verið háttað á íslandi. En
hagfræðingar bentu mér fljótt á,
að þessi lausn myndi ekki duga:
„sandpappírslausnin" væri nefni-
lega ekki annað en dálítið lævís-
leg verðstöðvun, - því þegar
krónan hefur hrapað það mikið
að verðgildi seðilsins er jafn-
mikið og kaupverð sandpappírs-
ins sem hann er prentaður á
myndi gengisfallið stöðvast, eins
og komið hefði verið á kaup- og
verðbindingu - og þar sem verð-
bólgan er svar við ákveðinni
þenslu í þjóðfélaginu myndi þessi
ráðstöfun því fyrr eða síðar leiða
til einhverrar sprengingar sem
erfitt væri að sjá fyrir.
Eftir þessa skörpu ábendingu
hagfræðinganna leit sem sé út
fyrir að íslenskt efnahagslíf væri
statt í harðvítugri úlfakreppu, að-
eins væri völ á tveim kostum,
báðum jafnvondum, og um síðir
kæmi í sama stað niður hvor
þeirra væri valinn: annað hvort
væri reynt að stöðva hrun krón-
unnar með því að prenta seðlana
á einhvern nytsaman pappír og
endaði það í sprengingu, eða
verðgildi hennar héldi áfram að
rýrna uns hún yrði svo mjög að
galtómu engu að ekki yrði einu
sinni glottið eftir eins og varð þó
eftir af glottandi kettinum sem
hvarf. En þá myndi hrunið einnig
stöðvast af sjálfu sér og hlyti það
líka að enda með sprengingu. En
þetta vandamál gætu nú nei-
kvæðir peningar auðveldlega
leyst: ef þeir væru í umferð, gæti
krónan haldið áfram að rýrna í
sífellu, orðið smám saman að
engu, og síðan að minna en engu,
án þess að nokkur þyrfti að hafa
áhyggjur af því, - það væri sem sé
bara „svissað yfir“ í neikvæðar
krónur...
Með þessu móti væri sveigjan-
leiki íslenska efnahagslífsins
tryggður til langframa, og engin
þörf að grípa til grófra og óvin-
sælla aðgerða eins og þeirra að
halastífa gjaldmiðilinn með því
að sarga af honum tvö núll eða
fleiri. En vitanlega myndi líf
manna breytast dálítið, þegar
krónan væri komin niður fyrir
núllpunktinn: menn myndu
auðvitað vilja fá sem minnst af
neikvæðu krónunum, leggja nið-
ur vinnu til að krefjast kauplækk-
ana og þar fram eftir götunum.
Jákvæðar krónur yrðu hins vegar
notaðar til frádráttar eins og hin-
ar neikvæðu áður, - þær myndu
sem sé verða eins konar nei-
kvæðar krónur í hinu nýja kerfi.
Gæti maður síðan hugsað sér að
þróunin héldi áfram þangað til
enn yrði „svissað yfir“, þannig að
neikvæðu krónurnar sem einu
sinni voru jákvæðar yrðu aftur já-
kvæðar, og þannig koll af kolli.
Er þá komin hringrás af því tagi
sem heimspekingurinn Plató
varð fyrstur til að lýsa í riti sínu
um „Stjórnmálamanninn“. Samt
er engin ástæða til að óttast að
menn muni sundla: á þessu sviði
er Mörlandinn nefnilega vanur
hvaða ólgusjó sem er, og má því
teljast fullvíst að menn muni laga
sig að hinu nýja ástandi og kann-
ske koma þeir þá auga á enn aðr-
ar leiðir til að tryggja betur áfr-
amhaldandi þróun.
Hagfræðin er fögur kúnst og
hefur upp á marga kosti að bjóða,
eins og íslenska hagkerfið sýnir
oss reyndar og sannar dag hvern.
En menn mega ekki vera of
íhaldssamir og hika við að færa
sér þá í nyt. Er t.d. nokkur
ástæða til þess, eins og ástatt er í
efnahagslífi landsins, að gefa ein-
ungis út seðla með einföldustu
tölum, 100 kr., 500 kr., 1000 kr.
og þar fram eftir götunum? Til
þess að auka sveigjanleikann
mætti taka í notkun fjölbreyttari
verðgildi, og setja t.d. í umferð
seðla þar sem verðgildið væri gef-
ið til kynna með óræðum tölum,
t.d. „pí-þúsund króna“ seðil.
Myndi fjármálaráðherra þá ekki
hafa miklu meira svigrúm til að
útskýra stefnu sína og efnahags-
aðgerðir?
e.m.j.
NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 23