Þjóðviljinn - 08.12.1988, Blaðsíða 6

þJ Ó ÐVILJIN N Malgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
i
Hvar liggja rætur
sjúkdómsins?
Morgunblaöið sendi í gær föðurlega áminningu til þjóð-
arinnar í mynd leiðara sem blaðið nefnir „Er þetta sjúkt
þjóðfélag?“. Þar talar blaðið um mikla spennu í samfé-
laginu, sem lætur illum látum ekki síst í skammdeginu, og
tekur undir við þá sem halda því fram „að íslendingar séu
haldnir einskonar neysluæði“. Undir lokin er boð-
skapnum snúið á þann veg, að nú sé tími til að staldra við,
draga úr eyðslu, auka sparnað, greiða niður skuldir þær
sem safnast hafa upp í útlöndum til að þær kynslóðir sem
á eftir koma sitji ekki uppi með þær. Blaðið tekur ein-
dregið undir við fornar dyggðir og segir: „Fólk hefur lengi
verið hvatt til að kaupa fyrst en borga síðan. Nú er kominn
tími til að spara fyrst en kaupa svo“.
Ýmislegt í orðalagi þeirrar tilvitnunar sem hér var upp
tekin beinir athyglinni að þessari spurningu hér: ef við
búum í þjóðfélagi sem er sjúkt af neysluæði, hver ber þá
ábyrgð á því? Morgunblaðið forðast að fara langt út í þá
sálma þótt eitthvað tali blaðið um að stjórnmálamenn og
starfsmenn fjölmiðla eigi sinn þátt í að halda uppi mikilli
spennu. Að öðru leyti virðist um einskonar allsherjarsam-
sekt þjóðarinnar að ræða.
En hver hefur „hvatt fólk til að kaupa fyrst og borga
síðan“? Eru ekki einhver þau öfl finnanleg í landinu sem
hafa raunveruleg áhrif á daglega hegðun fólks í peninga-
málum og neyslumynstri?
Vitanlega eru þau finnanleg. Við vitum vel að sú þensla
sem verið er að kvarta yfir, hún byggir m. a. á miklum
áhrifum innrætingariðnaðarins eins og hann kemur fram í
ýmislegri sölumennsku. Þeirrar innrætingar sem brýnir
sýknt og heilagt fyrir mönnum að þeir skuli njóta lífsins
strax í dag en borga á næsta ári. Kannski. Þeirrar
innrætingar sem læðir því með öllu hugsanlegu móti að
mönnum að þeir megi ekki dragast aftur úr grannanum
hvort sem væri í húsbúnaði, tryllitækjum eða
skemmtanahaldi - annars verði öllum Ijóst að þeir hafi
tapað í heilagri samkeppni um pláss undir sólunni. Þeirrar
innrætingar sem talar með vorkunnsemi og nokkurri fyrir-
litningu um þjóðir og ríki sem ekki hafa náð neyslustigi
íslendinga. Þeirrar innrætingar sem blæs mjög upp ein-
staklingshyggjuna og reynir hvað hún getur til að gera
félagshyggju, ábyrgðartilfinningu gagnvart heildinni að
gamaldags, úreltri forsjárhyggju, gott ef ekki leið til
ánauðar.
í stuttu máli sagt: Feiknamikið af því gangvirki sem
hefur knúið áfram það íslenska samfélag sem Morgun-
blaðið nú kallar sjúkt, er einmitt tengt sóunarfreistingum
kapítalismans. Ábyrgðarleysi hans gagnvart öðru en því
sem sýnist skila hagnaði í peningum á líðandi stund.
Og auk þess mætti minna á það, að hegðun fólks í
samfélagi ræðst að mjög verulegu leyti af því sem „höfð-
ingjarnir hafast að“. Vitanlega er erfitt og kannski ósann-
gjarnt að alhæfa grimmt um frammistöðu þeirra sem bera
ábyrgð á ýmislegum rekstri í þessu landi. En menn þurfa
ekki lengi að skoða íbúðarhallir, glæsiskrifstofur, risnu og
furðulegt samkrull einkaneyslu og rekstrar í þessum þjóð-
félagshjópi til að skynja í hvaða átt það fordæmi togar alla
þá mörgu, sem neðar standa í samfélagsstiganum og
ætla sér náttúrlega upp hann eins og lögmál samkeppn-
innar heimta.
Það er ekki nema satt og rétt að það er heimskulegt að
safna neysluskuldum. Og það er siðlaust að slá víxla sem
börn okkar sitja uppi með. En það væri ekki úr vegi að
Morgunblaðið mannaði sig upp í borgaralega sjálfs-
gagnrýni um leið og það bryddar upp á þessum málum.
Því svo sannarlega rætist hið fornkveðna í þessu dæmi
hér: án er ills gengis nema heiman hafi.
' 'lér hefur komiö f il
JnrÆ’rl gar hvort ekki
.^•riráðaðhafat.d.
lokað fyrir hádegi á
mánudögum og
þriðjudögum. Jafn-
vel mánudaginn
allan.“
egaanp
Áhugamálin utanveltu
í síðasta VR-blaði, ágætu fél-
agsriti verslunarmanna í
höfuðborginni-, er meðal annars
viðtal við ungan verslunarmann
sem seiur karlmannaföt, heitir
Logi Arnljótsson og er frá Ólafs-
vík.
í tilefni verslunarvertíðar
skulum við grípa þar niður að
Logi hefur talið upp nokkur
áhugamál sín - þar á meðal fót-
bolta og golf - og fer að láta þau
passa við launavinnuna:
„Nú er vinnutíminn orðinn svo
langur að erfitt reynist að finna
stundir fyrir áhugamálin. Þegar
unnið er alla laugardaga til kl. 4,
þá er ekki mikill frítími aflögu.
Við erum að reyna að koma á
skiptingum þar sem ég starfa, hjá
Herragarðinum, þannig að allir
eigi frí annan hvern laugardag.
En það er snúið að koma á slíkri
skiptingu í litlum fyrirtækjum, ef
ekki á að koma niður á þjónust-
unni. Þetta er sérhæft starf og
ekki fyrir skólakrakka að hlaupa
í. Svo er laugardagurinn ef til vill
besti viðskiptadagurinn. Það er
því úr vöndu að ráða.
Lokað á mánudögum?
„Mér hefur komið til hugar,“
heldur Logi áfram, „hvort ekki
væri ráð að hafa til dæmis lokað
fyrir hádegi á mánudögum og
þriðjudögum. Jafnvel mánudag-
inn allan. Aftur á móti þætti mér
koma til greina að hafa opið til
klukkan tíu á kvöldin, til dæmis á
fimmtudögum.
Eitthvað þarf að gera varðandi
vinnutímann" segir Logi: „Len-
ging vinnutímans er tvímælalaust
KLIPPT
það neikvæðasta við hið annars
ágæta verslunarstarf."
Logi grípur þarna á málum sem
snerta verslunarmenn og kaup-
menn sérstaklega en koma við
miklu fleirum og reyndar lang-
flestum þeim sem lifa og starfa í
þéttbýli. Finnst okkur viðskipta-
fólki verslunar- og kaupmanna
nema eðlilegt að þeir hafi lokað
einhvern tíma í vikunni í staðinn
fyrir kærkomna laugardagsopn-
un? Er enginn vegur að kaup-
menn og verslunarmenn geti
komið sér saman um slíkt? Eða
eru það kannski hin frægu lögmál
frjálsrar samkeppni sem hér eru
að verki og þurfa strangar og stíf-
ar reglur og höft til að verslunar-
menn drepist ekki endanlega úr
þreytu og kaupmenn úr streitu?
Vinnutíminn undir
smásjána?
Fyrir utan vinnutímann langa.
Kynnu að vera færi á því nú að
taka honum tak, þráttfyrir slæma
vígstöðu í kjarabaráttunni að
öðru leyti? Er hugsanlegt að
launamenn geti nú séð sér leik á
borði og sótt kjarabætur eftir ára-
mót með kröfum um að meira og
minna fast yfirvinnukaup leggist
ofaná dagvinnuna? Það er einn
kostur við annars bölvaða stöðu á
vinnumarkaði þessa. mánuði, -
hún er alveg ný og hefur ekki
komið upp áður. Svör frá sam-
tökum launamanna þurfa þess-
vegna að vera ný líka, ef menn
vilja skora mörk úr þröngum fær-
um.
OGSKORIÐ
Jólin á sinn stai
Jólin eru farin að teygja sig að
manni blásaklausum fram allan
desember, - það er varla liðin
vika af mánuðinum og strax
Ieggur dísætan væmnisfnykinn úr
búðargluggum og sjónvarps-
auglýsingunum.
Jólin eru góð til síns brúks, en
þau verða að fá að hafa sinn stað í
tímanum, og þau verða líka að
geta haldið réttum blæ. Sá blær er
hér á íslandi mjög íslenskur, og í
því lýsingarorði felst það meðal
annars að góðar tilfinningar eru
bæði agaðar og magnaðar með
því að halda til hlés allri tilfinn-
ingasemi.
Uppá stól...
Það má ekki síst hafa veður af
nánd íslenskra jóla með því að
fylgjast með byggðakomum
sveinanna sem við þau eru
kennd, einum og átta í kveðskap,
er. þrettán í flestum öðrum veru-
leika. Þetta eru ágætir náungar,
hrekjóttir og undirfurðulegir, og
hlæja hástöfum að þeim meyra
grátfrænda sínum Nikulási,
sennilega í einskonar þakkar-
skyni fyrir að hafa hnuplað frá
honum klæðum rauðum og hvítu
síðskeggi.
Það er góður nýsiður foreldra
að miða skógjafahefð við komur
þessara gutta og harðneita öllu
jólastússi yfir höfuð áður en
Stekkjarstaur höktir fyrstur af
sínu hyski í bæinn, sem mun vera
á mánudaginn næsta.
...stendur mín kanna
Sjónvarpið er hinsvegar löngu
búið að þjófstarta jólunum, eins-
og vel sæmdi þeim mikla fjölmiðli
allra landsmanna, og byrjaði
fyrsta desember samkvæmt þeirri
nýju kenningu að íslendingar
hafi fengið fullveldi sitt 1918 á
einhverskonar stórdanskri litlu-
jólatombólu í desemberbyrjun.
f þessa minning gaf sjónvarp
allra landsmanna núna út svok-
allað jólaalmanak handa börnum
allra landsmanna, og heyrir til að
um leið og gluggar eru opnaðir á
almanakinu er sýnt barnaefni í
imbanum og fjallar um jólaundir-
búninginn í Kærabæ.
Klippari hefur nokkrum sinn-
um orðið fyrir þeim hremming-
um að það hefur óvart verið
kveikt á sjónvarpinu og stillt á
Sjónvarpið þegar þessi daglegu
ósköp dynja yfir, og getur þess-
vegna sjálfur borið um það að
þessi Kærabæjarjólagjöf til barna
ailra landsmanna er efni sem nú
þegar ætti að taka af dagskránni
og koma beint í tunnuna. í þetta
vantar allan vott af jólaskapi og
það er gjörsamlega laust við að
vera sniðugt eða fyndið, persónu-
sköpun er með einhverjum bill-
egum groddabrag, og höndum
kastað svo til alls undirbúnings að
manni hlýtur að detta í hug að
aðstandendur telji barnaefni í
sjónvarpi eitthvert þriðjaflokks-
verk þarsem ekkert þurfi á sig að
reyna til að peningur streymi inná
heftið.
Að leika sjónvarpsleik
Þetta verður hálfu sorglegra
þegar listinn yfir þátttakendur
rennur yfir skjáinn og skelkaðir
áhorfendur sjá að þarna fer
margt góðs listafólks.
Eða hvað? Kannski rétt að
endurskoða líka það hald. Hvað
segja menn til dæmis um þá ís-
lensku í Ieiktexta handa börnum
síðasta sunnudag þegar það að
gera hreint hét ekki bara að
„hreingera" (orðabókarorð en
klúðurslegt) heldur að „gera
hreingerningu" - sem helst
minnir á málsóðana í ráðun-
eytunum og stórfyrirtækjunum.
Skamm, skamm.
-m
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útg«fandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Rltstjórar: Árni Bergmann, Möröur Ámason.
Fréttastjóri: Lúövík Geirsson.
Blaöamenn: Dagur Þorleifsson, Guömundur Rúnar Heiöarsson,
Heimir Már Pótursson, Hjörleifur Sveinbjörnsson, Kristófer
Svavarsson, Magnús H. Gíslason, LiliaGunnarsdóttir, Ólafur
Gíslason, Páll Hannesson, Siguröur Á. FriöþHófsson (Umsjónarm. Nýs
Helgarb.), Sævar Guöbjömsson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.).
Handrfta- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
LJósmyndarar: Jim Smart, Þorfinnur Ómarsson.
Utlitstelknarar: Kristján Kristjánsson, Kristbergur Ó. Pótursson
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla: Sigríöur Kristjánsdóttir, ÞorgerÖurSiguröardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóöir: Anna Benediktsdóttir
Útbreiöslu- og afgreiöslustjóri: Bjöm Ingi Rafnsson. '
Afgreiösla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innhelmtumaöur: Katrín Báröardóttir.
Útkeyrsla, afgreiösla, ritstjórn:
Sföumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýslngar: Siöumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiöja Þjóöviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verö í lausasölu: 70 kr.
Nýtthelgarblaö: 100kr.
Áskriftarverö á mánuöi: 800 kr.
6 SfÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmudagur 8. desember 1988