Þjóðviljinn - 29.11.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Pólitík og peningar
Eða hvemig ekki á að
blanda
í grein fyrir viku nefndi ég
nokkur málefnaatriði sem gætu
orðið því til verulegra trafala að
með A-flokkunum tveimur tæk-
ist náin samvinna á næstu árum.
Ég sleppti af ásettu ráði að minn-
ast á utanríkismál, enda eru þau
ásamt efnahagslegri þjóðrembu í
mínum huga stærstu ásteytingar-
steinar í vegi samstarfs.
En í stað þess að dvelja við það
sem kann að vefjast fyrir ís-
lenzkum jafnaðarmönnum nefni
ég annað mál sem varla ætti að
standa í neinum. Það er hlutverk
fjármagns í stjórnmálum og áhrif
þess á starfsemi stjórnmála-
flokka. Ég hygg að reynsla síð-
ustu missera knýi á um skýrar
reglur um þau mál og jafnaðar-
menn ættu að geta staðið samein-
aðir að slíkum tillögum.
Hér er um að tefla að almenn-
ingur geti treyst því að fjármála-
tengsl hafi ekki áhrif á störf og
stefnu flokkanna og að
stjórnmálamenn láti sérhags-
muni víkja fyrir almannahags-
munum sem þeim er treyst fyrir.
Traust almennings á stjórnkerfi
og stjórnmálamönnum stendur í
beinu samhengi við hversu hrein-
skiptin og heiðarleg samskipti
þeirra eru, hversu opið
stjórnkerfið er og aðgangur
greiður að mikilvægum upplýs-
ingum.
I aðalatriðum er um aö ræða
fjögur aðgreind málefni:
Fjármál
stjornmalaflokka
Stjórnmálaflokkar eru ekki
bókhaldsskyldir samkvæmt
lögum og reyndar eru hvergi til í
lögum ákvæði um fjárreiður
þeirra. Einu ákvæði laga um
stjórnmálaflokka eru í lögum nr.
62/1978, þar sem lagt er bann við
stuðningi erlendra aðila við ís-
lenzka stjórnmálaflokka.
Reyndar hefur láðst að skilgreina
hvað átt er við með „stjórnmála-
flokkur", en ég elti ekki frekar
ólar við það. Hvað sem því líður
er ljóst að lítið eða ekkert er gert
til þess að fylgja þessum lögum
eftir.
Eðlilegt hlýtur að teljast að
stjórnmálaflokkar séu stöðu
sinnar vegna látnir falla undir
bókhaldslög. Þá er rétt að setja
um þá sérákvæði þess efnis að
bókhaldið skuli vera opinbert og
öllum aðgengilegt. Hugsanlega
mætti ganga lengra og kveða á
um að styrkir og gjafir til flokka
umfram ákveðna upphæð skuli
vera nafngreindir í bókahaldi. í
framhaldi af því má hugsa sér að
setja því hámark sem einstak-
lingar eða fyrirtæki geta lagt
stjórnmálaflokkum til.
Einnig er rétt að setja reglur
um stuðning fyrirtækja við
stjórnmálaflokka. Ekkert er
óeðlilegt við að einstaklingar vilji
styrkja stjórnmálasamtök og
reyndar má telja það rétt manna,
eins konar pólitískt tjáningar-
frelsi. Hins vegar er í fyllsta máta
óeðlilegt að hlutafélög og al-
menningsfyrirtæki styrki stjórn-
málaflokka að eigendunum ó-
spurðum, eins og nú viðgengst í
ríkum mæli. Þess vegna mætti að
ósekju setja ákvæði í lög um að
hluthafafundur eða aðalfundur
hlutafélags yrði að samþykkja
saman
Úr prófkjörsbaráttu fyrir borgarstjórnarkosningarnar 1986. Lada-drottningin Bessí Jóhannsdóttir reynir að
koma sér á framfæri innan Sjálfstæðisflokksins.
einstakar fjárveitingar fram-
kvæmdastjóra og forstjóra til
stjórnmálaflokka. Lýðræðiðerjú
fyrir fólk en ekki fyrirtæki.
Fjármál
stjórnmálamanna
Hvergi í íslenzkum lögum eða
stjórnskipan er kveðið á um upp-
lýsingaskyldu stjórnmálamanna
varðandi fjármál sín og umsvif.
Slíkar reglur eru algengar annars
staðar, t.d. í Bretlandi og Banda-
ríkjunum, enda er litið á þetta
sem einn af hornsteinum opins og
lýðræðislegs stjórnkerfis.
Röksemd gegn slíkum reglum
er t.d. að með þessu sé verið að
hnýsast í einkamál manna með
óviðurkvæmilegum hætti. Því er
til að svara, að þeir sem kjörnir
eru til opinberra embætta takast
á hendur miklar skyldur gagnvart
umbjóðendum sínum og ekki má
vakna minnsti grunur um að al-
mannahagsmunir víki fyrir per-
sónulegum eða fjárhagslegum
hagsmunum stjórnmálamanns-
ins. Tilgangurinn er enda sá að
kjósendur geti vitað um
hagsmunatengsl fulltrúa sinna og
fylgzt enn betur með því að
stjórnkerfið vinni í þágu al-
mannahagsmuna en ekki sér-
hagsmuna. Með því að spilin séu
lögð á borðið styrkist því trúnað-
artraust á milli kjósenda og
stjórnmálamanna. Það er svo aft-
ur túlkunaratriði hversu ná-
kvæmar og ýtarlegar upplýsing-
arnar ættu að vera, því háttvirtir
kjósendur verða einnig að virða
rétt stjórnmálamanna til einka-
lífs.
Opinber
stuðningur við
stjórnmálaflokka
Opinber stuðningur við
stjórnmálaflokka hefur einkum
verið með tvennu móti síðustu ár.
Annars vegar hefur þingflokkum
verið veitt fé til sérfræðiaðstoðar,
sem í sjálfu sér má telja eðlilegt
og líklegt til að skapa alþingis-
mönnunt þá vinnuaðstöðu sem
nauðsynleg er. Hins vegar hafa
stjórnmálaflokkarnir verið
styrktir til útgáfu blaða, en vand-
séð er hvernig unnt er að réttlæta
að flokksblöð fái ríkisstyrki frem-
ur en önnur áróðursblöð eða út-
gefið efni. Auk þess er erfitt að
sjá samhengið á milli þingstyrks
flokka og réttar þeirra til slíkrar
aðstoðar.
Lykilatriði í untræðu um opin-
beran stuðning við stjórnmála-
flokka er hvort slíkt sé yfirleitt
hlutverk ríkisvaldsins. Sú rök-
sentd heyrist að eðlilegt sé að
flokksmenn og stuðningsmenn
sjái algerlega um að fjármagna
baráttu sína, en aðrir séu ekki
sem skattborgarar neyddir til að
styðja stjórnmálaflokka sem þeir
eru andsnúnir.
Hér skal tekið undir þessa
skoðun að því leyti að auðvitað
fer bezt á því að félagsmenn sjálf-
ir standi straum af kostnaði við
baráttu fyrir hugsjónum sínum.
Á hitt ber þó að líta að framlög
almennra félagsmanna standa
seint undir því starfi sem
stjórnmálaflokkar þurfa að sinna
nú á dögum. Flokkunum er lögð
sú siðferðilega skylda á herðar að
vinna gaumgæfilega að úrvinnslu
stefnumála sinna áður en þau eru
lögð fyrir dóm kjósenda. Þetta
kostar tíma, vinnu og peninga. Ef
almenningur gerir þær kröfur að
stefnumörkun sé skýr og vel unn-
ið að málum, þá verður hann að
vera reiðubúinn að leggja sitt af
mörkum til að svo megi verða.
Að öðrum kosti neyðast
stjórnmálaflokkar til að leita til
efnamanna og stórfyrirtækja, svo
sem nú tíðkast, en því fylgir sú
hætta að stefnumótun markist þá
af því sent hagsmunir fjármagns-
eigenda segja til um.
Ekki er auðvelt að samrýma
þessartvær skoðanir, þ.e. aðekki
megi neyða skattborgarana til að
styðja stjórnmálasamtök sem
þeim eru ekki að skapi, en hins
vegar sé einhver opinber stuðn-
ingur nauðsynlegur, lýðræðinu til
trausts. Grundvallarreglan á að
vera sú að frjáls framlög standi
undir starfi stjórnmálaflokka.
Hins vegar má hugsa sér að af
almannafé komi e.k. mótvirðis-
framlag, þ.e. að fyrir hverja
krónu sent almennur flokksmað-
ur leggur til baráttunnar leggi rík-
ið fram aðra krónu. Þannig mætti
hugsanlega tryggja að stjórn-
málaflokkar þyrftu ekki að leita
til stórefnamanna, en einnig að
framlög séu í réttu hlutfalli við
fjölda stuðningsmanna flokks og
fórnfýsi þeirra í þágu málstaðar-
ins.
Fjárútlát
stjórnmálaflokka
Síðasta atriðið sem hér verður
nefnt lýtur að því hvernig koma
má í veg fyrir að peningar hafi
úrslitaáhrif varðandi fylgi ein-
stakra stjórnmálaflokka. Þettaer
hætta sem nágrannaþjóðir okkar
hafa gert sér glögga grein fyrir og
við íslendingar þurfum að huga
að, sérstaklega í ljósi þess hlut-
verks sem sjónvarpsauglýsingar
gegndu í kosningabaráttunni á
síðasta ári.
Meginhugsunin á bak við þetta
er að það séu rökræður, rök-
semdir og sannfæringarkraftur
sem eigi að ráða úrslitum um fylgi
við tilteknar skoðanir og stefnur.
Peningar eigi þar ekki að koma
nærri. Á Filippseyjum var lengi
tíðkað að stjórnmálamenn
keyptu sér atkvæði, en á Vestur-
löndum hafa þeir öllu heldur
keypt sér aðgang að kjósendum í
gegn um auglýsingar og annan
áróður. Hvort tveggja er til þess
fallið að afskræma lýðræðið eins
og við viljurn kannast við það.
í Bandaríkjunum er langt síð-
an menn gerðu sér grein fyrir
þessari hættu og settu hámark á
þær fjárúpphæðir sem leyfilegt er
að eyða í kosningabaráttu. Þetta
hefur ekki tekizt sent skyldi,
einkum vegna þess að upphæð-
irnar eru enn of háar og lögin göt-
ótt. Peningar skipta því enn höf-
uðmáli í samkeppni frambjóð-
enda um hylli kjósenda.
Hér á landi er fyllilega tíma-
Fjármagn ístjórnmálum
erstórmál sem lítið hefur
verið tekið á hérlendis, -
um það eru til dœmis
engar skýrar opinberar
leikreglur. Hinsvegar
stendur „traust
almennings á stjórnkerfi
og stjórnmálamönnum“ í
beinu samhengi við
„hversu hreinskiptin og
heiðarleg samskipti þeirra
eru. “ Eitt afverkefnum
jafnaðarmanna hérlendis
œtti að vera að koma
þessum málum í
œskileganfarveg: „Það er
spurning um lýðrœði
hvort hœgt er að kaupa sér
pólitísk áhriffyrir
peninga“
bært að setja reglur sem koma í
veg fyrir að fjársterkir aðilar geti
tryggt sér aðgang að kjósendum
umfram þá sem lítil fjárráð hafa.
Ég er ekki búinn að gera upp við
mig hvernig þetta verður bezt
gert, en þó sýnist mér t.d. að
bann við sjónvarpsauglýsingum
stjórnmálaflokka gæti þjónað
þessum tilgangi. Þeirn, sem
kveina urn tjáningarfrelsi þegar
þetta ber á góma, skal bent á
ákvæði um tóbaks- og áfengis-
auglýsingar og auk þess þá stað-
reynd að í lýðræðisskipulagi eru
borgaraleg réttindi á borð við
tjáningarfrelsi ekki hugsuð til
þess að hvetja til afskræmingar á
skoðanamyndun í landinu, held-
ur þvert á móti.
Áð auki þykir mér konta til
greina að setja þeirn upphæðum
hámark sem stjórnmálaflokkar
eyða í kosningabaráttu. Þar
mætti takmarka keyptar auglýs-
ingar í blöðum, en hafa þeim ntun
meira svigrúm í þeim atriðum
sem lúta að fundahöldum
stjórnmálamanna með kjósend-
unt sínum. Lýðræðinu er betur
borgið ef pólitísk umræða gengur
í báðar áttir frekar en eina, þ.e.
frá stjórnmálamönnum til kjós-
enda og öfugt.
Verkefni
jafnaðarmanna
Ég lít á umbætur í þessunt anda
sem eitt af verkefnum íslenzkra
jafnaðarmanna í náinni framtíð
og sé fátt því til fyrirstöðu að sam-
staða geti tekizt með þeim varð-
andi þessi atriði. Það væri öllum
til bóta að jafnaðarmenn hættu
að óskapast út af því að einstak-
lingar græði peninga í frjálsum
viðskiptum jafningja, en sneru
sér frekar að því að koma í veg
fyrir að fyrir þessa peninga séu
keypt pólitísk völd.
Það er spurning um menningu
hvort einstaklingar vilja frekar
aka um á Benz en Lödu, en það er
spurning um lýðræði hvort hægt
er auk þess að kaupa sér pólitísk
áhrif fyrir peninga.
Þriðjudagur 29. nóvember 1988ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7